دیدی که چگونه گور ، بهرام گرفت ؟

سازمان حفاظت محیط زیست در سال ۱۳۹۷، برای ساماندهی سایت‌های تکثیر گونه‌های شاخص حیات وحش، زنده گیری و انتقال ۱۰ راس گورخر از پارک ملی توران در شاهرود به پارک ملی کویر مرکزی در گرمسار برنامه ریزی کرده بود.
مهر ماه آن سال، برای انتقال این گورخرها، عملیات زنده گیری با استفاده از روش بیهوش کردن حیوان انجام شد که در همان ابتدای امر، یکی از گورخر‌ها،   به علت حساسیت دارویی تلف شد.
دو راس گورخر دیگر هم در مسیر انتقال و به علت تروما (ضربه به سر ناشی از تکانه‌های حمل و نقل در قفس) تلف شدند و دو راس گوخر دیگر نیز در گرمسار به علت تزریق داروی بیهوشی احیا نشدند و جان باختند.
 با جریحه دار شدن افکار عمومی از سرنوشت غم انگیز گورخر‌ها، خبر عزل مدیر پروژه انتقال گورخر‌ها منتشر و تاکید شد: با تمام کسانی که به طور مستقیم در جریان انتقال این گونه ارزشمند جانوری دخیل بوده و اشتباهات آن‌ها برای مسئولان محرز شود، برخورد قاطع و قانونی خواهد شد.
همچنین تیم ویژه سازمان‌های دامپزشکی و حفاظت محیط زیست کشور برای بررسی علت قطعی مرگ ۵ راس گورخر در استان سمنان تشکیل شد.
تیمی که قرار شد با تایید سازمان دامپزشکی اگر در این بررسی‌ها علت قطعی اتلاف این گورخر‌ها مشخص نشود،  نمونه‌ها را برای آزمایش‌های تکمیلی به خارج از کشور ارسال کند.

در کنار این اتفاقات، گروهی دیگر در پارک ملی کویر برای هدف مهم دیگری تلاش می‌کردند و آن هم تطبیق دادن پنج راس گورخر  انتقالی سالم به محیط جدید و پس از آن، سازگار کردن چهار راس گورخر انتقالی دیگر از سایت تکثیر گوراب استان یزد به پارک ملی کویر گرمسار بود.
این هدف از آذر ماه سال ۹۷ با جدیت پیگیری شد تا اینکه مهر امسال، از آن گله ۹ راسی، سه راس گورخر جدید در سه زایمان موفق متولد شد و به همه، اما و اگر‌های اجرای طرح تکثیر و معرفی گورخر ایرانی  پایان داد.
طرح تکثیر و معرفی گورخر ایرانی در سال‌های ۷۵ و ۷۶، با انتقال تعدادی گورخر ایرانی از خارتوران شاهرود به یزد منتقل آغاز شد.
با افزایش جمعیت گورخر‌ها در یزد، در سال ۹۲ تعدادی از این حیوان از یزد برای تکثیر و افزایش جمعیت به پارک خارتوران شاهرود منتقل و قرار شد با افزایش جمعیت گورخر در خارتوران، این گونه را به زیستگاه اصلی اش پارک ملی کویر گرمسار بازگردانده شود.

