خمیر خامی که در تنور خارجی ها، گران برایمان پخته می‌شود

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خراسان جنوبی، ایران قدمتی ۴۰۰۰ساله در بحث گوهرسنگ ها و سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی دارد.

در ادوار گذشته، سنگ های خام از کشورهای آفریقایی، لبنان، سوریه، ترکیه و حتی پاکستان و افغانستان وارد ایران می‌شد و با هنر بسیار زیبای استادکاران ایرانی تبدیل به جواهراتی ارزشمند و زیبا می شد که پس از آن علاوه بر بازارهای داخلی، کشورهایی مثل چین نیز مشتری جواهرات زیبای ایران بودند.

اما حال با وجود شناسایی حدود ۴۰گوهر سنگ در ایران، از زمرد و یاقوت گرفته که گران‌ترین آن هستند تا عقیق و فیروزه، خبری از فراوری، ایجاد اشتغال، کسب درآمد و صادرات تولیدات هنری این گوهرسنگها در کشور نیست.

 

خراسان جنوبی، مهد نیمی از گوهرسنگهای ایرانی
ایران با ذخیره  ۴ میلیارد تن،  جزو ۱۰کشور برتر دنیا در سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی است و خراسان جنوبی یکی از قطبهای این گوهرسنگهای ارزشمند در کشور است به طوری که از حدود ۴۰گوهرسنگ شناخته شده در ایران حدود ۲۰نوع آن در خراسان جنوبی یافت می شود.

با وجود این جایگاه برتر ایران در دنیا در بحث سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، اما هنوز جایگاهی برای جولان ایران در بازار گوهر سنگ های دنیا باز نشده و متاسفانه تنها بخشی از سنگ های ارزشمند کشور به صورت قاچاق از مرزها خارج می‌شود و پس از تبدیل شدن به جواهرات ارزشمند در خارج از کشور، بار دیگر با قیمت های گزاف به ایران برمیگردد.

اما کجای کار می لنگد که کشورمان ایران با وجود اینکه دانشمندانش همچون ابوریحان، جابربن حیان، زکریای رازی و ابوعلی سینا، جواهرات و سنگ های قیمتی و ارزشمند و نیمه قیمتی را شناسایی، دسته بندی و به دنیا معرفی کرده اند و خود در دل زمینهایش، حدود ۴۰نوع گوهرسنگ دارد حال باید به بازار وارد کننده گوهر سنگ هایی تبدیل شود که از دل خودش استخراج و در کشورهای خارجی فرآوری شده است.

گوهرسنگ ها تنها به عنوان جواهرات قیمتی و برای زیبایی استفاده نمی شوند بلکه یکی از مهم‌ترین کاربردهای گوهرسنگ ها، استفاده از آنها در ساخت تجهیزات پزشکی است و به همین دلیل می‌توان بازار بزرگی از اشتغال و درآمد را با این مواد ارزشمند به راه انداخت که متاسفانه مسئولان ایرانی از آن غفلت کرده اند.

بالاترین ارزش افزوده در صنایع جهان، از آنِ گوهرسنگ ها
دکتر عابدی استاد دانشگاه بیرجند می گوید: ارزش افزوده ی کانی ها و گوهر سنگ ها از حالت خام تا حالت برش خورده و فرآوری شده چیزی حدود 300تا۷۰۰ و در مواردی تا ۸۰۰۰ درصد متغیر است و این جهش ارزش افزوده تقریباً در هیچ ماده معدنی و صنعتی یافت نمی شود و این همان موضوعی است که به علت ناآگاهی ما ایرانی ها از آن، در کشور مورد غفلت واقع شده است.

او افزود: در حالی که ما داریم بر روی درآمدهای نفتی خود حساب باز میکنیم، این روزها در دنیا کشورهایی همچون تایلند، هند و ترکیه درآمدهایی چند برابر درآمدهای نفتی ما به اقتصاد کشور خود اضافه می کنند که همگی از محل تجارت گوهرسنگ ها و محصولات فرآوری شده در این بخش است.

 

 

او افزود: در این بین کشورهایی همچون تایلند که به قطب کانی های قیمتی و نیمه قیمتی در دنیا تبدیل شده، نصف سنگهای مورد استفاده در کارگاه هایش متعلق به خودش نیست و از سایر کشورها وارد می‌کند و این تنها هنردست تایلندی‌هاست که این گوهر سنگهای وارداتی را به جواهرات ارزشمند و قابل استفاده در بازار تبدیل می‌کند، حال این که ایران بیشترین کانی ها را دارد اما برای فرآوری آن گام اساسی بر نداشته است.

