ضرورت توجه به کیفیت در نظام تعلیم و تربیت

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما به نقل از روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، حجت الاسلام دکترعلی ذوعلم رئیس سازمان پژوهش در نشست «نقد و بررسی اهداف دوره‌های تحصیلی» در خصوص ماه مبارک رمضان اظهار کرد: در حال نزدیک شدن به دهه سوم و شب قدر هستیم. شب قدر فرصت و موقعیتی است که در اختیار ما قرار گرفته است. سوره قدر دلالت معنایی و عمیقی در خصوص نگاه انسان‌ها به حقایق و مسائل پیرامونی دارد. ما معمولا کمّی گرایانه مسائل را تحلیل می‌کنیم، ولی این آیه می‌گوید که کمّیت نقشی ندارد و یک شب در بعد زمان می‌تواند از هزار ماه بهتر باشد. کار تربیتی کار کیفی محض است و توجه به این مسائل برای سازمان پژوهش بسیار مهم است. اگر بخواهیم به دانش آموز نگاه عمیقی ارائه بدهیم باید به همین مسائل توجه کنیم به عنوان مثال گاهی ممکن است یک جلسه درس ۲۰ دقیقه‌ای از دو واحد درسی اثر گذارتر، سازنده‌تر باشد. در نظام تعلیم و تربیت و بازآرایی دوره‌های تحصیلی باید به کیفیت توجه ویژه‌ای شود.

بازآرایی ساختار، کاری بسیارضروری
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: نکته بعدی بحث بازآرایی تشکیلاتی است که حاشیه‌های زیادی داشت، عده‌ای غیرمنصفانه قضاوت می‌کنند که انجام این کار هیچ ضرورتی نداشته و منطق آن مشخص نیست و یا برخی انتقاد کردند که این بازآرایی را رئیس سازمان تحمیل کرده است. البته با برخی از این افراد نشست‌هایی را داشته ایم و در نهایت خود آن‌ها هم اذعان کردند که این بازآرایی لازم بوده و بدون آن تحقق سند تحول امکان پذیر نبوده است. این بازآرایی ساختار تشکیلاتی کاری بسیار ضروری بود و ساختار ۵۰ ساله سازمان را اصلاح کرد و امیدواریم این کار دنبال شود البته این اقدام در یک فرآیند کاملا مشارکتی انجام گرفت.

بهره گیری از نظرات کارشناسی
وی با بیان اینکه بیش از ۱۰۰ اظهارنظر توسط همکاران ارائه شد و این نظرات جمع آوری شده و درباره آن‌ها بحث شد تا به این نتایج رسیدیم، اضافه کرد: در نشستی که سال گذشته در اردوگاه شهید باهنر داشتیم شکل نهایی این بازآرایی مشخص و خلاء‌های آن تا حدی دیده شد. به عنوان مثال گروه توانمند سازی مدارس ایجاد شد تا در این زمنیه به مدارس کمک کند، وقتی مدارس از لحاظ اجرای برنامه توانمند نباشد حتی اگر بسته یادگیری خیلی خوبی هم تولید شود قطعا اجرا نخواهد شد.
این پژوهشگر تعلیم و تربیت با اشاره به اینکه یکی از اشکالات در ساختار قبلی عدم توجه جدی به نگاه مدرسه محوری بود، گفت:درساختار جدید معاونت طراحی و تولید بسته‌های یادگیری، راساً و مباشرتاً متصدی تولید بسته‌های تربیت و یادگیری نخواهند بود و کار تألیف و تولید بسته‌های یادگیری بر عهده مجموعه ها، بنیادها، پژوهشگاه‌ها و هر جایی قرار می‌گیرد که بتواند متناسب با برنامه درسی و استاندارد‌های مصوب حوزه‌های تربیت و یادگیری به میدان بیایند و با نظارت دقیق سازمان محتوا تولید کنند.
دکتر ذوعلم یادآورشد: نمی‌خواهیم بگوییم که این مراکز قبلا اصلا اجازه ورود به تولید بسته یادگیری را نداشتند، ولی این چنین تعریفی از نظر ساختار وجود نداشت. در ذیل معاونت طراحی و تولید، گروه سنجش و پایش در معاونت شکل گرفته تا معاونت هم از مجموعه‌های زیرین خود پایشی داشته باشد و هم از محیط بیرونی و مطالباتی که وجود دارد. این گروه وظیفه دارد برحسب نیاز‌های معاونت، بازخورد‌ها و شرایط اجرای برنامه درسی را مستمراً سنجش و پایش کند و به ارتقای کیفیت برنامه کمک نماید.

