مروری بر سند جامع همکاری‌های راهبردی ایران و افغانستان

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما:  پنجمین دور مذاکرات تدوین «سند جامع همکاری‌های راهبردی ایران و افغانستان» یکشنبه ۲۵ آبان، بین هیئت‌های دو طرف به ریاست سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان و میرویس ناب، معاون وزیر امور خارجه افغانستان در تهران برگزار شد.

 

این سند، چشم‌انداز روابط دو کشور و راه‌های گسترش و ارتقای همکاری‌های دوجانبه را در حوزه‌های مختلف در برمی‌گیرد. برای تهیه سند جامع همکاری‌های راهبردی ایران و افغانستان، پنج کمیته اقتصادی، فرهنگی، دفاعی و امنیتی، اتباع، و آب تشکیل شده است.

افغانستان که در منطقه حساس و استراتژیک آسیای مرکزی قرار دارد، از یک سو به شبه‌قاره هند و از سوی دیگر به کشور‌های آسیای میانه و جمهوری خلق چین و نیز از سمت دیگر به آسیای غربی متصل است. در واقع کشور افغانستان هرچند بری است، نقش پل ارتباطی را در بین این مناطق دارد. جدایی این سرزمین از ایران و شکل‌گیری کشور جدید افغانستان هم به همین منظور بود، تا منطقه‌ای حائل بین مرز‌های هند که تحت استعمار انگلستان بود، با آسیای مرکزی که در تصرف روسیه قرار داشت، ایجاد شود.

 

حدود ۹۵۰ کیلومتر مرز مشترک ایران و افغانستان، سرریز پیامد‌های تحولات این کشور به ایران و نیز نقش ژئوپلتیک افغانستان در معادلات منطقه، گسترش بیش از پیش همکاری‌های دوجانبه را طلب می‌کند. باید توجه داشت روابط ایران و افغانستان به دلیل در هم‌تنیدگی در حوزه‌های مختلف و مهم‌تر از آن مواجهه مداوم با شرایط و تحولات جدید، می‌بایست در چارچوبی از پیش تعیین شده، سازماندهی شود.

تنش‌هایی که اردیبهشت و خرداد سال جاری در پی وقوع حوادث تلخ برای اتباع افغانستان در یزد و هریرود همراه با فضاسازی دروغین رسانه‌های معاند، میان دو کشور بوجود آمد، ۲۶ تیر با سفر آقای عراقچی به کابل و حضور در همایش «چشم‌انداز روابط افغانستان و ایران، چالش‌ها، فرصت‌ها» فروکش کرد. در این همایش معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان به «سند جامع همکاری‌های راهبردی ایران و افغانستان» اشاره و تأکید کرد هدف ایران یافتن زمینه‌های همکاری مشترک در تمام حوزه‌ها با افغانستان است.

پیمان‌های استراتژیک و مشارکت‌های راهبردی اساساً زمانی مطرح می‌شود که ضرورت‌های سیاسی و امنیتی پیش می‌آید، لذا به نظر می‌سد دو کشور بیش از هر زمان دیگر آمادگی دارند مناسبات‌شان را در راستای نفع متقابل گسترش دهند. بویژه آنکه اخیراً موج جدید ترور غیر نظامیان از جمله اقشار دانشگاهی و فرهنگی در افغانستان که مردم این کشور و هر انسان آزاده‌ای را داغدار کرد، رقم خورده است. بی‌تردید این حوادث وحشیانه را باید در چارچوب سناریوی ناامن جلوه دادن افغانستان باتوجه به احتمال خروج نیرو‌های آمریکایی از این کشور ارزیابی کرد.

حضور آمریکا در مناطق پیرامونی ایران، در وهله نخست رصد هرگونه تحرک و مهم‌تر از آن، تدوین همکاری‌های جامع و راهبردی دو و چندجانبه با همسایگان را طلب می‌کند. هرچند عملیاتی شدن این همکاری‌ها باتوجه به تجربیات سالیان گذشته و سنگ‌اندازی مداوم تروریست‌ها و حامیان دولتی آن‌ها آسان نخواهد بود.

 

چنانچه طولانی شدن مذاکرات تهران و کابل نیز از اعمال فشار آمریکا و دیگر کشور‌های منطقه متأثر است. (اولین دور مذاکرات تهیه سند جامع همکاری‌های ایران و افغانستان اردیبهشت و خرداد ۱۳۹۶ کلید خورد و دی ۱۳۹۷ به مرحله نگارش رسید.) از همین روست که «سازوکار‌های نوین» برای «طراحی و عملیاتی شدن» مشارکت و همکاری‌های راهبردی از ضروریات است.

در مجموع از آن جهت که امنیت ملی پایدار در گرو امنیت منطقه‌ای است، بی‌تردید صلح و ثبات همسایگان از جمله افغانستان که نه تنها همسایه و هم‌مرز بلکه هم‌زبان، هم‌ریشه و هم‌کیش نیز می‌باشد، در راستای امنیت ایران است. باتوجه به این مشترکات و همچنین حضور نیرو‌های بیگانه در منطقه، «سند جامع همکاری‌های راهبردی ایران و افغانستان» می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائل بین دو کشور باشد و بستری برای تحقق ترتیبات امنیتی بومی در منطقه و در نهایت حاکم شدن فضای اعتماد و همکاری‌های منطقه‌ای فراهم آورد.

 

فرشته مقدم؛ پژوهشگراداره پژوهش خبری