پهنه آبی تالاب‌های فارس میزبان پرندگان گریخته از سرمایی است که شور و غوغایی به طبیعت پاییزی استان بخشیده اند.
آوای خوش پرندگان مهاجر بر فراز تالاب، رخوت خزان را دور کرده و شور و نشاطی در دل مردم نشانده و آنان را به تماشا کشانده است.
خرامیدن آرام لک لک ها، پناه گرفتن پرندگان در میان نیزار‌ها و دانه چینی اردک‌ها لنز دوربین‌ها را لحظه‌ای رها نمی‌کند.
امسال محیط بانان فارس از افزایش ورود پرندگان مهاجر به تالاب‌های استان خبر می‌دهند.
               
این‌ها تنها گوشه‌ای از خاطرات کهنه‌ی الهام و دوربین اوست.
عکاس مهاجری که یازده سال پیش برای تحصیل به غرب سفر کرده و ماندگار شده است.
او حالا به زادگاهش بازگشته و به یاد خاطرات گذشته راهی بختگان شده است.
پرده دوم:
اینجا دیگر پرنده پر نمی‌زند .
در این شوره زار تلخ، از تالاب تنها تابلویی برجا مانده است. دیگر نشانی از زندگی در آن دیده نمی‌شود؛ پرندگان پرکشیده و رفته‌اند، اما آشیانه‌های خالی شان در جای‌جای نیزار‌ها دیده می‌شود.
                

بختگان سال‌هاست خشکیده؛ زندگی تالاب‎نشینان از هم پاشیده و نام بختگان به فهرست سیاه مونترو رفته و شوری‌اش هر‌سال دامن پرندگان مهاجر را می‌گیرد و پر و بال آن‌ها را می‌بندد؛ بال‌ها و منقارشان در آب نمکین فرو می‌رود و می‌میرند.
این تالاب که روزی رطوبتش درختان انجیر، بادام، انگور و زیتون منطقه را سیراب می‌کرد، این روز‌ها تن خشکیده اش زیر هرم داغ خورشید روزگار می‌گذراند.
نگاهم به الهام است؛ بی حرکت ایستاده، انگارخودش سوژه این غافل گیری تلخ شده است. دست و دلش به ثبت این تصاویر نمی‌رود.

              

صدای خش دار موتوری خسته سکوت مرگبار شوره زار را در گلو خفه می‌کند .
نگاه عکاس به سوی او می‌چرخد.
قاسم قایق ران تالاب است که به لطف خشکسالی، حالا کارگر ساختمان شده و از درد دلش با موتور کهن سالش به دل تالاب خشکیده می‌زند و روزی ۴۰ کیلومتر به شهر می‌رود و برمی گردد.‌
می‌گوید این تالاب خشکیده ،‌آینه دق اهالی روستا شده!

            

همین پارسال بود که هزار فلامینگوی گرفتار در تالاب، با کمک ٥٠ نفر از روستاییان نجات پیدا کردند، اما آماری از میزان تلفات اعلام نشد.
تصاویرش حتی در گوشی قدیمی قاسم هم درد آور بود. پرندگانی بی گناه که میهمان سفره خالی تالاب شدند.

                            

الهام بختگان را خوب می‌شناسد. تالابی در ۱۸۰ کیلومتری شرق شیراز .
محیط زیست فارس تاریخ خشک شدن آن را سال ۸۶ ثبت کرده، اما مردم منطقه از سال ۸۰ شاهد ذره ذره جان دادن دومین تالاب بزرگ ایران بوده اند.
کارشناسان یکی از دلایل اصلی خشکی بختگان را احداث سه سد در بالادست این تالاب روی رودخانه «کُر» می‌دانند.
به نظر آنان سرریز نشدن آب مازاد سد‌هایی مانند ملاصدرا به تالاب و بهره‌وری غلط کشاورزان از اندک آب جاری به منظور برنج‌کاری، روند خشکسالی را تشدید کرده است.
اما این آخر شاهنامه نیست ...
بخت سیاه بختگان گریبان همه دریاچه‌ها و تالاب‌های فارس را گرفته است.
بررسی آخرین وضعیت آن‌ها نشان می‌دهد که هیچ اثری از زندگی در ۱۱ تالاب فارس دیده نمی‌شود.
تالاب‌هایی که در ده سال گذشته یکی پس از دیگری خشک شدند؛

ارژن، طشک، پریشان، کافتر، هفت برم، مهارلو، برم شور، هرم و کاریان، هیرم، کمجان و دیگر تالاب‌ها و دریاچه‌هایی که یکی پس از دیگری از ادامه حیات بازماندند.
     

