صنعت پژوهش؛ تولید دانش، ثروت و قدرت

امروزه پژوهش فقط ابزار توسعه نیست بلکه " ایجاد دانش، ابزار توسعه و بستر تولید قدرت و ثروت" و خود ثروت هم است.
پژوهش فقط تولید دانش هم نیست بلکه به صنعتی برای ثروت آفرینی تبدیل شده است و امروزه باید بر توسعه صنعت پژوهش متمرکز شویم که نماد عینی آن را شرکت‌های دانش بنیان تشکیل می‌دهند.
علم، ابزار کشف حقیقت و محصول پژوهش است و پژوهش دیدن چیزی است که دیگران نمی‌توانند ببینند و اندیشیدن درباره چیزی است که دیگران نمی‌توانند به آن بیندیشند.
دیدن آنچه همه از دیدن آن ناتوانند، نیازمند دیدی عمیق و موشکافانه است و این تنها از طریق کنش و واکنش‌های آموزشی علمی در شرایط محیطی مناسب به ویژه با تلاش استعداد‌های برجسته و نخبگان جامعه میسر می‌شود.
آموزش، ثروت را به علم تبدیل می‌کند و در فرایند پژوهش هم علم به ثروت تبدیل می‌شود.
از طریق علم و فناوری مزیت‌های جدید نسبی خلق می‌شود و ثروت و رفاه به ارمغان می‌آید و انتظار می‌رود که علم و فناوری علاوه بر کشف راز‌های طبیعی، بشریت را به جایی برساند که ناآرامی و تنش‌های سیاسی و اجتماعی را در آن راهی نباشد و نابرابری‌های اجتماعی به حداقل برسد.
علم در جوامع نوین از عنصری منزوی و در اختیار گروهی اندک خارج شده است و دولت‌ها در آن دخالت می‌کنند.
تقویت علم و فناوری و به تبع آن حمایت از فعالیت‌های پژوهشی برای حفظ بقای کشور‌های در حال توسعه از اهمیت اساسی برخوردار است و ما در عصری زندگی می‌کنیم که علم هر روز قدرت خود را ظاهر می‌کند و به راستی "العلم سلطان".
دانشی که علم به ما داده است بر فاصله‌ها غلبه و نیاز‌ها را برآورده کرده، بیماری‌ها را کاهش داده و در‌ها را به روی فهم راز‌های طبیعی گشوده است. علم برای کشف حقیقت، یعنی چیزی که پنهان است، ابزاری بیمانند است.
زحمت توسعه علمی بر دوش پژوهشگران و محققانی است که همه زندگی خود را وقف جستجو، پژوهش و تحقیق می‌کنند.
پژوهش و تحقیق زیربنای عبور از اقتصاد کشاورزی به سمت اقتصاد صنعتی و رسیدن به سطح اقتصادی دانش محور و دانش بنیان است و امروز روبنا و زیربنا و زیرساخت اقتصادی هم محسوب می‌شود.
هیچ بخشی از اقتصاد جهانی و ملی یافت نمی‌شود که بی نیاز از تولید دانش و پردازش دانش در مسیر تولید ثروت باشد در غیر این صورت قدرت و مزیت رقابتی را از دست خواهد داد.
در اقتصاد سنتی پایه، منبع رشد اقتصادی، منابع طبیعی و فیزیکی یا به عبارتی منابع محسوس هستند، اما در اقتصاد نوین که اقتصاد دانش محور نمادی از آن است، منبع رشد اقتصادی تولید، توزیع و کاربرد دانش است و دانش و دستاورد‌های تحقیق و پژوهش در زمره منابع غیرمحسوس قرار می‌گیرد.
در اقتصاد سنتی هر کشوری که دارای منابع طبیعی و زمین بیشتری است، پیشرفته‌تر است و بر عکس هر کشوری که منابع طبیعی و زمین کمتری دارد، عقب افتاده‌تر تلقی می‌شود.
در اقتصاد نوین، شکاف دانش و توان پژوهشی یا تولید دانش مطرح است نه شکاف منابع، البته جایگاه منابع هم ارزشمند و مهم است.
توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی کشور‌ها به سطح برخورداری آن‌ها از دانش ارتباط دارد و هر کشوری که تولید، توزیع و کاربرد دانش بیشتری داشته باشد، توسعه یافته محسوب می‌شود.
"ناب ترین" منبع رشد اقتصادی را، تحقیق و پژوهش تشکیل می‌دهد به شرط اینکه با حذف فاصله زمانی و مکانی تحقیق با بستر‌های اجرایی بلافاصله به ارتقای بهره وری منجر شود.
اگر قرار باشد اقتصاد دانش محور مستقر شود، ارتباط و همبستگی صریحی با آرمان‌های اسلامی و ایرانی و بومی دارد و نمی‌توان با الگو‌های وارداتی و فرضیه‌های "تفریق دیانت از سیاست یا دیانت از اقتصاد و محیط‌های علمی " به توسعه اقتصاد دانش محور نایل شد.

