شهر دوچرخه ها دوباره باز می گردد

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مشخص نیست که قدمت  وجود دوچرخه ها وصدای زنگ آنها از کی در دیار دارالعباده طنین انداز شده ولی از نوشته های دکتر اسلامی ندوشن برمی آید که قدمت این وسیله نقلیه پاک به سال های پیش از 1320 هجری شمسی برمی گردد.

هنوز خوی، خصلت  و منش آرام و خرسند یزدی با طبیعت دوچرخه که وسیله ی آرام ، سبک بار و قانع بوده ، سازگار است . هنوز هم شاید همین احساس دکتر اسلامی ندوشن را در هفتاد سال پیش داشته باشند که گفته بود : « گذشته از صدای قدم ها و هیاهو و بانگ مردم ، صدای دلنگ ،دلنگ زنگ دوچرخه ها نیز بود که به گوش من بسیار دلنواز می آمد ، مانند چهچه بلبل ، نغمه ی تیزی بود که یک نواختی فضا را می شکافت و خبر از حرکت و سرعت می داد  .

اسلامی در کتاب روزها نوشته : « شارسان [یزد] در آن زمان ، یک خیابان اصلی داشت ، هنوز آسفالت وجود نداشت ، اتومبیل خیلی کم بود ، چند درشکه بود و تعدادی زیادی دوچرخه ، عدّه ی کثیری از اعیان تا کاسب متوسّط الحال – جز کسانی که پیر و موّقر بودند – دوچرخه ، سوار می شدند 

حسین مسرت نویسنده و پژوهشگر یزدی  می گوید: بی گمان پیدا شدن دوچرخه در یزد ، مثل هر پدیده ی صنعتی دیگر با شگفتی بینندگان همراه بود، آن هم برای مردمی که حتّی توانایی خرید یک چارپا و استر را نداشتند و ناچار بودند تمامی مسیر دراز خانه تا بازار وزمین کشاورزی را پیاده بروند .

 از همین رو بود که استقبال  از دوچرخه ها در یزد به مرور افزایش یافت تا جایی که  در کوچه پس کوچه های کاهگلی بافت قدیم یزد کوچه ای نبود که صدای دلنگ دلنگ زنگ دوچرخه ها شنیده نشود. اندک اندک نام شهر را شهر دوچرخه ها نهادند عنوانی که بعد از عناوینی چون دارالعباده و دارالعلم نشان دهنده علاقه یزدی ها به استفاده از دوچرخه بود. به هر حال ، هنوز هم درزیر زمین برخی خانه های کهن یزد ، اسکلت زنگ زده ی دوچرخه های رالی ، سه تفنگدار ، هرکولس ، هامبر و بالاکا ، دیده می شود که روزی مرکب راهوار و نو نوار دارنده ی آن بوده که ساعت ها در بازار و گذر ، رفت و آمد می کرده و به پیادگان افاده می فروخته و انگار بر قالی سلیمان سوار است و خدا را بنده نبودند .

دو چرخه های رالی، سه تفنگدار، هرکولس، هامبر و بالاکا همه دوچرخه هایی بودند که مرکب راهوار و نونوار یزدی ها را تشکیل می دادند. هر یزدی که سوار این دوچرخه ها می شد چونان سوار بر اسبی رهوار به خود می نازید و کوچه های گلی را در می نوردید.

 شهر دوچرخه ها اما امروز با توسعه تکنولوژی از آن روزهای خاطره انگیز بی بهره است. چند ده سالی است که خیابان های یزد به جای دوچرخه جولان گاه تاخت و تاز خودرو و موتور سیکلت های پر سروصدا و دودزا و آلوده کننده شده است. حالا دیگر آن قدر موتورسیکلت در خیابان هاست که یزد را شهر موتورها می نامند و در آمار تصادفات هم بیشترین آمار تلفات را به آمار تصادفات موتورسیکلت می دهند.

 شاید از همین روست که حالا بسیاری از یزدی ها ، مایل به گزینش دوچرخه به جای موتور یا خودرو هستند . البته به شرطی که در خیابان های شلوغ شهر ، تأمین جانی داشته باشند وگرنه در یک چشم به هم زدن اسیر حرکات دیوانه وار رانندگان شتابزده شده و نقش بر زمین می شوند .

با این حال متاسفانه در سالیان اخیر با صنعتی شدن جوامع دیگر دوچرخه ها حال و روز خوبی ندارند وتنها در گوشه ای در حال خاک خوردن هستند.

