پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب...
آتش سودجویان بر تنه میراثی چند هزار ساله
آیا تا به حال داستان دلدادگی سنجاب و بلوط را شنیده اید؟
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان؛ سنجاب‌ها برای فصل سرد سال ۱۰۰ بلوط در خاک پنهان می‌کنند، اما فقط قادرند ۲۰ تای آن را پیدا کنند، و ۸۰ تای دیگر، با نوازش خاک و درنگ آفتاب، مستعد رویشند، جوانه بلوط رشدی کند و آسیب پذیر دارد.
بلوط، چهار الی پنج سال طول می‌کشد تا به اندازه ۷۰ سانت رشد کند و ۴۰ سال طول می‌کشد تا بتواند میوه بلوط بدهد؛ شاید می‌خواهد ثابت کند برای ارزشمند بودن باید صبور بود.
قدمت بلوط به ۵ هزارو ۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد، و ۷۰ درصد از ۶ میلیون هکتار جنگل‌های زاگرس از گونه‌های مختلف این گیاه پوشیده شده، البته بلوط در زاگرس، همسایگان دیگری هم دارد مثل بنه، بادامک، ارژن، کیکم، گلابی وحشی.
جنگل‌های بلوط، روزی دهنده موجودات زنده
علی آقا، یکی از ریش سفیدان عشایر است که هرسال به همراه خانواده و گله خود به منطقه بازفت کوچ می‌کند، او جنگل‌های بلوط را یکی از حیاتی‌ترین درختان مثمر و مغذی می‌داند و می‌گوید: زنان عشایر پوست میوه بلوط را جدا می‌کنند، یک ماه در مسیر جریان آب قرار می‌دهند تا تلخی اش گرفته شود و از آن نانی مقوی پخت می‌کنند. علی آقا می‌گوید حیات دام‌های ما به همین جنگل‌ها وابسته است.
در زاگرس ۱۹ میلیون واحد دامی زندگی می‌کنند، جنگل‌های زاگرس۴۰ درصد آب شیرین کشور را تامین می‌کند و معیشت یک ونیم میلیون نفر به آن وابسته است به همه‌ی این منافع جلوگیری از سیل، فرسایش خاک وگرد وغبار را هم اضافه کنید.
بیشتر بخوانید : دستگیری قاچاقچی زغال در پارک ملی دز
ارزش هربلوط را ۲۰۰ هزار دلار تخمین زده اند که نقش بسیار تثبیت کننده‌ای در تامین امنیت زیستی فلات مرکزی بازی می‌کند. اما این درختان چند صد ساله، داغ تبر بر دل دارند داغ تبدیل شدن به زغال، گاه بر اثر نابخردی است و گاه بر اثر ناچاری، اما هر چه هست، تنه‌ی تنومند و ساقه حیات بخششان زغال قلیان قهوه خانه و کباب می‌شود.
درختان سبزی که زغال سیاه می‌شوند
در یکی از این مراکز تولید زغال، دود حاصل از کوره زغال که در فضا پیچیده، با صدای اره موتوری در هم آمیخته است. کارگران در میان تلی از چوب‌ها که روی هم انباشته شده، مشغول فعالیت هستند.
در ارتفاعات زاگرس زغال‌گیران چوب بلوط را داخل بشکه‌های فلزی میسوزانند یا اینکه گودالی به اندازه یک قبر حفر کرده و درختان بلوط را خرد و داخل این گودال‌ها تبدیل به زغال می‌کنند. بدیهی است کوره‌هایی با این مشخصات، به‌سرعت احداث می‌شوند و میتوانند محصول قاچاق را به‌سرعت راهی بازار کنند.
آقای سروستانی یکی از فعالین محیط زیست زاگرس می‌گوید: کوره‌های زغال را یا در جنگل پیدا میکنی یا در خانه‌های روستایی، هر کوره جنگلی تا ۳۰ کیسه زغال هم تولید می‌کند، به دو روش هم این کار را نجام می‌دهند؛ یا درختان سبز را با اره برقی می‌برند و بعد از گذشت ۲۰ روز در کوره می‌اندازند، یا اینکه پوست درخت را می‌کنند (کت زنی) تا درخت خشک شود، و بعد آن را قطع می‌کنند؛ در کوره‌های خانگی چوب‌ها را در بشکه‌های ۲۰۰ لیتری می‌اندازند و درب آن را با گل می‌پوشانند.