عابدی گفت: با وجود این که در استانی همچون خراسان جنوبی با پتانسیل بزرگ در بخش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، ۲۰نوع گوهرسنگ یافت می شود اما تنها برای ارزانترین نوع آن که عقیق است قدم های کوچکی در فرآوری آن برداشته شده و مردم نیز بیشتر با همین گوهرسنگ آشنایی دارند که البته به دلیل قیمت پایین آن مشتری در بازار بسیار دارد و تنها باید به سمت ایده های جدید در فرآوری این گوهرسنگ پیش برویم.

 

تفاوت ارزش کانی های موجود را درک نکرده ایم
استاد دانشگاه بیرجند افزود: در حالی که هر کیلوگرم سنگ عقیق منطقه خراسان جنوبی از ۵هزار تا ۵۰هزار به فروش می‌رسد یک قیراط زمرد کلمبیا در پایین ترین سطح، پانزده هزار دلار به فروش می‌رسد، یعنی یک کیلوگرم زمرد کلمبیا ۷۵هزار دلار و به معنای دیگر دوهزار میلیارد تومان به فروش می‌رسد، و ما این تفاوت را هنوز درک نکرده‌ایم تا برای کاوش کانی های ارزشمندتر وقت بگذاریم و مطالعات انجام دهیم.

عابدی می گوید: به دلیل آگاهی نداشتن نسبت به سنگ ها و ارزش آن، ما در ایران هیچ مرکز جامعی در خصوص مطالعات، اکتشاف، استخراج و فرآوری سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی نداریم و همین مسئله یکی از دلایل ضعف برخورد با این کانی های ارزشمند یا گوهر سنگ ها در تمام کشور و به ویژه شرق ایران یکی از خاستگاه های اصلی گوهرسنگ هاست.

 

 

استاد دانشگاه بیرجند، تدوین یک نقشه راه و استراتژی مبنی بر مقدار موجودی، زیرساخت ها، فرآوری و بازاریابی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی را از راه‌های تغییر سرنوشت کشور در تجارت گوهرسنگ ها دانست.

تنها سرنوشتی که این روزها در آینده گوهر سنگ های خراسان جنوبی ترسیم شده است این است که بصورت دستی و غیرحرفه ای استخراج، و سپس به صورت خام به تهران و دیگر استان‌های کشور ارسال می‌شود و بخشی از آن در این استانها تبدیل به تزئیناتی همچون نگین، انگشتر و گردنبند می شود و بخشی عظیمی از آن نیز مخفیانه از کشور خارج می شود، آن هم با نازلترین قیمت.

 

 

یکی دیگر از نکات حائز اهمیت در فرآوری سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی این است که برای فرآوری نیاز به فضاهای خاص و بزرگ و تجهیزات خیلی خاص ندارد و می‌توان در کوچکترین کارگاه‌های خانگی نیز به این فعالیت پرداخت و این همان فرصتی است که کشورهای خارجی از آن در توسعه اشتغال شان بهره گرفته اند.

بیش از 200حرفه، نهفته در فرآوری گوهرسنگ ها
دکتر آریافر مدیر گروه معدن دانشگاه بیرجند می گوید: برای تبدیل یک سنگ قیمتی و نیمه قیمتی به یک گوهر و جواهر در بازار جهانی بیش از ۲۰۰حرفه نیاز است که هیچ صنعتی این ظرفیت را در اشتغال زایی ندارد و حال ایران با وجود داشتن حدود ۴۰گوهرسنگ شناخته شده، هیچ سهمی از این ظرفیت اشتغال ایجاد شده فراخور بازار جهانی ندارد.

گوهرسنگ های ایران، متولی ندارد
دکتر آریافر دلیل عملکرد ضعیف ایران در اشتغال ایجاد شده از گوهر سنگها را نبود متولی مشخص برای بحث سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در کشور دانست.

او می گوید: بخشی از اکتشاف و استخراج سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت انجام می شود اما فرآوری آن مربوط به بخش میراث فرهنگی می شود و چون متولی این دو بخش، یک سازمان مشترک نیست و هنوز هم هیچ هم افزایی بین این دو تا سازمان صورت نگرفته، اشتغالی که باید در بخش گوهرسنگها در کشور و خراسان جنوبی به وجود بیاید، مغفول مانده است.