یزد از قدیم الایام به نگین كویر ، دارالعباده ، دارالعلم ، شهر شیرینی ، شهربادگیرها ، شهر قنات ، قنوت ، قناعت ، شهر دوچرخه ها و ... معروف بوده است . با نگاهی به وضعیت کنونی یزد نظیر : میزان علاقه مندی مردم به برگزاری و شرکت در مراسم مذهبی و سفرهای زیارتی ، نزدیک به دو دهه یکه تازی در رتبه اول کشوری قبولی دانشگاهها ، وضعیت تولید و صادرات شیرینی , رتبه اول کشوری از نظر پائین ترین هزینه خانوار شهری و ... می توان گفت تمامی القاب یزد همچنان به قوت خود باقی هستند.

اما نتایج آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای شهری سال 1390 مرکز آمار ایران ، بیانگر استفاده بیش از 60 درصد خانوارهای یزدی از خودرو شخصی است که در این زمینه رتبه اول کشور را به خود اختصاص داده اند . قریب 49 درصد خانوارهای یزدی از موتور سیکلت استفاده می کنند که در این خصوص نیز پس از بوشهر رتبه دوم کشور را دارا می باشند . اما کمتر از 11 درصد خانوارها از دوچرخه استفاده می کنند و در این رابطه رتبه ای بهتر از 18 کشور را کسب نکرده اند . شاید بتوان علت این پدیده را در تغییرات فرهنگی ، اقتصادی ، فن آوری ، شهرسازی جستجو کرد .

موانع موجود در دوچرخه سواری

چرا مردم یزد دیگر از دوچرخه سواری استقبال نمی کنند؟ برای پاسخ دادن به این سوال به سطح شهر رفتیم با چند شهروند یزدی هم صحبت شدیم .

احمدآقا یکی از شهرندان موتورسوار یزدی است که حدود53 سالی سن دارد وی نبود فرهنگ دوچرخه سواری و بی نظمی ترافیک موتوری و خطرات ناشی از آن برای دوچرخه سواران را ازدلایل عدم استقبال از دوچرخه برشمرد. او همچنین رایج بودن شیوه های غیر موتوری حمل ونقل ، بیشتر در میان گروههای خاموش  و کوچک جامعه نظیر بچه ها و آلودگی هوای شهرها، روسازیهای نامناسب، وضعیت اقلیمی، شیبهای طولی تند و نبود مسیرهای یکپارچه دوچرخه سواری را ازجمله مسائلی دانست که باعث شده دوچرخه را به کنجی رها کرده و به جای آن پا به رکاب موتور سیکلت شود.

درمیانه گفتگو با شهروند یزدی دیگری مواجه شدم حسن آقا از جوانان یزدی ، که مدتها از دوچرخه برای رفتن به اداره استفاده می کرده گفت:مسائل فرهنگی مانند  نبود عادت دوچرخه سواری دربین قشر جوان ،كم اعتنایی تصمیم گیران محلی و استانی و کشوری به اهمیت و فواید دوچرخه سواری ، عدم وجود مکان ها یا ایستگاههای مشخص برای اجاره دوچرخه  و نبود عزم و اراده کافی برای راه اندازی سفر درون شهری به وسیله دوچرخه هم از دیگر مسائلی است که ما اکثرا با آن مواجه هستیم.

ابتکار جوانان یزدی برای رونق دوباره دوچرخه ها

با خبر شدیم چند جوان یزدی در شرکتی دانش بنیان و نوپا  طرحی برای استفاده مجدد دوچرخه ها در شهر بویژه در بافت تاریخی دارند. این شرکت دانش بنیان در یزد ، طرحی را به شهرداري يزد ارائه کرده تا فرهنگ دوچرخه سواری را در دیار دوچرخه ها دوباره  احیاء كند. به شرکت رفتم و با عضو هیئت مدیره این شرکت هم صحبت شدم .

آقای نبوی گفت: در این طرح که باعنوان طرح دوچرخه اشتراکی هوشمند نامگذاری شده  600 دستگاه دوچرخه هوشمند در 20 ایستگاه در بافت تاریخی در اختیار متقاضیان قرار می گیرد.

وی افزود: دراین ایستگاه ها خود فرد متقاضي می تواند به صورت کشيدن کارت اعتباري در کنسول نصب شده در ايستگاه و يا با استفاده از اپليکيشن يا نرم افزار موبايل به اجاره کردن دوچرخه مبادرت کند و دوچرخه را در ايستگاه بعدي تحويل دهد و زمان تحويل دوچرخه وجه احتمالي را پرداخت کند.

عطاران عضو ديگر هيئت مديره اين شركت دانش بنيان زمان اجراي كامل اين طرح را مهر ماه سالجاری اعلام كرد و افزود در ساخت دوچرخه ها سعي شده است با انتخاب رنگ فيروزه اي و طراحي مناسب و نيز  نصب المان هاي يزد بر روي دوچرخه ، نوع دوچرخه با فرهنگ يزد متناسب سازي شود.