قیمت هر کیسه ۱۰ کیلویی زغال بلوط در بازار، به طور متوسط ۸۰ هزار تومان است. درخت ۲ هزار دلاری که یک میلیون تومان معامله می‌شود.
این فعال محیط زیست همچنین اضافه کرد؛ بحران هیزم، عامل ۵۰ درصد قطع درختان در جهان و در جوامع کمتر توسعه یافته عامل ۸۰ درصد قطع درختان معرفی شده است.
سروستانی، نبود فضای امن اشتغال، فقر مالی عدم تدبیر و سوء مدیریت را بلای جان درختان بلوط برشمرد و گفت: وقتی یک متخلف (قاچاق زغال) دست کم در ماه ۸ میلیون تومان درآمد دارد، تن به کار‌هایی با درآمد کمتر نمی‌دهد، قاچاق زغال، امری است که اکنون پا را از خرده قاچاق‌ها فراتر گذاشته و عده‌ای با ایجاد باند و سود قابل توجه این نعمت خدادادی را غیر قانونی به کشور‌های حوزه خلیج فارس می‌رسانند، درختان چند صد ساله‌ای که با یک مشت پول خُرد معامله می‌شوند تا در منقل‌ها دود شوند.
با متخلفان برخورد سَخت نمی‌شود
برای آنکه بدانیم آیا قوانین قاچاق زغال بازدارندگی کافی را دارندیا نه، به دفتر وکالت آقای سودانی رفتم.
آقای سودانی به ماده ۴۸ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل‌ها مصوب ۱۳۴۶ می‌کند و می‌گوید: براساس این ماده حمل چوب، هیزم، و زغال حاصل از درختان جنگلی در همه نقاط کشور ممنوع است.
سال ۹۳بود که مجلس با تصویب موادی از لایحه اصلاح قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، هر گونه حمل، عرضه، خرید و فروش، نگهداری، اقدام برای خروج یا خارج کردن چوب، هیزم یا زغال از درختان جنگلی را با قصد تجاری، بدون تحصیل پروانه از مراجع ذی صلاح ممنوع کرد و مرتکب علاوه بر ضبط کالا‌ها و آلات و ادوات مورد استفاده، مشمول مجازات‌ها واحکام مقرر بر قاچاق کالای مجاز، محکوم خواهد شد.
بیشتر بخوانید : تخریب ۱۹ کوره غیرمجاز زغال‌گیری در محدوده پارک ملی دز
آقای سودانی در ادامه گفت: اگرچه در قانون جدید، (زغال) از جمله کالا‌های ممنوعه نیست و دستگاه تعزیرات حکومتی صلاحیت رسیدگی به این جرایم را دارد، ولی همین قوانین موجود، قابلیت بازدارندگی را دارند، به شرط آنکه متولیان سخت گیری لازم را داشته باشند و با متخلفین با مماشات برخورد نکنند.
او با اشاره به کمبود نیرو‌های حفاظتی در عرصه‌های جنگلی گفت: وقتی تعداد محیط بانان و قُرُق بانان کم باشد به طبع تعداد گزارش از تخلفات هم کم می‌شود.
راه حلی که می‌شود پیشنهاد داد؛ استفاده از ظرفیت فعالان محیط زیست است؛ براساس ماده ۶۶ قانون آیین دادرسی کیفری، سازمان‌های مردم نهاد میتوانند علیه متخلفین طرح دعوا کنند، یعنی هم گزارش دهنده باشند، هم طرح دعوا کنند واگر سامانه‌ای در کشور طراحی شود که متولیان آن، در برابر پیگیری مردم و سازمان‌های مردم نهاد پاسخگو باشند، ضعف تعداد نیرو در این حوزه تا حدی برطرف می‌شود.
