بلاهای غذای مفصل!

کاملا می‌توانیم حدس بزنیم که حال و روزمان پس از خوردن یک غذای مفصل چگونه خواهد بود: چرتی، شل و ول و قاعدتا سیر؛ اما مطمئنیم که ناهار روز بعد می‌توانیم یک مرغ بریان دیگر را در شکم خود جا بدهیم. شاید عجیب به نظر بیاید چطور فردای روزی که یک غذای مفصل خورده‌ایم، می‌توانیم دوباره دقیقا به همان اندازه غذا بخوریم. یعنی بار اول درس نگرفته‌ایم؟

 

 

 

 

چرا پس از سور و سات روز‌های تعطیل و عید باز هم گرسنه می‌شویم؟ آیا پرخوری سبب کش آمدن معده ما می‌شود، به این معنی که برای غذای بیشتر جا باز می‌کند؟ فکر کردن به آن نیز ما را گرسنه‌ می‌کند.

 

پاسخ آن برای بیشتر افراد این است که شما علی‌رغم غذایی که خورده‌اید، گرسنه نمی‌شوید، بلکه دقیقا به دلیل پرخوری است که دوباره گرسنه می‌شوید.

 

نخست ببینیم این حس گرسنگی چیست؟ سوزشی که شما را وادار به غذا خوردن می‌کند، نتیجه یک سری فعل و انفعلات فیزیولوژیکی است که در بدن اتفاق می‌افتد.

 

درست است که اندازه معده شما نسبت به اینکه گرسنه یا سیر باشید، تغییر می‌کند. در زمان هضم غذا، معده منقبض می‌شود تا غذا را به سمت روده‌ها حرکت دهد. معده شما می‌غرد و غذا و هوا را هم می‌زند و به سمت روده‌ها هل می‌دهد؛ پدیده‌ای که به آن قار و قور شکم می‌گوییم.

 

این اغلب اولین نشانه گرسنه شدن است، چون هم غذا به صورت فیزیکی پایین می‌رود و هم صدای قار و قور شکم را می‌شنویم. بعد از این غرش‌ها، معده دوباره برای پذیرش غذای تازه منبسط می‌شود که کنترل این فرایند به دست هورمون‌ها است؛ اما این گزاره که غذاخوردن باعث کش آمدن معده می‌شود، چندان درست نیست.

 

 

 

 

معده خاصیت ارتجاعی دارد، بنابر این پس از یک وعده مفصل، به ظرفیت اولیه خود (چیزی حدود ۱-۲ لیتر) برمی‌گردد. معده بیشتر افراد، ظرفیت یکسانی دارد و قد و وزن آنها تأثیری در اندازه معده‌ آنها ندارد.

 

نکته‌ای که به آن توجه نمی‌کنیم، شاید ترشح هورمون‌های گرسنگی باشد: ان‌پی‌وای و ای‌جی‌آر‌پی از هیپوتالاموس و گرلین در معده. گرلین وقتی ترشح می‌شود که معده خالی باشد و همین امر سبب آزادسازی دو هورمون ان‌پی‌وای و ای‌جی‌آر‌پی در مغز می‌شود. این دو هورمون، مسئول ایجاد احساس گرسنگی هستند و اثر هورمون‌هایی که به ما حس رضایت می‌دهند، از بین می‌برند.

 

بر خلاف انتظار، میزان گرلین در افراد لاغر بیشتر از کسانی است که چاقی مفرط دارند. ممکن است انتظار داشته باشید هورمونی که محرک گرسنگی است، در افرادی که بیشتر می‌خورند بیشتر باشد، اما این تناقض نشان می‌دهد که سیستم غدد درون‌ریز ما تا چه اندازه پیچیده است.

 

با این ‌که تنها سه هورمون مسئول حس گرسنگی در ما هستند، بیش از دوازده هورمون مسئولیت حس سیری را بر عهده دارند. یکی‌دوتا از این‌ها مثل جی‌آی‌پی و جی‌ال‌پی-۱ مسئول تحریک تولید انسولین هستند تا میزان متابولیسم و کربوهیدرات‌ها را تنظیم کنند. چند هورمون دیگر، درگیر کند کردن عبور غذا از درون معده هستند تا به بدن فرصت کافی برای هضم بدهند.

 

دلیل پایین بودن گرلین در افرادی که چاقی مفرط دارند، می‌تواند این باشد که میزان بالای انسولینی که برای سوخت و ساز رژیم غذایی پرکربوهیدرات لازم است، مانع تولید گرلین می‌شود.

 

 

 

 

دو هورمون کلیدی کاهش حس گرسنگی سی‌کی‌کی و پی‌وای‌وای هستند. در بیمارانی که برای کوچک کردن معده، حلقه قابل تنظیم معده گذاشته‌اند، میزان پی‌وای‌وای به اندازه قابل توجهی بالا می‌رود و در نتیجه اشتهای آنها کم می‌شود.