جای خالی مراکز علمی در فراوری گوهرسنگ ها
دکتر آریافر همچنین فعال نبودن مراکز علمی در بخش گوهر سنگ ها را از دیگر ضعف های فرآوری سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در کشور و خراسان جنوبی دانست و افزود: هیچ کدام از بخش های اکتشاف، استخراج و فرآوری هر چند کم گوهرسنگ ها در کشور و استان ما به صورت علمی انجام نمی شود.

مدیر گروه معدن دانشگاه بیرجند افزود: گردش مالی بازار جهانی در جواهرات، با احتساب کانیهای فلزی و طلا، سالانه هزار و ۱۰۰میلیارد دلار و در بخش انحصاری سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی بیش از 100میلیارد دلار است که سهم ما از این بازار، تنها دو هزارم درصد است، آن هم با وجود منابع عمده از سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در کشور.

دکتر آریافر، ایجاد کارگاه های گوهر تراشی را گامی مثبت در پرداختن به صنعت گوهرسنگ ها دانست و گفت: چند وقتی است که در برخی شهرستان‌های خراسان جنوبی همچون فردوس و سرایان، کارگاههای تراش سنگ به همت علاقمندان به این حرفه راه اندازی شده که می‌تواند کمی صنعت مغفول گوهرسنگ ها را فعال کند.

او افزود: دوازده سال پیش مشهد نیز به عنوان شهر گوهرشناسی دنیا معرفی شد که ایجاد اینگونه مراکز می تواند تحولی عظیم در بخش گوهرسنگ ها ایجاد کند اما به دلیل اینکه مشابه این مراکز در ایران و دیگر استان‌های کشور گسترده نشده، بنابراین نتوانسته است آن گونه که باید نقش خود را در پویایی صنعت گوهر سنگ ها در کشور ایفا کند.

مدیر گروه معدن دانشگاه بیرجند گفت: استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی، همدان و زنجان نیز ظرفیتهای خوبی درباره گوهرسنگها دارند و می توانند در راه اندازی مراکز گوهرشناسی، نیز پتانسیل خوبی داشته باشند که به آن پرداخته نشده است.

سود گوهرسنگ ها، وحشتناک است
آریافر افزود: ارزش افزوده و سود فرآوری گوهرسنگ ها آنچنان وحشتناک است که حتی کشور جنگ‌زده ای همچون میانمار با پی بردن به این ارزش افزوده، اشتغال بالایی در خصوص سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در کشور خود به راه انداخته است.

وی گفت: ۷۳درصد واردات سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی را در دنیای امروز آمریکا، امارات، تایلند، ایتالیا و هند انجام می دهند که با فرآوری این سنگها، اشتغال و درآمد غیرقابل تصوری برای خود به راه انداخته اند حال در کشور ما در استانی همچون خراسان‌جنوبی با داشتن بیش از ۲۰نوع گوهرسنگ، تنها ۱۲۰۰۰ نفر مشغول بهره گرفتن از اشتغال گوهر سنگ ها هستند.

مدیرگروه معدن دانشگاه بیرجند افزود: اگر کمی مدبرانه و متفکرانه به آمار موجود در بخش اشتغال و سودآوری گوهرسنگ ها در دنیا بیندیشیم اهمیت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی و پرداختن به فرآوری آن برایمان بیشتر آشکار می شود و لازمه آن این است که در این بخش برای خود یک استراتژی و افق ترسیم و برای رسیدن به این افق تلاش کنیم.

از همان ابتدا برای فرآوری گوهرسنگ ها فکری نشده
جرجانی رئیس سازمان صمت خراسان جنوبی نیز عقیق های این استان را بی نظیر می داند و می گوید: از همان ابتدا برای فرآوری سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در استان فکری نشده و بومی‌های استان که این سنگ‌ها را با ساده‌ترین ابزار همچون بیل و کلنگ استخراج می‌کنند آنها را به دلالان می‌فروشند چراکه راحت‌ترین کار برایشان همین است.
متولی فکر کردن کیست؟؟؟؟؟

 

جرجانی راه اندازی واحدهای آموزشی گوهر تراشی مانند مرکز ایجاد شده در فردوس را گامی مثبت در ایجاد تحول گوهرسنگ ها می‌داند و می افزاید: باید با راه‌اندازی همچین مراکزی، فرهنگ استفاده از ارزش گوهر سنگ ها را در بین مردم نهادینه کنیم.

