توسعه پایدار با طرح‌های نوین کشاورزی

از وقتی که زمین ناهموار و پر از پستی و بلندی را صاف و یکنواخت کرده خیالش از بازده آب مصرفی برای تولید محصولات کشاورزی اش راحت شده. او با ایجاد شرایط مناسب برای زمین ۵ هکتاری اش علاوه بر افزایش بازده کاربردی آب، زمینه را برای توزیع هماهنگ و یکسان عناصر غذایی، کود‌های آلی و شیمیایی و به دنبال آن رشد هماهنگ گیاه و ارتقا کمی و کیفی محصولاتش را نیز فراهم کرده است.

مشهدی قاسم، کشاورز مرودشتی همه این‌ها را به یمن مشارکت در اجرای طرح تسطیح لیزری به دست آورده است.
تسطیح لیزری راه میان بُر در توسعه کشاورزی
تحقیقات نشان می‌دهد در اراضی ناهموار، از نهاده‌های کشاورزی مانند آب، خاک، بذر، کود‌های شیمیایی، ماشین‌های کشاورزی و نیروی انسانی استفاده بهینه نمی‌شود. ناهمواری اراضی زراعی کاهش قابل ملاحظه بازده کاربرد آب در مزرعه را به دنبال دارد. در این اراضی نقاط بلند، کم و نقاط پست بیش از اندازه آبیاری می‌شوند. در واقع مصرف آب بیشتر و یا کمتر از میزان مورد نیاز، موجب کاهش تولید و درآمد، افزایش هزینه ها، تخریب محیط زیست، به خطر افتادن سلامت مصرف کنندگان محصولات و ناپایداری کشاورزی می‌شود. بنابراین تسطیح دقیق و علمی اراضی به عنوان یکی از راهکار‌های افزایش بازده استفاده از نهاده‌ها به ویژه آب، همواره مورد توجه متخصصان و کارشناسان بوده است.

طرح تسطیح لیزری از سال ۱۳۸۳ به منظور افزایش بهره وری منابع آب و خاک، حفاظت از خاک، ایجاد تعادل در منابع آب زیرزمینی، افزایش تولید محصولات زراعی، کاهش مصرف انواع کود‌های شیمیایی و سموم کشاورزی، افزایش قابل توجه شتاب در اجرای امور زیربنایی آب و خاک و حفظ استاندارد سلامت محصولات کشاورزی در کشور آغاز شد .

در استان فارس نیز سطح بالای تولید محصولات آبی در کنار بحران کم آبی در این استان که بیشترین محصولات کشاورزی کشور را تولید می‌کند باعث شد فارس یکی از پیشگامان در معرفی و به کارگیری فن اوری تسطیح لیزری در قالب طرح یحیی در ایران باشد، به گونه‌ای که این طرح از همان ابتدای اجرا در سطح ۶ هکتار از اراضی این استان آغاز شد و به گفته مسولان کشاورزی فارس از سال ۸۳ تا کنون ۱۲۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان تسطیح لیزری شده که از این لحاظ پس از استان خوزستان در جایگاه دوم کشور قرار گرفته است.
گام بلند استان فارس در اجرای تسطیح لیزری
استان فارس سالانه با تولید ۱۰ میلیون تن محصول زراعی و باغی  در تامین امنیت غذایی کشور نقش به سزایی ایفا می کند. این مهم متولیان حوزه کشاورزی استان را همواره ترغیب کرده تا در سیاستگذاری‌های خود زمینه را برای پیشرفت کمی و کیفی در بخش کشاورز‌ی استان فراهم کنند. کسب مقام نخست در استفاده از طرح‌های آبیاری نوین، پیشرو در توسعه مکانیزاسیون، پیشرفت روز افزون در توسعه طرح‌های گلخانه‌ای و الگو  شدن فارس برای کشور با ارایه سند توسعه صنایع تبدیلی کشاورزی از جمله دستآورد‌هایی بوده که در چند سال اخیر در بخش کشاورزی فارس به دست آمده است.

حالا در اجرای طرح تسطیح لیزری که در توسعه کشاورزی نقش به سزایی دارد فارس گام‌های بسیار موثری برداشته است و خود را یک سر و گردن بیشتر از رقبا بالاتر برده است به نحوی که به گفته محمد مهدی قاسمی رییس سازمان جهاد کشاورزی فارس، این استان در طرح تسطیح لیزری از نظر داشتن تعداد دستگاه مقام اول کشور را داراست.