بنیاد تمدن بیاینه گام دوم

ایران هم برای تثبیت نقش تمدن سازی نوین خود در جهان و احیای همه مزیت‌های نسبی و مطلق اقتصادی در چارچوب بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی نیاز دارد که نهضت توسعه اقتصادی دانش محور را به فرایندی پایدار تبدیل کند و جوهره اصلی این حرکت را الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت تشکیل می‌دهد.
امروز روز پژوهش است و هفته پژوهش هم فرصتی است تا این موارد تبیین دقیق‌تر و راه‌های اثربخش تری برای ادامه مسیر ایجاد شود.
شاخص‌های پژوهش و تحقیق پایه‌ای و کاربردی در کشورمان باید در مسیر توسعه ایرانی اسلامی باشد در غیر این صورت نتایجی برعکس خواهد داشت.
به همین خاطر توسعه اقتصادی به پژوهش‌های حرفه‌ای و صادقانه نیاز دارد.
مراکز پژوهشی، "راهبر جامعه دانش محور" هستند و همه کشور‌ها مدیون هوشمندی این مراکز هستند تا در مسیر حرکت خود همواره تهدید‌ها را کنار بزنند و با افزایش فرصت‌ها، تلاش می‌کنند تهدید‌ها را هم به فرصت تبدیل کنند.
مراکز پژوهشی در خلاء ایجاد نمی‌شوند، در خلاء فعالیت نمی‌کنند و برای خلاء هم برنامه ریزی نمی‌کنند؛ بلکه قشر دانش پژوه و دانشجو در متن جامعه هستند و باید متناسب با شناخت واقعی خود (نه شناخت کاذب) برای توسعه کشور برنامه ریزی نمایند و برای رفع مشکلات و ساماندهی مسایل جامعه، راه حل هموار معرفی کنند.
این " فرصت زایی " گاهی متاسفانه جای خود را به "تهدیدزایی" می‌دهد و یکی از بزرگترین مشکلات از این نقطه اغاز می‌شود.
آفت مراکز پژوهشی در کشور این است که در حوزه علوم انسانی عمدتا به انباشت‌های علمی غربی، وابسته هستند و دانش بومی و کاربردی را متناسب با نیاز جامعه خود تولید نکرده اند و توسعه نداده اند.

فقر الگوی جامعه شناسی و روانشناسی

هنوز الگو و مکتب روانشناسی و جامعه شناسی خودمان را برای برنامه ریزی در مدیریت بیماری کرونایی نداریم و نوسان شاخ‌های خسارت این بیماری هم به وضوح دیده می‌شود.
متاسفانه بخش عمده جامعه شناسان و روانشناسان مبلغ رایگان الگو‌های غربی هستند که در زمان حساس
شیوه بیماری ویروس کرونا هیچ گونه اثربخشی ندارد و حداقل الگوی بومی نداریم که در مدیریت این بیماری استفاده و موثر واقع شود.
آینده پژوهی نهاد‌های پژوهشی به ویژه برای کشورمان ایجاب می‌دهد که ان‌ها برای توسعه همه جانبه کشور الگو‌هایی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی طراحی کنند و با گسترش سرمایه‌های اجتماعی، به حراست و حفاظت از تمامیت اقتصادی، نظامی، سیاسی و فرهنگی و در نهایت به حفاظت از تمامیت اعتقادی و دینی و الهی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران کمک کنند.
نهضت توسعه پژوهشی در ایران باید به صنعت پژوهشی تبدیل شود که منابع پایان ناپذیر برای تولید ثروت ایجاد خواهد کرد.

اولویت‌های تازه

به شدت نیازمند پژوهش تاریخی توسعه ایران در دویست سال اخیر و به ویژه در ۴۰ سال اخیر هستیم تا برای چله دوم نظام به صنعت ثروت ساز پژوهش برسیم تا خود پژوهش هم هویت ثروت پیدا کند و در
حد ابزار تولید ثروت باقی نماند.
حدود ۶ هزار شرکت دانش بنیان در کشور می‌تواند نقطه عطفی در توسعه و پیشرفت هدفمند و هوشمند پژوهش‌ها باشد.
در ادامه به چند اولویت پژوهشی اشاره می‌شود:
۱) مدیریت مردمی بیماری ویروس کرونا و برنامه ریزی برای دوره پساکرونا
۲) جامعه شناسی رونق و جهش تولید
۳) روانشناسی تحقق بیانیه گام دوم و ارائه الگو‌های عینی و کاربردی
۴) شناخت علل آسیب‌های اجتماعی و راه‌های درمان
۵) توسعه مهارت‌های زندگی در دوره شیوع کرونا و مشابه آن
۶) ارائه الگو‌های بومی جامعه شناسی و روانشناسی برای دهک‌های جمعیتی
۷) تبیین الگو‌های اقتصاد اسلامی و روش‌های تحقق آن در ایران اسلامی
۸) تبیین نقش مساجد در توسعه هنجار‌های فردی، اجتماعی و ملی
۹) نهادینه کردن مواسات مومنانه در ایران اسلامی
۱۰) گفتمان سازی مکتب شهدا به ویژه مکتب شهید سلیمانی
۱۱) تبدیل پیشرفت همراه با عدالت به گفتمان ملی
۱۲) استخراج همه گنجینه‌های دفاع مقدس و مدافعان حرم
۱۳) توسعه همه جانبه آیین نامه‌ها مدعی العموم در نظام جمهوری اسلامی
۱۴) ... و توسعه معنویت‌های سازمانی.

امروز ۲۵ آذر روز پژوهش است، این روز را به همه پژوهشگران و محققان و همه آرمان خواهان ایران اسلامی تبریک عرض می کنیم.

اسماعیل محمدی
دبیر خبر گروه اجتماعی خبرگزاری صدا و سیما