گیاهان دارویی، کیمیایی شفابخش و درآمدزا

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صداو سیما؛ دکتر حسن زینعلی پژوهشگر گیاهان دارویی و استاد دانشگاه است. در همراهی با او به باغ ملی گیاه شناسی تهران رفتم تا با ثروت‌های نهفته در دل خاک بیشتر آشنا شوم. از کنار هر کدام از گیاهان دارویی که رد می‌شویم دکتر صحبت هایش را ناتمام می‌گذارد تا از توصیف خواص گیاه بعدی جا نماند. به گیاه قدبلند و پرتراکمی که می‌رسیم می‌ایستد و به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: ” سال‌های سال فکر می‌کردند علف هرز است، اما امروزه یکی از گیاهانی است که درآمد ارزی خیلی خوبی برای کشورمان دارد و در آلمان برای درمان سرطان معده استفاده می‌شود. “

 

گیاهی که مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهادکشاورزی از سود بالای فروشش می‌گوید، شیرین بیان است. گیاهی که با روشن شدن خواص دارویی اش از جمع علف‌های هرز به خانواده گیاهان دارویی راه پیدا کرد. به بادرنجوبه که می‌رسیم توضیح می‌دهد: ” بادرنجبویه یک گیاه چندساله است. یعنی یک سال می‌کاری چندین سال برداشت می‌کنی. خواص دارویی خوبی دارد و چند سالی است در کشور ما خوب توسعه پیدا کرده و مورد استقبال مردم و مصرف کننده‌های داخلی هم قرار گرفته. دمنوش بادرنجبویه بسیار آرام بخش است. “

گیاهانی که می‌توانند جایگزین صنعت نفت شوند.

ایران سرزمین گیاهان شفابخش و معجزه گر بسیاری همچون شیرین بیان و بادرنجبویه است. سرزمین آویشن و بابونه، اسطوخودوس و مرزنگوش، مارچوبه و بادرنجبویه. در بخش گیاهان دارویی باغ ملی گیاه شناسی که در پیکانشهر تهران واقع شده در زمین‌های کوچک چند مترمربعی گیاهان دارویی مختلفی کاشته شده اند که به گفته دکتر زینعلی هر کدام می‌توانند زنجیره‌ای از اشتغال را در کشورمان فعال کنند. گیاهانی که می‌توانند جایگزین در آمدزایی صنعت نفت ما شوند.
مثل آویشن شیراز که در دنیا شبیه ندارد و کشور‌های عربی بخاطر اثربخشی بالای آن اصلی‌ترین خریداران آن هستند؛ اما در کمال تاسف از این استاد دانشگاه می‌شنویم که: ” بیشتر آویشن‌های موجود در بازار آویشن خارجی است که کارخانجات ما آن‌ها را وارد کرده اند. در حالی که گونه‌های مختلف آویشن کشورمان هم از لحاظ ترکیبات بهترند و هم اثربخشی شان بیشتر است؛ بخصوص در شرایط کرونایی این گیاه به دلیل تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار مورد توجه قرار گرفته است. “ این در حالی است که شرکت‌های بزرگ تجاری دنیا اصلی‌ترین متقاضیان گیاهان دارویی ایرانند. گیاهانی که البته در ایران بسیار کمتر از ظرفیتشان مورد بهره برداری قرار گرفته اند. این پژوهش گر گیاهان دارویی اضافه می‌کند: ” خیلی از گیاهان دارویی که الان ما وارد کننده آن‌ها هستیم زمانی صادر کننده شان بودیم. یکی از این گیاهان سیاه دانه است و دیگری تخم شربت؛ گیاهانی که طب سنتی ما آن‌ها را به دنیا معرفی کرده اند در حالی که در سال حدود ۴ تا ۵ هزارتن از آن‌ها وارد کشور می‌شود. “

شروع کسب و کار با یک باغچه‌ای کوچک

برای پیوستن به این بازار پرطرفدار داشتن یک باغچه کوچک در گوشه‌ای از ساختمان یا خانه قدیمی پدری هم کافی است. مثل تعدادی از دانشجو‌های استاد زینعلی که در زادگاهشان استان چهارمحال و بختیاری به جمع تولیدکننده‌های پرفروش گیاهان دارویی پیوسته. همکارم محبوبه سادات امیری درباره‌ی فعالیت آن‌ها این طور توضیح می‌دهد: ” در کوچه پس کوچه‌های شهر اردل از توابع استان چهارمحال و بختیاری به خانه پدری سجاد صالحی می‌رسیم. به گلخانه‌ای که دو دوست با امکانات اولیه در حیاط خانه بنا کرده اند تا از ثروت موجود در خاک و اقلیم چهارمحال بهره برداری کنند. آن‌ها توانسته اند در یک زمین ۶۰ متر مربعی با مبلغی حدود دو میلیون تومان گلخانه کوچکی راه اندازی کنند. گلخانه‌ای که حالا به تنها تامین کننده نشاء گیاهان دارویی استانشون تبدیل شده “.