برای کسب اطلاع بیشتر از وضع اجرای تسطیح لیزری در فارس به سراغ امیر اسلامی مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان می‌روم.‌
می‌گوید ۳۴۰ هزار هکتار از اراضی فارس قابلیت اجرا‌ی طرح تسطیح لیزری را دارند و به همین دلیل فرصت را از دست نداده ایم و به طور مستمر هر سال هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی  استان را زیر پوشش این طرح برده ایم.

به گفته اسلامی در فارس یک طرح تحول زا نیز از چند سال پیش تهیه شده با عنوان طرح ۱۰۰ هزار هکتاری تجهیز و نوسازی اراضی که در حال پی گیری برای  تامین اعتبار از مسولان کشوری است .
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی فارس در ادامه استقبال کشاورزان را از اجرای طرح تسیطح لیزری خوب توصیف می‌کند و می‌گوید در کنار صرفه جویی در مصرف آب، نهاده‌ها و افزایش کیفی محصول، با توجه به این که ۸۵ درصد اعتبارات این طرح بلاعوض دولتی و تنها ۱۵ درصد به عنوان خودیاری کشاورزان است و از طرفی اجرای این طرح اشتغال مستقیم صد نفر را در کارگاه عملیات اجرایی در زمان اجرا در پی دارد و در نتیجه باعث تثبیت اشتغال، رونق کشاورزی و کاهش مهاجرت شده، کشاورزان از اجرای طرحِ تسطیح استقبال خوبی کرده اند.

 از مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان سوال می کنم با اجرای طرح تسطیح لیزری  تا چه حد در هزینه‌های دولت و کشاورزان صرفه جویی شده است؟ می‌گوید: هر سال حدود ۲۰ درصدِ هزینه تولید از دوشِ دولت برداشته می‌شود و همین مقدار هم به تولید ناخالص کشاورزان افزوده می‌شود. از طرفی با توجه به این که با اجرای طرح تسطیح لیزری در هر هکتار سالانه حدود ۲ هزار و ۶۰۰ متر مکعب در مصرف آب صرفه جویی می‌شود در استانی که خشکسالی اَمانِ کشاورزان را بریده هر سال حدود ۴ میلیون متر مکعب در مصرف آب کشاورزی صرفه جویی می‌شود.

مرودشت پیشرو در طرح تسطیح لیزری در فارس
وقتی از مدیر اداره آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی فارس می‌شنوم در بین شهرستان‌های فارس مرودشت رتبه نخست اجرای طرح تسطیح لیزری را به خود اختصاص داده به سراغ آقای باصری مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی شهرستان می‌روم. می‌گوید استقبال کشاورزان از این طرح بسیار خوب بوده به نحوی که تا کنون ۱۲ هزار و ۵۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی مرودشت تسطیح لیزری شده است. به گفته باصری ۱۱۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی مرودشت قابلیت تسطیح لیزری دارند که در صورت تخصیص اعتبار طی ۱۵ تا ۲۰ سال آینده همه آن‌ها به زیر پوشش این طرح خواهند رفت.

مشهدی قاسم کشاورز مرودشتی می‌گوید از زمانی که زمین هایش را تسطیح لیزری کرده هم آب کمتری مصرف می‌کند هم آبیاری مزرعه زمان کمتری می‌برد. از طرفی قبلا در هر هکتار ۲۰ تن سیب زمینی برداشت می‌کرد، اما با تسطیح لیزری از زمین هایش محصولات بیشتری برداشت می‌کند که این میزان به ۳۰ تن در هکتار رسیده است.
باصری مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی مرودشت البته می‌گوید نقش منحصر به فرد ماشین آلات لیزری مانند اسکریپر چهار چرخ که برای اولین بار در کشور در فارس تولید شد و زمان تسطیح هر هکتار زمین را از ۱۲ تا ۱۵ ساعت به ۸ تا ۱۰ ساعت کاهش داده، در اجرای هر چه بهتر طرح تسیطح لیزری در مرودشت و در استان فارس بسیار موثر بوده است.