نبود نیروی لازم برای حفاظت از منابع طبیعی
فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی خوزستان هم، کمبود نیرو در عرصه‌های طبیعی را تایید می‌کند.
فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی خوزستان هم، کمبود نیرو در عرصه‌های طبیعی را تایید می‌کند.
سرهنگ قلاوند می‌گوید: ما در ۴/۶ هکتار از عرصه‌های ملی در استان خوزستان ۵۰ درصد خلاء نیروی حفاظتی داریم.
سرهنگ قلاوند در ادامه می‌گوید: با همین بضاعت در ۷ ماه نخست امسال بیش از ۱۱ تن کشفیات زغال داشتیم وتعداد ۱۷ فقره پرونده به تعزیرات حکومتی ارجاع شده و ۳۱ باب کوره هم معدوم شده است.
طبق قانون، مأموران یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور اگر کوره‌ای داخل جنگل ببینند، آن را تخریب می‌کنند بنابراین کوره‌های زغال به حاشیه جنگل و داخل اراضی کشاورزی رانده شده‌اند.
به همین دلیل پیداکردن کوره‌های تولید زغال در زاگرس کار دشواری نیست. بوی سوختن چوب، تا کیلومتر‌ها دورتر از این کوره‌ها به مشام می‌رسد. کافی است رد بوی چوب سوخته را تعقیب کنید تا به یکی از کوره‌هایی که برای تفنن شهرنشینان زغال تولید می‌کند، برسید.
به جای زغال چه استفاده کنیم؟
اما حالا با وجود تقاضا برای زغال در بازار، چه محصولی می‌تواند جایگزین شود، تا از قطع درختان چند صد ساله بلوط جلوگیری شود؟
برای پاسخ به این سوال به جاده اندیمشک رفتم، جایی که آقای پور فلاحی، در کارگاه تولیدیش، از محصولی به نام (باگاس) که یک نوع پسماند کشاورزی از گیاه نیشکر است، زغال سبز تولید می‌کند.
آقای پور فلاحی گفت: این محصول، نتیجه یک طرح نوآورانه است و اکنون ظرفیت تولید ما ۳ تن زغال سبز است که اگر حمایت شویم تا ۳۰ تن هم می‌توان تولید این محصول را افزایش داد.
زغال تولیدی از باگاس از لحاظ کیفیت با زغال چوب هیچ تفاوتی ندارد و قیمت به صرفه تری دارد.
او به طرح‌های مشابهی که قرار است در کشت وصنعت امام خمینی (ره) و کشت و صنعت هفت تپه، اجرا شود اشاره کرد و گفت: تا چندی پیش بخشی از نیاز به محصول زغال سبز وارد می‌شد، ولی اکنون به بازار‌های منطقه مثل عمان و افغانستان را برای صادرات هدف گذاری کرده ایم.
تحلیل بازار‌های جهانی نشان می‌دهد تا سال ۲۰۲۴ ارزش بازار زغال به بیش از ۶۵ میلیون دلار می‌رسد و خوزستان با ۱۶ میلیون تن محصول کشاورزی و به طبع آن تولید پسماند‌ها و مواد بازیافتی بخش کشاورزی، ظرفیت تبدیل شدن به قطب تولید زغال را دارد.
این تولید کننده زغال سبز گفت: زغالی که برای آن درختی قطع نمی‌شود و در پروسه تولید آن آلایندگی وجود ندارد را زغال سبز می‌گویند: وما در حال حاضر محصول ارزان قیمت باگاس را به ماده ارزشمند زغال سبز (بریکت) تبدیل می‌کنیم. محصولی که علاوه بر توجیه اقتصادی از قطع درختان هم جلوگیری می‌کند.
این روز‌ها که سنجاب‌ها این همسایگان خوش قلب بلوط‌ها کم شده اند، جنگل‌های زاگرس نیازمند انسان‌هایی سبز اندیش است، که مانع قطع درختان شوند آنهم در کشوری که فقط ۷ درصد مساحت جنگلی دارد و قطع حتی یک درخت هم، زیاد است.
محقق و نویسنده : زهرا کیانی
نظر شما