زباله بیولوژیک

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز گلستان، خون بند ناف که که پس از تولد در بندناف و جفت وجود دارد و بعنوان زباله بیولوژیک قلمداد و معمولا بعد از تولد نوزاد دور ریخته می‌شود، مملو از سلول‌های بنیادی است که در صورت جمع آوری، می‌توان در درمان بیماری‌های بدخیم بویژه بیماری‌هایی که منشا خونی دارند، استفاده کرد.
سلول‌های بنیادی خون بندناف همانند سلول‌های بنیادی خون ساز مغز استخوان به سلول‌های قرمز، که اکسیژن را به تمام بدن حمل می‌کنند؛ سلول‌های سفید، که در سیستم ایمنی فعالانه شرکت دارند و پلاکت‌ها که به انعقاد خون کمک می‌کنند تقسیم می‌شوند.
سلول‌های بنیادی چیست؟
سلول بنیادی مادر تمام سلول‌ها است و توانایی تبدیل به تمام سلول‌های بدن را دارد. این سلول‌ها توانایی خودنوسازی و تمایز به انواع سلول‌ها از جمله سلول‌های خونی، قلبی، عصبی و غضروفی را دارند. همچنین در بازسازی و ترمیم بافت‌های مختلف بدن بدنبال آسیب و جراحت موثر است و می‌توانند به درون بافت‌های آسیب دیده‌ای که بخش عمده سلول‌های آن‌ها از بین رفته است، پیوند زده شوند و جایگزین سلول‌های آسیب دیده باشد.
سلول‌های بنیادی را بر اساس خصوصیات و ویژگی به سه دسته سلول‌های بنیادی جنینی، سلول‌های بنیادی بالغ و سلول‌های بنیادی خون بندناف تقسیم می‌کنند.
سلول‌های بنیادی جنینی
از توده سلولی داخلی جنین ۱۶-۱۴ روزه گرفته می‌شود و قادر است تمام سلول‌ها و بافت‌های یک فرد کامل را بسازد.
سلول‌های بنیادی بالغ
به سلول‌هایی که پس از تولد از بافت‌های مختلف فرد بالغ جدا می‌شوند، گفته می‌شود. سلول‌های بنیادی خون ساز مستقر در مغز استخوان، مغز، کبد و سایر بافت‌ها از این دسته هستند که قدرت تمایز به برخی از بافت‌ها را دارند.
سلول‌های بنیادی خون بندناف
این سلول‌ها از بندناف استخراج می‌شوند و همانند سلول‌های بنیادی خون ساز مغز استخوان هستند.
ریشه دندان شیری اطفال یکی دیگر از منابع دارای سلول‌های بنیادی است که ظرفیت دارند تا به سلول‌های عصبی، استخوانی، ماهیچه و غضروف تبدیل شوند. دانش جداسازی و ذخیره‌سازی این سلول‌های بنیادی نیز در ایران وجود دارد.
علاوه بر ریشه دندان شیری اطفال، سلول‌های بنیادی در ریشه دندان عقل افراد با سنین بالاتر نیز وجود دارد.

پیشینه ذخیره خون بند ناف
بانک خون بند ناف در سال ۱۳۸۴ با هدف جمع‌آوری و ذخیره سلول‌های بنیادی خون بند ناف، راه‌اندازی شد و در حال حاضر ۳۱ دفتر نمایندگی در استان‌ها ایجاد شده است که با هماهنگی دفاتر نمایندگی، نمونه‌های خون بند ناف جمع‌آوری و برای ذخیره سازی به تهران منتقل می‌شود.
بانک خون بند ناف در جهان از سال ۱۹۹۱ آغاز بکار کرد و در حال حاضر ۱۲۰ بانک عمومی خون بند ناف با ۸۰۰ هزار نمونه و ۲۵۰ بانک خصوصی خون بند ناف با بیش از ۵ میلیون نمونه در جهان وجود دارد.
در ایران بانک عمومی ذخیره خون بند ناف در بیمارستان شریعتی در سال ۱۳۸۱ تاسیس شد و ۳۳۰۸ نمونه در این بانک ذخیره شده است. ۶۰ نفر از این بانک پیوند دریافت کرده‌اند. علاوه بر آن، تاکنون ۱۵ هزار نمونه خون بند ناف در بانک عمومی بند ناف خون در رویان، دانشگاه شهید بهشتی و سازمان انتقال خون و ۱۲۰ هزار نمونه خون بند ناف نیز در بانک خصوصی یا خانوادگی رویان ذخیره شده است؛ که ححدود ۵۰ نفر هم از این مراکز پیوند گرفته اند.