وقتی از چالش‌های پیش روی اجرای این طرح می‌پرسم می‌گوید عدم تخصیص به موقع اعتبارات دولتی یکی از مهمترین موانع در اجرای تسطیح لیزری است، زیرا زمانی که زمین‌های کشاورزی آزاد و قابل تسطیح است متاسفانه اعتبارات دولتی برای اجرای کار به موقع تزریق نمی‌شود و این موضوع مسیر اجرای طرح را ناهموار می‌کند.
فارس در قامت یاریگر

هم زمان با توسعه و ترویج طرح تسطیح لیزری در قالب طرح یحیی ۱ در سال ۱۳۸۷، با هدف افزایش ناوگان ماشین آلات تسطیح لیزری در استان فارس،  ۸۱ تعاونی تولید در استان به تراکتور‌های سنگین و ادوات لیزری مجهز شد به نحوی که  از سال ۸۸ تا ۹۲ بیش از ۲۵ هزار و ۲۰۰  هکتار از اراضی استان با تامین اعتبار ۴۲ میلیارد ریال تسطیح و تحویل کشاورزان شد. در سال های بعد نیز برنامه تسطیح لیزری اراضی در فارس با سرعت زیاد به پیش رفت تا آن جا که به گفته علیرضا پرویزی رییس اداره امور فن آوری‌های مکانیزه سازمان جهاد کشاورزی فارس تا کنون بیش از ۵۰۰ هزار دستگاه انواع ادوات لیزری در فارس تامین شده که این تعداد بیش از ۷۰ درصد ادوات لیزری کشوری است.

 به آقای پرویزی می گویم در گفتگو با کشاورزان آن ها بر بومی سازی دستگاه های لیزری که در روند تسطیح تاثیر به سزایی دارند؛ تاکید می کنند. او توضیح می دهد منظور کشاورزان دستگاه تسطیح ماهواره ای است که البته توسط سازمان خریداری و بکار گرفته شد و چون زیر ساخت های لازم برای اجرای آن در کشور فراهم نبود و هزینه بالایی داشت اجرایی نشد.
اما برای بومی سازی لولر و اسکریپرهای مورد نیاز با استفاده از توان داخلی به تولید این دستگاه ها اقدام کرده ایم که در فارس ۵ تولید کننده لولر و اسکریپر لیزری فعال هستند و بر اساس سفارش اقدام به تولید می کنند. 

رییس اداره امور فن آوری‌های مکانیزه سازمان جهاد کشاورزی فارس البته تاکید می کند برای تجهیزات لیزری شامل فرستنده و گیرنده، چند شرکت از  جمله صنایع الکترونیک شیراز وارد عمل شده و قسمتی از تجهیزات لیزری را تولید و بقیه قطعات نرم افزاری را از خارج از کشور تهیه می کنند.

به گفته پرویزی فارس از نظر تعداد دستگاه به سطح، مقام اول کشور را دارد و با توجه به این مهم، تراکتور و ادوات فارس در اجرای طرح تسطیح لیزری دیگر استان‌ها به ویژه استان خوزستان نقش اصلی را داشته است و طی این فرایند برای حدود هزار و ۵۰۰ نفر در حرفه تسطیح لیزری به طور مستقیم و غیر مستقیم شغل ایجاد شده است.
تسطیح راه ناهموار
در شرایطی که کشور و به ویژه استان فارس بدترین دوره خشکسالی را طی می‌کند، استفاده از سبک‌های نوین کشاورزی مانند طرح تسطیح لیزری که از هدر رفت آب جلوگیری می‌کند بسیار ضروری به نظر می‌رسد.

از طرفی با توجه به دیگر مزایای فراوان این طرح از جمله ایجاد اشتغال پایدار، جلوگیری از مهاجرت روستاییان و رونق کشاورزی، سیاستگذاران می‌بایست به طرح تسطیح لیزری نه به عنوان انتخاب که به عنوان ضرورتِ امروز نگاه کنند و با تزریقِ به موقع اعتبارات و ایجاد زمینه برای بومی سازی دستگاه های مورد نیاز مسیر ناهموار اجرایِ این طرح را تسطیح کنند تا تولید محصولات کشاورزی رونق بیشتری بگیرد.

***گزارش از سیده نصرت شجاعی