 

با این که معده شما برای فرستادن پیام گرسنگی به مغز یک سیستم هورمونی دارد، اما اغلب مغز یاد گرفته که بین زمان‌های مشخصی در روز با حس گرسنگی ارتباط برقرار کند. به همین دلیل با این که ناهار مفصلی خورده‌اید، باز ممکن است ساعت شام نیز احساس گرسنگی کنید.

 

کرولین فن دن آکر، محقق فعلی موسسه سنتردیتا و محقق پیشین دانشگاه ماستریخت می‌گوید: «اگر مرتبا بعد از شام و موقع تماشای تلویزیون روی مبل شکلات یا چیپس بخورید، بدن شما نشستن روی مبل، تماشای تلویزیون و خوردن را به هم ربط می‌دهد و در نتیجه هر موقع که روی مبل می‌نشینید، هوس تنقلات می‌کنید. این اتفاق حتی می‌تواند زمانی بیافتد که کاملا سیر هستید و ذخیره انرژی کاملی دارید.»

 

وقتی ما ویژگی پاداش‌دهنده خوراکی‌ها - به‌خصوص آن‌هایی را که قند بالایی دارند - و زمان‌های به‌خصوص، بوها، مکان‌ها و رفتار‌های خاص را به هم پیوند بدهیم، خاطره آن حس و حال فعال می‌شود و ویار به سراغ ما می‌آید. این موضوع نه تنها واکنش‌های روانی در پی دارد، بلکه باعث واکنش‌های فیزیولوژیکی مانند ترشح بزاق نیز می‌شود. این پیوند‌ها سریع ایجاد می‌شوند، حتی با یک یا دو گرم شکلات!

 

فن دن آکر، می‌گوید: «این پیوند‌ها بسیار سریع ایجاد می‌شوند و حتی یک تا دو گرم شکلات کافی است. این هوس‌ها خیلی زود عادت می‌شوند، اما خلاص شدن از شر آن‌ها آسان نیست. بدن شما آن لحظه به‌ خصوص را که شکلات خورده‌اید، به یاد می‌سپارد. ویار‌ها تنها پس از چهار روز تکرار، می‌توانند به راحتی به ویار روزانه تبدیل شوند.»

 

گاهی حتی حال و هوای ما نیز در شرطی شدن ما مؤثر است. افراد اغلب می‌گویند وقتی حال خوشی ندارند، کنترل کمتری روی خوردن خود دارند. فن دن آکر می‌گوید: «در این مواقع است که بین احساسات ما و غذا‌های خوشمزه پیوند برقرار می‌شود و احساسات بد می‌توانند باعث ایجاد ویار شوند.»

 

در اصل هر حس و حالی، حتی حال خوب، اگر دائما با خوردن غذا همراه باشد، می‌تواند باعث ایجاد ویار بشود. همین‌طور مکرر دیده‌ایم که اگر در کنار دوستان باشیم، همیشه بیشتر غذا می‌خوریم. شاید به این دلیل باشد که تمرکز ما را برای کنترل میزان غذایی که می‌خوریم، به هم می‌زند. حتی کسانی که در آزمایشگاه نشسته‌اند و پاستای‌ خود را می‌خورند، اگر همراه دوستان باشند، بیش از حد معمول می‌خورند!

 

 

 

 

آگاهی از این مسأله می‌تواند به ترک عادت‌های بد نیز کمک کند. فن دن آکر می‌گوید: «زمانی که می‌خواهیم به فردی کمک کنیم تا کمتر غذا بخورد، روی فراموش کردن عادت‌های آموخته تمرکز می‌کنیم. همچنین تلاش می‌کنیم افراد این نکته را یاد بگیرند که اگر یک روز غذای خوشمزه خوردند، به این معنی نیست که فردا نیز باید آن را بخورند.»

 

این موضوع اهمیت به‌سزایی دارد، زیرا مطالعه‌ها نشان داده است که ترک یک عادت خوب می‌تواند به بازگشت یک عادت بد منجر شود.

 

بنابر این، خیلی چیز عجیبی نیست که اگر بعد از خوردن یک وعده غذای مفصل با دوستان و خانواده، دوباره احساس گرسنگی می‌کنیم و روز بعد یا حتی همان روز کمی دیرتر باز هم گرسنه هستیم؛ نه به این خاطر که معده ما کش آمده، بلکه به این دلیل که خوردن غذای زیاد در مناسبت‌های ویژه، عادت ما شده است.

 

وقتی مغز ما با نشانه‌هایی مثل بوها، صدا‌ها و مکان‌هایی روبرو می‌شود که با خوردن یک غذای مفصل پیوند خورده‌اند، ناخودآگاه ما را برای دور دوم غذا آماده می‌کند!