اما آیا واقعا، تنها، راه اندازی کارگاههای تراش سنگ و گوهرسنگ می‌تواند غفلت کشور و خراسان جنوبی در بهره‌وری از سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی را جبران کند؟

مردم هنوز هم همان تولیدات چینی ها را می خرند
محمد آقا یکی از افراد بومی خراسان جنوبی که با فراگرفتن آموزش های تراش سنگ، چندسالی است از سنگ های خراسان جنوبی اشیای تزیینی همچون نگین، انگشتر و گردنبند تولید می‌کند می‌گوید: من به این کار علاقه دارم و دوست دارم تعداد افراد زیادی گوهر تراشی را بیاموزند اما از آنجایی که بازار فروش مناسبی برای تولیدات مان وجود ندارد رغبت هم در فراگیری آموزشهای گوهرتراشی کم است.

او افزود: در فروشگاههای راه‌اندازی شده تا کنون در خراسان جنوبی، فروش گوهرسنگ های مان که به صورت نگین و ابزار تزیینی به فروش می‌رسد بسیار کم بوده و مردم استان هنوز هم تمایل به خرید جواهرات فرآوری شده در کشورهای دیگر همچون چین به دلیل قیمت پایین آن دارند، اما این جواهرات وارداتی به دلیل وجود ناخالصی در سنگ هایش ارزان است و تازه بخش اعظمی از مواد اولیه ی مورد نیاز آنها، از ایران وارد شده است.

وی افزود: در فروشگاههای بین المللی و کشوری هم نمی‌توانیم حضور موثر داشته باشیم چرا که حضور در این نمایشگاه ها نیاز به حمایت بخش دولتی، سازمان صمت و میراث فرهنگی دارد که در این خصوص تاکنون حمایت چندانی از ما نشده است.
او معتقد است بازار فروش گوهرسنگها را باید مسئولان دولتی با حمایت های خود برای تولیدات گوهرسنگ استان و کشور فراهم کنند.

چون آموزشی ندیده ایم مجبوریم ارزان و خام بفروشیم
آقای خسروی از جویندگان سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در خراسان جنوبی هم می‌گوید: روزها و شبها به کویر خوسف می رویم و از دل خاک، گوهرسنگها را بیرون می‌کشیم اما به دلیل آنکه آموزشی برای فرآوری آن ندیده ایم و کسی برای فرآوری آنها از ما حمایت نمی‌کند، مجبوریم آنها را به پایین ترین قیمت به دلالان و افرادی که از دیگر استان ها می آیند بفروشیم.

 

 

 

 

 

زمرد و یاقوت هم داریم اما نمی گذارند اسمی از آن ببریم
در ادامه کنکاشم برای تجارت گوهرسنگها، با فردی به نام آقای مدحی در تهران که به گفته خود دومین فرد جهان در تجارت گوهر سنگ هاست آشنا شدم.

او می گوید: دست‌های پشت پرده‌ای در کشور است که نمی‌گذارد ارزش افزوده فرآوری گوهر سنگ ها نصیب مردم این خطه شود و می گوید در حالی که در کشور ما سنگ‌های قیمتی همچون زمرد و یاقوت وجود دارد اما مسئولان نمی گذارند حتی اسمی از این گوهر سنگ ها برده شود و زمانی هم که در چند سال پیش در خصوص این موضوع اعتراضی کرده ام، مسئولان مرا تبعید کرده اند.

مدحی افزود: نزدیک به یک سال و نیم است که نامه درخواست بهره برداری از سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی نهبندان را به مسئول پیگیری های ویژه رئیس جمهور و وزارت صمت داده ام اما به من مجوز کار نمی دهند.
او می گوید:‌ ادعای من این است که می توانم با استخراج سنگهای قیمتی حتی زمرد و یاقوت در نهبندان، فقر و محرومیت مردم این شهرستان و منطقه را بالکل از بین ببرم اما چه دستهایی پشت پرده است که مجوز بهره برداری صادر نمی شود خدا می داند.