سلول‌های بنیادی چه کاربردی دارند؟
سالانه حدود ۳۰ هزار نفر با بیماری‌هایی که با پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان، قابل درمان هستند شناسائی می‌شوند و حدود ۷۵ درصد این بیماران قادر به یافتن داوطلب مناسب برای اهدای مغز استخوان نیستند. از سوی دیگر جستجوی مراکز ثبت اهدا کنندگان مغز استخوان زمان بسیاری می‌برد.
اما ذخیره خون بندناف زمان را کوتاه و میزان اهدا کننده را بیشتر می‌سازد و به این ترتیب زمان را برای مبتلایان به لوسمی‌های حاد، کم خونی‌ها و نقایص ایمنی که در زمان کوتاهی جان خود را از دست می‌دهند کوتاه‌تر می‌کند.
مدیر عامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان گفت: سلول‌های بنیادی خون بند ناف پتانسیل درمان بیش از ۸۰ بیماری خونی و غیر خونی را دارند. در حال حاضر بیشترین کاربرد آن در درمان بیماری‌های خونی شامل تالاسمی، انواع سرطان خون، بیماری نقص سیستم ایمنی و کم‌خونی‌های مادرزادی است.
مرتضی ضرابی افزود: بیش از ۴۰۰ کارآزمایی بالینی در دنیا برای بیماری‌های اطفال و بالغان انجام شده است. این کارآزمایی‌های بالینی در زمینه فلج مغزی، اوتیسم، ناهنجاری‌های قلبی نوزادان، SMA، دیابت، سکته مغزی، آلزایمر، ام‌اس، پارکینسون، آرتروز، صدمات نخاعی و آرتریت روماتوئید و بیماری‌های دیگر انجام شده است.
امروزه تحقیقات گسترده‌ای به منظور درمان بیماری‌ها و ضایعات عصبی، ترمیم بافت‌های آسیب دیده قلبی و استخوانی، ترمیم سوختگی‌ها و ضایعات پوستی، ترمیم لوزالمعده و ترشح انسولین و ترمیم سایر بافت‌های آسیب دیده با استفاده از سلول‌های بنیادی مغز استخوان، خون بندناف و سایر سلول‌های بنیادی یک فرد بالغ درحال انجام است.

بیماری‌هایی که با خون بند ناف درمان شده اند
اختلالات سلول‌های بنیادی، کم خونی آپلاستیک، کم خونی فانکونی، هموگلوبینوری حمله‌ای شبانه (PNH).
لوسمی حاد AML، ALL، لوسمی تمایز نیافته حاد.
لوسمی مزمن CML.
بیماری‌های نقص در تولید لنفوسیت‌ها، لنفوم غیر هوچکین، لنفوم هوچکین.
ناهنجاری‌های ارثی گلبول‌های قرمز، بتا، تالاسمی ماژور، کم خونی سلولی داسی شکل.
اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی: سندروم کاستمن، نقص چسبندگی لکوسیتی، سندروم دی جرج
نقص ارثی پلاکتی، ترومبوسیتوپنی مادرزادی.
اختلالات پلاسماسل، مولتی پل میلوما، لوسمی پلاسماسل.
بیماری‌های ارثی، سندروم لش نیهان، هیپوپلازی غضروف.
سایر بیماری‌ها، بیماری آلزایمر، دیابت، پارکینسون، صدمات نخاعی، سکته‌های قلبی و مغزی، بیماری‌های کبدی، دیستروفی عضلانی.
هرچند که در حال حاضر در کشورمان فقط بیماری‌هایی که منشا خونی دارند از جمله تالاسمی، سرطان خون و کم خونی‌ها با استفاده از سلول‌های بنیادی خون بندناف قابل درمان هستند.
روش درمانی جدید با سلول‌های بنیادی
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان گفت: پیش‌بینی می‌شود ظرف سه تا پنج سال آینده بتوان از سلول‌های بنیادی بعنوان یک روش درمانی جدید در بسیاری از بیماری‌ها استفاده کنیم.
ضرابی با بیان اینکه بزرگترین طرح تحقیقاتی با استفاده از سلول‌های بنیادی بند ناف در ایران در حال انجام است گفت: این طرح برای کودکان مبتلا به فلج مغزی با استفاده از سلول‌های بنیادی بند ناف و خون بند ناف با همکاری مرکز طبی کودکان و ستاد توسعه سلول‌های بنیادی برای ۱۲۰ کودک چهار تا ۱۴ سال در حال انجام است.