لزوم ساماندهی ارتباط معاونت‌ها و دفاتر مختلف در سازمان
وی با اشاره به اینکه در ساختار قبلی در بخش فنی و حرفه‌ای جایگاه خاصی که بتواند استاندارد‌ها را مدیریت، تلفیق و مراقبت کند وجود نداشت و اکنون جایگاه تشکیلاتی پیدا کرده است، گفت: ارتباطات درون معاونتی هم در جا‌هایی باید بازنویسی شود مانند ارتباط بین دفتر انتشارات و فناوری آموزشی با دفاتر معاونت طراحی و تولید بسته‌های یادگیری و ارتباط مجلات و دفاتر با یکدیگر. اگر می‌خواهیم مدرسه را توانمند کنیم و برای دانش آموز و معلم محتوایی غیر ازکتاب درسی ارائه دهیم، این هماهنگی ها، همکاری‌ها درون معاونت طراحی و تولید باید ساماندهی شوند.

ضرورت توجه بیشتر به تولید محتوای غنی
دکتر ذوعلم گفت: هم اکنون که این بازآرایی تشکیلاتی انجام شده باید گروه‌ها کار خود را زودتر شروع کنند. اگر گروه سنجش و پایش زودتر شکل گرفته بود در این دو ماه شیوع کرونا بود حضور فعالی می‌داشت.

شبکه شاد، کاری بزرگ و ارزشمند
معاون وزیر آموزش و پرورش راه اندازی شبکه شاد توسط وزارتخانه آن هم بر بستر پیام رسان‌های داخلی را کاری بزرگ برشمرد و گفت:ممکن است انتقاداتی به این کار وجود داشته باشد. هر کاری ضعف‌هایی دارد که باید در طول مسیر تکمیل شود. ولی حمله ناجوانمردانه به شبکه شاد واقعا بی انصافی است و برخی اشکالات را خیلی بزرگ نمایی می‌کنند و اینکه ارزش کار نادیده گرفته می‌شود غیرمنصفانه است. از این کار باید در یک نگاه کلان استقبال کنیم، ولی به مرور زمان باید در جایگاه اصلی خودش قرار بگیرد و در بستر سایت رشد بازتعریف شود. معاونت طراحی و تولید در این زمینه نقش اساسی دارد و امیدواریم این کار انجام شود.
وی با طرح پرسش اینکه اجرای کامل برنامه درسی ملی به چه معنی است؟ ادامه داد: ابتدا به این رسیدیم که ۱۱ حوزه تربیت، هویت پیدا کرده و شکل بگیرد. در ساختار قبلی ارتباط بین ۱۱ حوزه تربیت وجود نداشت، ولی بعد از بازآرایی ساختار، این کار تا حد زیادی انجام گرفت.
دکتر ذوعلم با تأکید براینکه نقد بررسی و آسیب شناسی برنامه کلان دوره‌ها و معماری کلان اهداف دوره‌ها به طور منقح و شفاف مراحل مهم این کلان پروژه‌های سازمان می‌باشد، گفت: برای تغییر قواره کلان برنامه درسی دوره‌ها باید فراخوان برگزاری نقد و بررسی، ارائه شود و جامعه هدف ما مثل مدارس و معلمان در جریان این فعالیت سازمان باشند. تغییر قواره کلان برنامه درسی دوره به این معنی است که شاید درسی حذف، ادغام یا تلفیق شود و حضور دانش آموز در مدرسه بازتعریف می‌گردد. هم اکنون حضور دانش آموز در مدرسه به حضور در کلاس درس و ساعت‌های درسی خلاصه شده آیا این طور باید باشد؟ آیا دلالت‌های تربیتی اسناد تحولی ما که می‌خواهد تربیت محور باشد این گونه می‌تواند تربیت محور باشد؟ آیا تربیت مهارتی و اجتماعی دانش آموز فقط در کلاس درس اتفاق می‌افتد یا می‌توان گفت زمان حضور دانش آموز در مدرسه ۴۰ ساعت است که ۲۰ ساعت را به کلاس می‌رود و ۲۰ ساعت باقیمانده را به کار‌های دیگر مثل آزمایشگاه، مسابقه، نماز و و ... اختصاص می‌دهد. انواع و اقسام قالب‌هایی وجود دارد که در این قالب‌ها یادگیری باید صورت بگیرد.