  

دریاچه‌های بین المللی طشک و بختگان در شرق فارس که بعد از ارومیه بزرگترین دریاچه کشور به شمار می‌رفتند به گورستانی برای فلامینگو‌ها و دیگر پرندگان مهاجر و تهدید‌ی برای اهالی منطقه بدل شده اند.
تالاب بین المللی ارژن و پریشان در غرب فارس که روزگاری مهمترین دریاچه آب شیرین کشور بود نیز به سرنوشت بختگان مبتلا شده است. آتش بی توجهی بر جانش افتاده و گه گاه دچار خودسوزی می‌شود.
تالاب بین المللی کمجان در مرکز استان که جانی بر تن ده هزار هکتاری اش نمانده است.
کافتر نیز از جمله تالاب‌هایی بود که در مقابله با خشکی تاب نیاورد و جان داد. تالابی هفت هزار هکتاری در شمال فارس. خوانی پربرکت که سالانه هزار تن ماهی صید شده را روانه سفره مردم منطقه می‌کرد.
مهارلو هم نفس‌های آخر خود را می‌کشد. تالابی در فاصله شش کیلومتری شهر شیراز که خشکیدگی اش تهدیدی است برای مردم.

            

مدیر کل حفاظت محیط زیست فارس می‌گوید: تالاب‌های فصلی هیرم و هرم و کاریان در جنوب استان نیز که در فصل‌های بارش پر آب می‌شدند با کمبود جدی آب مواجه شده اند.
محمودی می‌افزاید: بهره برداری نامعقول، تغییر و تبدیل کاربری زمین‌های تالاب ها، سد سازی، کم آبی و خشکسالی و اجرای طرح‌های عمرانی در حوضه‌های آبخیز تالاب‌ها از جمله مواردی است که به حیات تالاب‌ها آسیب رسانده است.
به عقیده کارشناس محیط زیست، خشک شدن تالاب‌های فارس نه تنها موجب از بین رفتن تنوع زیستی شده بلکه از بین رفتن سفره‌های آب زیر زمینی، بایرشدن زمین‌های کشاورزی و همچنین پدیده گرد و غبار و افزایش بیماری‌ها را درپی داشته است.
کفایی، شور شدن اراضی کشاورزی، تبدیل تالاب‌های خشک شده به کانون ریزگرد‌ها که زندگی رابر مردم منطقه مشکل کرده و حتی باعث مهاجرت برخی روستاییان به شهر‌ها شده را، از پیامد‌های خشک شدن تالاب‌های فارس ذکر می‌کند.
            
سهم فارس از اعتبارات زنده سازی تالاب‌ها تنها ۲۵۰ میلیون تومان!

نگرانی‌ها درباره تالاب‌های فارس سبب شده تا مسئولان کشور بار‌ها به این استان سفر کرده تا برداشت عمیق تری از فاجعه زیست محیطی داشته باشند.
اما در تقسیم بودجه، گویا صدای ضجه‌های دردناک ۱۱ تالاب خشکیده فارس را کسی نشنیده است.
 در حالی که دولت برای احیای تالاب انزلی بودجه ۸۵۰ میلیاردتومانی تصویب کرد که تا سه سال آینده احیا شود، بودجه در نظر گرفته شده برای احیای تالاب‌های فارس تنها دو و نیم میلیارد تومان است که از این مبلغ نیز تاکنون فقط ۲۵۰ میلیون تومان پرداخت شده است.
معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور اخیرا در سفر یک روزه به شیراز، ماموریت گام نهادن برای احیای تالاب‌ها را به جامعه دانشگاهی استان واگذار کرد.
           
تاکید عیسی کلانتری بر ورود دانشگاهیان و تدوین برنامه جامع احیای تالاب‌ها در حالی است که پیش از این برنامه اجرایی دراین زمینه با مسئولیت دکتر مجید صوفی استاد دانشگاه شیراز ارائه و برخی از مراحل اجرایی آن نیز عملیاتی شده و حتی این طرح و برنامه‌ها به تصویب هیات دولت هم رسیده است.
کورسوی امید در دل تاریکی
برنامه احیای تالاب‌های فارس اردیبشهت ماه پارسال با برگزاری یک کارگاه آموزشی و توجیهی پیگیری شد و متخصصان تاکید کردند: باید شرایطی برای احیای تالاب‌های استان مهیا شود که شورا‌های اسلامی نقش میراب و کدخدا را پیاده و بهره برداران به حرف شورا‌ها توجه کنند.
نتایج این کارگاه آموزشی مصوبه دیگری هم داشت که بر احیای تالاب‌ها به عنوان یک مطالبه جدی تاکید می‌کند.
استاندار فارس، اما معتقد است احیای تالاب‌های استان نیازمند حمایت ملی است.
رحیمی همچنین از تلاش جامعه دانشگاهی برای آماده کردن طرح جامع احیای تالاب‌های استان به دستور رئیس سازمان محیط زیست کشور خبر داده و می‌گوید: بهبود برخی زیر ساخت‌ها و اجرایی شدن برنامه‌های کلان مدیریتی در سطح استانی و کشوری به احیای تالاب‌ها می‌انجامد.
او با تاکید بر قدرت مجلس در مطالبه گری بیشتر به نقش نمایندگان فارس در مجلس شورای اسلامی هم اشاره کرده و می‌افزاید : برای احیا تالاب‌های فارس نمایندگان می‌توانند بسیار کمک کار باشند و کد یا ردیف اعتباری برای تالاب‌ها تعریف کنند.
رحیمی تاکید بسیاری بر رساندن پیام خشکی تالاب‌های فارس به گوش هیات دولت دارد؛ پیامی که برای جلوگیری از کاشت دوم در کشتزار‌های فارس راهکار عملیاتی ارائه دهد؛ پیامی که تفکر جزیره‌ای را برچیند و مدیران کلان محیط زیست، آب، صنعت و کشاورزی را برای احیای تالاب‌های فارس یکصدا کند.