 

به چابهار بروید و بیینید هندی ها چه می کنند
مدحی گفت: کافیست سری به چابهار بزنید و ببینید که چه طور هندی ها از بنادر این شهرستان، سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی را به صورت قاچاق به کشورشان می فرستند و پس از برش و فراوری دوباره به قیمتهای گزاف به ایران صادر می کنند و آنهم به نام خودشان، که اگر سنگهای فراوری شده اروپایی و هندی را به آزمایشگاه ببرید و پودر کنید، کانی های ایرانی را در آن مشاهده می کنید که ثابت می کند این زیباهای فراوری شده همان سنگهای ارزشمند ایرانی است که خام به کشورهای دیگر قاچاق شده است.

او افزود: ارمنستان هم یکی از مقاصد سنگهای قاچاق ایران است که صنعت گوهرتراشی اش تجارتی میلیارد دلاری را در این کشور رقم زده است و در هند هم تنها در یکی از ایالتهایش 130میلیون نفر از محل فراوری سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی کسب درآمد می کنند، حال در ایران نمیدانم به چه علتهایی مجوز کار کردن بر روی این منبع درآمد داده نمی شود، در صورتیکه من خود گفته ام حاضرم در تمام نقاط مستعد این گوهرسنگها، آموزش و خرید دستگاه های تراش را به عهده بگیرم و حتی بازار فروش تولیدات را ضمانت کنم. دیگر چه می خواهند؟

تلاش می کنیم سند هم افزایی تنظیم کنیم
خانم محمودیان معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی هم در خصوص تلاشهای صورت گرفته برای رونق اشتغال گوهرسنگها گفت: برای بهره وری هر چه بیشتر از بخش گوهرسنگها در تلاشیم یک سند هم افزایی با وزارت صمت تدوین کنیم که فعالیتهای اکتشاف و استخراج آن با این وزارت و فرآوری و فروش با وزرات میراث فرهنگی باشد و هم اکنون در حال جمع آوری اطلاعات و مستندات لازم این سند هستیم.

قدمت سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در ایران به 4000سال قبل بر می گیرد و در واقع از روزی که وزارتهای صمت و میراث فرهنگی هم در ایران شکل گرفته، این گوهرسنگها شناخته شده بوده است حال چرا تدوین این سند هم افزایی تازه اکنون پس از گذشت حدود یک قرن به ذهن مسئولان مربوطه رسیده است، جای تعجب دارد! در حالیکه دنیا از این تجارت سنگی، پول چاپ می زند.

البته در جایی که به گفته مسئولان صمت خراسان جنوبی، وظیفه کنترل خروج و قاچاق سنگهای خام، وظیفه ی آنها نیست و بر عهده نیروی انتظامی است و نیروی انتظامی هم می گوید: در صورت مشاهده برخورد می شود، باید هم سندی به این زودی ها تدوین نشود.
مگر قاچاق هم قابل مشاهده است؟؟؟؟؟

یک پله بالاتر از خام فروشی هستیم
مونسان وزیر میراث فرهنگی هم به خام فروشی اعتقاد چندانی ندارد و می گوید: تولید نگین و ابزار تزئینی همچون انگشتر و پلاک از سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، یک پله بالاتر از خام فروشی است و اکنون هم تلاش می کنیم از ترکیب سنگها با هنرهایی همچون خاتم برای افزایش فروش و کاربرد گوهرسنگها بهره بگیریم.
حال باید به انتظار نشسست که این تلاشها کی به مرحله عمل برسد؟

عباس زده معاون صنایع دستی میراث فرهنگی خراسان جنوبی هم عمده نقش این اداره کل را در حمایت از حوزه گوهرسنگها، اعطای تسهیلات برای خرید دستگاه های تراش سنگ و راه اندازی کارگاه های گوهرتراشی عنوان کرد و گفت: در تلاشیم با راه اندازی بازارچه های موقت و دائمی فروش گوهرسنگها را افزایش دهیم و خود هنرمندان این حیطه نیز باید با توجه به شرایط کرونا، با راه اندازی بازار مجازی، تولیداتشان را به فروش برسانند.

تا زمانی که تنها حرف از تلاش بزنیم، سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی سرزمین مان مفت مفت بار کشتی ها و محموله های قاچاق به مقصد کشورهای خارجی می شود و هنرمندان گوهرتراش مان پس از یک دوره تولید، برای خلاصی از روزهای بی درآمد، مجبور به فروش تولیداتشان زیرقیمت بازارند.

 

نویسنده: سیده سمیه سیادت جو