چشم انداز استفاده از سلول‌های بنیادی
ثابت شده است که سلول‌های بنیادی قادر به درمان محدوده وسیعی از بیماری‌های مزمن و حاد هستند و تحقیقات زیادی در زمینه استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌هایی، چون پارکینسون، بیماری‌های قلبی، کبدی، دیابت، دیستروفی عضلانی، آسیب‌های نخاعی آلزایمر ۱، بازسازی استخوان، MS و سکته در حال انجام است.
رئیس پژوهشگاه رویان گفت: در دنیا در این زمینه سرمایه‌گذاری‌های زیادی می‌شود. کشوری در آینده می‌تواند حرفی برای گفتن داشته باشد که بانک‌های سلولی آن ذخیره و تنوع بیشتری داشته باشد.
عبدالحسین شاهوردی افزود: تمام سازوکار‌های این روند باید به خوبی شکل گیرد. قوانین و آیین‌نامه‌های اجرایی نیز باید همپای دانش بروز شود تا خدای ناکرده در این حرکت علمی خللی ایجاد نشود و به کمک قوانین سودجویی‌ها به حداقل می‌رسد.

بزرگترین ظرفیت ذخیره سلولی در خاورمیانه
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان گفت: بانک خصوصی خون بند ناف رویان با ۳۱ دفاتر استانی و دو دفتر نمایندگی در اربیل عراق و مسقط عمان، بزرگترین مرکز ذخیره سلولی در خاورمیانه است که در آن نمونه‌هایی از کشور‌های ترکیه، ترکمنستان، رومانی، عراق، افغانستان، اردن، نروژ، کانادا، انگلستان و امارات نیز نگهداری می‌شود.
مرتضی ضرابی افزود: در هر نمونه خون بند ناف می‌توان بین ۵۰۰ میلیون تا دو میلیارد سلول را جمع‌آوری کرد. نوع بیماری، وزن و تعداد سلول‌های ذخیره‌سازی شده در تعداد دفعات ممکن برای استفاده از سلول‌های ذخیره شده نقش دارد.
او گفت: در خواست‌های متعددی برای راه‌اندازی بانک خون بند ناف از سوی کشور‌های خارجی داریم. جالب است بدانید واردات هر نمونه خون بند ناف از کشور‌های خارجی بین ۳۰ تا ۴۰ هزار دلار هزینه دارد.
فرآیند ذخیره سلول‌های بنیادی
نمونه خون بند ناف جمع آوری شده، پس از ورود به بانک خون بند ناف رویان توسط واحد کنترل کیفی بررسی شده و در صورت اخذ مجوز، وارد آزمایشگاه پردازش می‌شود. نمونه، ابتدا از نظر حجم و تعداد سلولی مورد ارزیابی قرار گرفته و در مرحله بعدی در صورت داشتن شرایط لازم، وارد فرایند جداسازی سلولی می‌شود. در غیر اینصورت با اطلاع به خانواده قرارداد فسخ شده و طبق قرارداد هزینه عودت می‌گردد. بر روی نمونه‌هایی که حداقل شرایط استاندارد را دارند بررسی آزمایشات میکروبی و ویروسی و HLA و فلوسیتومتری انجام شده و نهایتا در شرایط دمایی ۱۹۶- درجه سانتیگراد در تانک‌های مخصوص فریز و برای مدت طولانی نگهداری می‌شود. نمونه فریز شده فقط یک بار جهت پیوند مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هزینه ذخیره‌سازی و نگهداری نمونه خون بند ناف
در حال حاضر، هزینه نگهداری نمونه خون بند ناف در سال اول به همراه آزمایش‌های اولیه که بر روی نمونه خون بند ناف انجام می‌شود بیش از سه میلیون تومان است.
شهر تهران:
هزینه عقد قرارداد بدون انجام آزمایش HLA، ۳۳,۳۰۰,۰۰۰ ریال
هزینه عقد قرارداد با انجام آزمایش HLA، ۳۶,۷۰۰,۰۰۰ ریال
شهر‌های دارای دفاتر نمایندگی:
هزینه عقد قرارداد بدون انجام آزمایش HLA، ۲۹,۲۵۰,۰۰۰ ریال
هزینه عقد قرارداد با آزمایش HLA، ۳۲,۶۵۰,۰۰۰ ریال
حق دفتر نمایندگی ۴,۰۵۰,۰۰۰ ریال
از سال دوم مبلغ یک میلیون و ششصد هزار ریال با احتساب نه درصد مالیات بر ارزش افزوده هزینه شارژ سالیانه و نگهداری نمونه خون بندناف در بانک خون بندناف رویان است که از خانواده‌ها دریافت می‌شود.