گرمسار این روز‌ها مرکز توجه دوستداران محیط زیست است چرا که نخستین مرکز تحقیقات و پرورش و تکثیر گورایرانی در پارک ملی کویر آغاز بکار کرده است.
مرکزی که همه امکانات آن در بخش‌های کاروان ایمن و استاندارد حمل گورخر و مشخصات مرکز تکثیر و تجهیزات و امکانات تعبیه شده در آن با اتکا به دانش بومی کارشناسان حفاظت محیط زیست استان سمنان طراحی و ساخته شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان می‌گوید: در این مرکز هشت سلول قرنطینه برای انجام جداسازی به منظور تلاقی انتخابی ژن‌ها و زایمان ایمن گورخر‌ها تعبیه شده است.
به گفته امیر عبدوس، طراحی این سلول‌ها به گونه‌ای است که تمام مراحل خونگیری، معاینه، جداسازی، انتقال، تبادل یا رهاسازی گورخر‌ها در طبیعت بدون استفاده از بیهوشی قابل اجراست.
مرکز تحقیقات، تکثیر و رهاسازی گورخر ایرانی پارک ملی کویر گرمسار با اعتباری بالغ بر ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال از محل طرح‌های ملی سازمان حفاظت محیط زیست در محل ورودی پارک از مسیر جاده سنگفرش احداث شده است.
کیومرث کلانتری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست کشور از مرکز تحقیقات گورخرایرانی گرمسار به عنوان منحصر به فرد‌ترین سایت تکثیر در اسارت گورخر ایرانی در آسیا یاد می‌کند و می‌گوید: اولویت نخست این سازمان، حفظ زیستگاه و جمعیت گورخر در زیتگاه اصلی این گونه ارزشمند است.
او می‌گوید: پارک ملی کویر گرمسار، زیستگاهی ارزشمند و مستعد در کشور است که سال‌ها بخاطر خشکسالی و شکار بی رویه از گورخر ایرانی تهی شده بود، اما با برنامه ریزی مدون، هم اکنون پذیرای جمعیت قابل توجهی از این گونه است.
شهاب الدین منتظمی مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست کشور هم، رعایت مدیریت ژنتیکی جمعیت گورخر با نگاه اصولی به نحوه غذا دهی و ایمنی را از امتیازات سایت تکثیر در اسارت گورخر در گرمسار می‌داند و معتقد است: معیار‌های نقل و انتقال گونه بدون کمترین استرس و آسیب و با طراحی کاروان‌های تخصصی و زمان بندی مناسب در این مجموعه انجام شده که می‌توان گفت در دنیا بی نظیر است.

گورخر آسیایی در گذشته جمعیت فراوانی در خاورمیانه، آسیای میانه و چین داشت، اما اکنون نسل آن در اغلب مناطق منقرض شده است
گور خر ایرانی زیرگونه‌ای از گورخر آسیایی است که به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد.
این جانور نسبت به اسب، پا‌های کوتاه‌تری دارد و رنگش در خلال فصل‌ها تغییر می‌کند 
رنگ گورخر ایرانی در تابستان قهوه‌ای مایل به سرخ و در زمستان قهوه‌ای مایل به زرد است و بر پشت آن نواری سیاه که با رنگ سفید احاطه شده، قرار دارد.
هم اکنون فقط هزار راس گورخر ایرانی در استان‌های سمنان، فارس و یزد زیست می‌کنند که تعدادی از آن‌ها در قالب طرح  جلوگیری از انقراض نسل گور‌های ایرانی در سایت‌های تکثیر در اسارت نگهداری می‌شوند.
مهمترین زیستگاه گورخر ایرانی پارک ملی کویر، قدیمی‌ترین مناطق حفاظت‌شده ایران  است،  بیشترین وسعت این پارک در شهرستان گرمسار و بخش‌های کوچکی هم در استان‌های تهران، قم و اصفهان قرار دارد.
یکی از مهمترین آثار تاریخی در این پارک ملی، کاروانسرای قصر بهرام است؛ عوام می‌گویند این بهرام، همان بهرامی است که شکارچی گورخر‌ها بوده است و شعر معروف " بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر ... " درباره او سروده شده است.
با اینکه پارک ملی کویر دهه ۵۰  و ۶۰ زیستگاه اصلی گورخر‌های ایرانی بوده،  اما از اوایل دهه ۱۳۶۰ هیچ گورخری در این منطقه مشاهده نشده بود.
حالا با اجرای موفق طرح بازگرداندن گورخر‌های ایرانی به زیستگاه اصلی و ساماندهی سایت‌های تکثیر گونه‌های شاخص حیات وحش، می‌توان گفت: مصرع دوم شعر معروف خیام که " دیدی که چگونه گور بهرام گرفت " معنی تازه‌ای میدهد ... امروز گور‌ها به موطن خود بازگشته اند و محدوده قصر بهرام را که روزی زیستگاه اصلی شان بوده بازپس گرفتند.
این بازگشت می‌تواند جاذبه‌های طبیعت گردی و گردشگری پارک ملی کویر گرمسار را نیز افزایش دهد و این یکی دیگر از دستاورد‌های مرکز تحقیقات، تکثیر و رهاسازی گورخر ایرانی پارک ملی کویر  علاوه بر کارکرد‌های تحقیقاتی، اکولوژیکی و بازسازی ذخایر ژنتیکی  خواهد بود.