                  
علی اکبری نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی نیز می‌گوید:‌برای احیای تالاب‌ها ردیف بودجه‌ای در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار داده شده که انتظار می‌رود این دستگاه با کار کارشناسی و برنامه ریزی منسجم و مناسب راهکار‌های احیای تالاب‌ها را ارائه کند.
به گفته فعالان و دوستداران محیط زیست اکنون، ۱۸ نماینده استان فارس در مجلس شورای اسلامی رسالت سنگینی بر عهده دارند تا پیگیری‌های جدی تری در این حوزه داشته باشند.
معاون فنی حفاظت محیط زیست استان فارس معتقد است، جهاد کشاورزی استان می‌تواند با ارائه برنامه‌های آموزشی، مدیریت صحیح منابع آبی، شیوه‌های نوین آبیاری و خطرات ناشی از برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی در احیای تالاب‌ها و جلوگیری از نابودی آن‌ها موثرتر باشد.
مرادی با تاکید بر لزوم اصلاح الگوی کشت می‌گوید: ضروری است دستگاه‌های ذی ربط به تغییر الگوی کشت اقدام کنند تا بتوان برای احیای دریاچه‌ها و تالاب‌های فارس گامی بزرگ برداشت.
او بر این باور است، باید تدابیری اتخاذ کرد تا حقابه دریاچه‌های فارس درنظر گرفته شود.
    
                  

معاون فنی حفاظت محیط زیست استان فارس از تصویب ساختار ستاد احیا و حفاظت تالاب‌های فارس خبر داده و می‌گوید: هدف این ستاد احیا و حفاظت تالاب‌ها، استقرار مدیریت زیستی بومی با جلب مشارکت همگانی، طرح مساله و یافتن راهکار‌های عملی برای حل آن از طریق اتخاذ تصمیمات اجرایی و عملیاتی و استفاده از سرمایه اجتماعی استان در حل مناقشات آب و مدیریت مصرف آن است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس با بیان اینکه در ساختار ستاد احیا وحفاظت از تالاب‌های فارس بر مشارکت همه ذینفعان حوضه‌های تالابی تاکید شده است، می‌گوید: بر اساس قوانین بالادستی تلاش شده رویکرد سنتی و یکسو نگر مدیریت منابع آب به مدیریت یکپارچه زیست بومی تغییر یابد.
سعید محمودی می‌افزاید: به طور کلی ستاد در بالاترین سطح مدیریتی استان تشکیل شده تا با بهره گیری از ظرفیت‌های انسانی و مادی موجود در استان با حمایت مسئولان کشوری به تهیه وتدوین برنامه عملی، اجرایی و کاربردی اقدام کند.
همه با هم برای نجات تالاب‌ها
از پارسال نیز تدوین سند مدیریت جامع تالاب‌های فارس آغاز شده تا تلاشی باشد برای تغییرالگوی کشت در مناطق نزدیک به تالاب‌ها.
به گفته صوفی مشاور علمی سند مدیریت جامع تالاب‌های فارس، این سند مراحل پایانی خود را پشت سر می‌گذارد و قراراست اجرای آن، پس از تصویب در ستاد احیای تالاب‌های فارس ازسال آینده آغاز شود.
آینده تالاب‌ها، پرسمان همه‎روزه دلسوزان زیست‌محیطی‌

                  
اعضای تشکل‌های زیست محیطی فارس چشم انتظار آمدن روز‌های خوش برای جان گرفتن دوباره و نمایش پرواز پرندگان مهاجر در تالاب‌ها و دریاچه‌های استان فارس هستند و تصویب ساختار ستاد احیا و حفاظت ازتالاب‌های فارس را به عنوان آغازی دیگر به فال نیک می‌گیرند.
اما نگاه الهام و لب‌های ترک خورده تالاب‌های فارس به آسمان ابری است تا شاید باران رحمتش را بر آن‌ها ببارد.
مریم شمس