وی  با اشاره به اجرای موفقیت آمیز این طرح در اسپانیا افزود: همياري مردم در اجرای طرح وقابلیت انطباق دوچرخه های هوشمند با شرایط جوی نیز ازدیگر  مزایای اجرای این طرح است.

عضو هيئت مديره این شركت دانش بنيان افزود اين طرح در بافت تاريخي يزد اجرا مي شود که700 هكتار وسعت دارد.

وی  ادامه داد: بافت تاریخی یزد از ابتدای شکل‌گیری، پیاده محور و قابل استفاده برای دوچرخه‌سواران بوده و به لحاظ درجه‌بندی مسیرهای دوچرخه‌سواری، مسیری درجه سه محسوب می‌شود. به گفته وی این مسیرها برخلاف انواع دیگر خود بدون هر نوع مانع فیزیکی و خط ‌کشی هستند و بیشتر به معابر و خیابان‌های کم عرض و مشترک موتورسیکلت‌ها و دوچرخه سواران محدود می‌شوند. نبوی گفت اجراي كامل اين طرح مي تواند در احياء فرهنگ دوچرخه سواري  و گسترش اين فرهنگ در يزد موثر باشد.

طرح دوچرخه هوشمند اشتراكي

در خصوص طرح دوچرخه هوشمند اشتراکی با اعضای این شرکت دانش بنیان بیشتر به گفتگو پرداختم. آن طور که نبوی عضو هيئت مديره این شركت دانش بنيان می گفت  اولین نسل از سیستم‌های اشتراک دوچرخه ایستگاه اجاره دوچرخه است. در این سیستم که معمولاً برای گردشگرها یا در پارکها برای استفاده عموم قرار می‌گیرد دوچرخه از ایستگاه اجاره یا قرض گرفته می‌شود. در بعضی از مدارس هم برای استفاده دانش آموزانی که دوچرخه ندارند این امکان فراهم می‌شود. به گفته نبوی، در بعضی از سیستم‌ها اجاره به وسیله سیستم رایانه ای و در برخی دیگر با استفاده از یک اپراتور انجام می‌گیرد.

او ادامه داد در نمونه‌های پیشرفته تر چندین ایستگاه بصورت شبکه متصل به هم کار می‌کنند. دوچرخه از یک ایستگاه گرفته و در ایستگاه دیگر تحویل داده می‌شود.  در این سیستم‌ها یا کاربران تشخیص هویت می‌شوند یا مبلغی را به عنوان امانت در ایستگاه می‌گذارند. مبلغ امانت پس از تحویل دوچرخه به آن‌ها پس داده می‌شود.

وی افزود "در طرحی دیگر دوچرخه بصورت طولانی مدت مثلاً چند ماه به کاربران امانت داده می‌شود. عادت استفاده‌کنندگان و راحتی بیشتر آن‌ها با دوچرخه ای که مختص خودشان است از مزایای این سیستم است. نگهداری بهتر از دوچرخه و خرابی کمتر نیز از دیگر مزایای این سیستم است. این سیستم به سیستم کتابخانه ای نیز معروف است. در کتابخانه‌های عمومی یک کتاب برای مدت طولانی قرض داده می‌شود."

در هر حال کاهش ترافیک وشلوغی در استفاده از دوچرخه های اشتراکی ،کاهش آلودگی وعدم استفاده از سوخت های فسیلی ،سفر سالم ، عدم نیاز به  پارکینگ ماشین‌ها و افزایش ایمنی از مزایای استفاده از دوچرخه ها عنوان شده است.

آیا شهر دوچرخه ها باز می گردد؟

طرح ایجاد ایستگاه های هوشمند اجاره دوچرخه در کنار دیگر طرح هایی چون پنج شنبه های بدون خودرو و با دوچرخه و یا حتی ایجاد پیاده رو مخصوص دوچرخه سواری در بلواری چون بلوار جمهوری همه دست به دست هم داده اند تا دوچرخه ها را دوباره به شهر برگردانند. اما ماشینی شدن زندگی آدم ها همراه با عجله و سرعتی که لازمه آن است برای عقب نماندن از استانداردهای زندگی خودساخته، حالا دورنمای مثبت و روشنی از بازگشت دوچرخه ها به شهر دوچرخه ها نمی دهد.

به نظر می رسد پیش از آن که این طرح ها اجرا شود نوسازی و احیای ذهن ها و به عبارت دیگر اصلاح فرهنگ زندگی بایستی مد نظر مسئولان قرار گیرد و زیبایی قرن ها زندگی سنتی یزدی ها در فرهنگ عامه زنده شود.

 نویسنده :عباس سلطانی