برنامه درسی هم اکنون تک موقعیتی است
معاون وزیر آموزش و پرورش یادآورشد: یادگیری صرفا معطوف به کلاس به معنی حضور فیزیکی و معلم و کتاب درسی نیست. ممکن است معلم برنامه‌ای را ابداع کند و یا موقعیت‌های دیگری برای دانش آموز ایجاد کند که اتفاقات دیگری برای دانش آموز بیفتد؛ ولی برنامه درسی هم اکنون تک موقعیتی است و به سه ضلع کلاس، کتاب و معلم تبدیل شده است. پس این بازطراحی دوره صرفا به تغییرعناوین کتاب‌های درسی و زمان محدود نمی‌شود و به خلاقیت و ابداع نیاز دارد که مرحله سوم بوده و معماری آن کار باید انجام شود.

ظرفیت‌های مغفول تعلیم و تربیت باید شناخته شود
دکتر ذوعلم گفت: بار‌ها در اسناد تحولی آموزش و پرورش آورده شده که خانواده‌ها باید در تربیت دانش آموز مشارکت داشته باشند، چون تربیت یک امر تعاملی و دوسویه است؛ اینگونه مسائل باید در بازطراحی جدید محقق شده و عینیت پیدا کند. اگر واقعا قرار است تحول اتفاق بیفتد بخش عمده آن تحول در برنامه درسی و تربیتی است. این تحول بدون بازآرایی کلان و اساسی در قواره کلی برنامه درسی دانش آموزان ممکن نیست.
دکتر ذوعلم گفت: برای این کار نیازمند تبیین هویت هر دوره و اهداف دوره‌ها هستیم. هم اکنون که همکاران می‌خواهند برنامه کلان و قواره دوره را بازطراحی کنند با کاستی‌هایی مواجه هستند. بر خلاف آنچه که در مقدمه آن نوشته شده که برنامه درسی ملی، الگوی هدف گذاری در این اهداف مورد توجه قرار گرفته خیلی واضح است که آن مورد توجه قرار نگرفته است.
معاون وزیر آموزش و پرورش با تأکید بر اینکه این الگو در متن مذکور و ۵ عنصر و ۴ عرصه ارتباطی اصلا در این اهداف آورده نشده است، گفت: البته با مساحمه می‌توان گفت ۴ اصل ارتباطی می‌تواند تحویل به ۶ ساحت بشود و آن ۶ ساحت هم نهایتا برای ۱۱ حوزه تربیت. به این صورت می‌توان گفت تا ۸۰ درصد ارتباط برقرار است، ولی ۵ عنصر اصلا وجود ندارد. مولفه‌های هویت همین ۵ عنصر است. برای جریان دادن به هویت و تعالی آن باید به سراغ ۵ عنصر تعقل، ایمان، علم، عمل و اخلاق برویم.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت:عدم ارتباط اهداف طراحی شده با الگوی اهداف و ادبیات آن با برنامه درسی ملی مهترین نقص این اهداف دوره‌های تحصیلی است. یک نکته بسیار مهم اینکه این اهداف بر اساس دوره‌ها نوشته نشده و بر اساس ساحت‌ها اهداف نوشته شده است و از این رو ارتباط افقی اهداف هر دوره مبهم و نامتوازن است.
ایشان گفت: اینکه میزان پرداختن دوره‌های متفاوت به ساحت‌های شش گانه یکسان نیست، مغفول مانده است. در دوره اول ابتدایی باید به ساحت اخلاقی بیشتر از ساحت سیاسی اجتماعی و علم و فناوری پرداخته شود. به عنوان مثال گرانیگاه دوره ابتدایی اهداف تربیتی، آداب و اخلاق هستند و در دوره متوسطه شاخه فی و حرفه‌ای ساحت اصلی علم و فناوری است. چارچوب این اهداف از مبنا دچار اشکال است اگرچه قبول داریم زحمات زیادی برای آن‌ها کشیده اند و این اهداف می‌تواند خیلی مورد استفاده قرار بگیرد و برخی از عبارت پردازی‌ها نو و قابل استفاده است، ولی خلاء‌هایی هم دارد؛ البته نباید این سند را کنار بگذاریم، چون سند مصوب است و باید بخش‌های اصلاحی را آماده کرد و با کسانی که این سند را نگارش کرده اند نیز نشست‌های نقادانه برگزار شود تا سهم حوزه‌ها و دوره‌ها دیده شود و هویت هر دوره هم مشخص شود. این کار مهمی است که معاونت طراحی و تولید با سرعت مناسب باید انجام دهند.