چه کسانی می‌توانند از نمونه‌های خون بند ناف استفاده کنند؟
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان گفت: هرکسی که تطابق ژنتیکی داشته باشد، می‌تواند از نمونه‌های خون بند ناف استفاده کند، اما پدر، مادر، خواهر و برادر شانس بیشتری برای استفاده از این نمونه‌ها دارند.
ضرابی افزود: در دنیا یکی از کارآزمایی‌های بالینی که با استفاده از سلول‌های بنیادی انجام گرفته، در بیماری اوتیسم کودکان بوده است. در کشور ما نیز بتازگی مجوز استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان کودکان دارای اوتیسم، از کمیته اخلاق کشور گرفته شده است و به دنبال اجرای آن هستیم.
او با بیان اینکه سلول‌های بنیادی را می‌توان به مدت نامحدود نگهداری کرد، گفت: اگر احیاناً کودک در آینده مبتلا به بیماری شود که نیاز به سلول بنیادی دارد، می‌تواند از نمونه خودش استفاده کند.
پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز بند ناف از ۳۵ سال پیش در دنیا و حدود ۲۰ سال پیش در ایران آغاز شد. اما از ۱۵ سال پیش بطور چشمگیر مورد توجه قرار گرفت و به همان میزان که در سطح بین‌المللی توسعه یافت، در ایران نیز گسترش پیدا کرد.
دکتر باهوش فوق تخصص خون و انکولوژی گفت: پیوند موفق سلول‌های بنیادی خون بندناف به خود فرد یک معجزه درمانی و گامی موفق در درمان این بیماران با سلول‌های بنیادی خون بندناف است.
مدیر بانک خون بند ناف جهاددانشگاهی گلستان، هم گفت: استفاده از خون بند ناف در مقایسه با دیگر منابع سلول‌های بنیادی مزایای زیادی دارد که مهم‌ترین آن‌ها دسترسی آسان، جمع‌آوری ایمن و بدون درد، امکان موفقیت بالاتر در پیوند و قدرت تکثیر بیشتر است.
موسوی افزود: نمونه‌های خون بند ناف در حین زایمان در بیمارستان‌ها جمع‌آوری و سپس به آزمایشگاه بانک خون بند ناف در تهران منتقل می‌شود؛ و بعد از آن در تانک‌های ذخیره نیتروژن نگهداری می‌شود. حجم خون موجود در بند ناف و جفت حدود ۸۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر است.

دفاتر نمایندگی خون بند ناف در گلستان
مدیر بانک خون بند ناف جهاددانشگاهی گلستان گفت: دفتر نمایندگی بانک خون بند ناف جهاددانشگاهی استان گلستان از خرداد ماه سال ۹۷ راه‌اندازی شد.
موسوی افزود: در حال حاضر دفاتر نمایندگی بانک خون بند ناف رویان در گلستان در شهر‌های گرگان، گنبدکاووس و کردکوی مستقر است و تاکنون ۲۵۰ نمونه خون بند ناف با رعایت استاندارد‌های مورد نظر، از هم استانی‌ها ذخیره‌سازی شده است.
موسوی گفت: خانواده‌ها جهت کسب اطلاعات بیشتر و آشنایی با نحوه فعالیت دفاتر نمایندگی بانک خون بند ناف می‌توانند به صفحه این دفتر در فضای مجازی royan_cbb_golestan@ و یا حضوری به دفاتر نمایندگی در استان به نشانی گرگان (شعبه مرکزی) -خیابان ولیعصر (عج) -عدالت ۲۹، گنبدکاووس (شعبه شرق استان) -بیمارستان‌های برزویه و دکتر بسکی و کردکوی (شعبه غرب استان) -خیابان پاسداران-کوچه گل یکم مراجعه کنند و یا با شماره تلفن ۳۲۳۲۳۷۶۱ تماس بگیرند.
در گلستان تاکنون ۲۵۰ نمونه خون بند ناف گرفته شده است در حالیکه عبدالرضا فاضل، رئیس دانشگاه علوم پزشکی گلستان می‌گوید: حدود ۳۰ هزار تولد در گلستان ثبت می‌شود.
این عدد نمونه گرفته شده به نسبت آمار تولد ناچیز است.
هر چند که هزینه‌ها هم برای نگهداری زیاد است. آنطور که علی که برای گرفتن نمونه خون بند ناف فرزندش اقدام کرد می‌گوید: اگرچه خودش هزینه را بصورت اقساطی پرداخت کرده است، اما احتمالا این هزینه چند میلیونی مانع از آن می‌شود که تعداد زیادی از والدین برای این کار اقدام کنند.
اینجاست که فعالیت بانک عمومی خون بند ناف مورد توجه قرار می‌گیرد که نیازمند حمایت دولت و مراکز خیریه است.