امیری همچنین می‌گوید: ” فعالیت این جوان‌ها توانست کم کم نظر کشاورزان بومی رو هم جلب و کشت گیاهان دارویی رو در استان احیا کند. تولیدات آن‌ها امروز مشتری‌هایی از سراسر کشور دارد. آن‌ها محصولاتشان را به ۶ تا شرکت فعال در زمینه فرآوری گیاهان دارویی و همچنین بیش از صد عمده فروش و خرده فروش در سراسر کشور می‌فروشند. “
همکارم در خبرگزاری صدا و سیما از برگزیده شدن این جوان‌ها در دو سال پیاپی به عنوان تولیدکننده برتر گیاهان دارویی در کشور خبر می‌دهد و اضافه می‌کند: ” دامنه کارآفرینی مختصر و مفیدی که این دانشجو‌ها راه انداختند تا شهر‌های دور ونزدیک گسترده شد و درآمدزایی کسب و کارشون محدود به خودشون نشد. “

گیاهان دارویی فرصتی بی نظیر برای اشتغال زایی در ایران

به نظر می‌رسد حتی اگر همه مردم روی گیاهان دارویی تمرکز کنند باز ظرفیت اشتغالزایی وجود دارد. این را آمار‌های دکتر زینعلی می‌گوید: ” در چین ۱۰۰ میلیون نفر در حوزه گیاهان دارویی مشغول به کار هستند. پس چطور ما نمی‌توانیم چند میلیون نفر را در کشورمان مشغول به کار کنیم. ما هم می‌توانیم، چون هم سابقه طب سنتی را داریم و هم توانش را. “
با هر توان و سرمایه‌ای که به سراغ گیاهان دارویی برویم می‌توانیم به سوددهی برسیم. سال گذشته صادرات گیاهان دارویی ایران بیش از ۴۵۰ میلیون دلار ارز آوری داشته. بخش زیادی از این رقم، اما تنها مربوط به پنج گیاه زعفران، گل محمدی، حنا، زیره و گل گاوزبان است. در شرایطی که چند صد برابر انواع گیاه دارویی معجزه اسا برای سرمایه گذاری در کشورمون وجود دارد.
این در حالی است که ما بیش از ۲۳۰۰ گونه گیاه دارویی داریم که هنوز بر روی تنها پنج گیاه دارویی به اندازه ۱۰ درصد هم کار نشده؛ بنابراین اگر هر جوانی به این حوزه ورود کند با خلاقیتی که به کار می‌بندد مطمئنا باعث رشد و توسعه این صنعت خواهد شد. گردش مالی گیاهان دارویی در جهان طبق آمار‌ها بیش از ۱۰۰ میلیارد دلاره که سهم ایران از این رقم تنها ۴ دهم درصده. سهمی که در نمودار‌ها حتی به چشم هم نمی‌یاد. این درحالیه که جغرافیا، اقلیم و آب و هوای کشورمون اون قدر برای کشت گیاهان دارویی مناسبه که حتی گیاهان غیربومی هم بخوبی با این شرایط سازگار می‌شن و به سوددهی می‌رسن. دکتر زینعلی می‌گوید: ” حتی اگر سررشته‌ای از کشاورزی هم نداشته باشیم می‌توانیم با کمی مطالعه و جستجوی مطالب علمی با کشت گیاهان دارویی به کسب درآمد برسیم. “ مزیت دیگر گیاهان دارویی مقاومت آنهاست. بسیاری از گیاهان دارویی بخاطر ترکیبات خاصشان اصلا آفت و بیماری خاصی را نمی‌گیرند. مثل جوشانده‌های گیاهی مادربزرگ‌ها که روزگاری دوای هر دردی بودند، گیاهان دارویی هم حالا دوای درد‌های ملی شده اند.
این را دکتر زینعلی می‌گوید و ادامه می‌دهد:” خیلی از کارخانجات دارویی که الان در کشور ما وجود دارند و پایدار مانده و موفق شده اند کارخانه‌هایی هستند که از گیاهان دارویی بومی کشورمان استفاده می‌کنند؛ کارخانه‌هایی که نه تحریم روی آن‌ها اثر کرده و نه داروهایشان دچار اختلال شده “. داستان خیلی از ظرفیت‌های اطرافمان شبیه به شیرین بیان است. تا زمانی که مهارت بهره برداری از آن‌ها را پیدا نکرده ایم شاید حکم همان علف هرز را داشته باشند، اما همین که فوایدشان اثبات می‌شود، کیمیا می‌شوند. استفاده از ظرفیت‌های نهفته در دل خاک نه سرمایه چندانی لازم داره و نه تخصص آنچنانی / کافیه ظرفیت‌های بومی استانمون رو بشناسیم و کمی تجربه کسب کنیم تا بتونیم مزرعه‌ای از گیاهان دارویی داشته باشیم.