سندروم فومو چیست؟

فومو دربرگیرندۀ ترس و واهمۀ «جا ماندن از جهان» است. کاربر وقتی به اینترنت متصل نیست این احساس را دارد که جهان به‌مانند رودخانه‌ای پیش می‌رود و او به شکل سرزنش‌آمیزی در جای خود دچار سکون و سکوت شده است.

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: با همه گیر شدن گوشی‌های هوشمند، استفاده از اینترنت و به تبع، میزان تخصیص زمان از طریق آن در شبکه‌های اجتماعی به طور فزاینده‌ای بالا رفته و اشکال ارتباطات نوینی را در ساحت این رسانه رقم زده است. در این بستر رابطه‌ها آنقدر برای افراد اهمیت پیدا می‌کند که بسیاری توانایی دور ماندن از گوشی و اینترنت را برای دقایقی نه چندان طولانی ندارند و اغلب پیوسته در حال چک کردن صفحه نمایش گوشی خود یا حتی وبگردی‌های بی‌هدف هستند.

زمانی که فرد از گوشی فاصله دارد، مدام به این فکر می‌کند که آیا پیام و ایمیل جدیدی داشته یا کسی عکس جدید یا مطلب او را پسندیده یا کسی پیامی در جواب استوری‌اش داده و از این دست اتفاقات. این ذهنیت‌ها باعث ایجاد ترس می‌شود؛ ترس از اینکه مبادا اتفاق جدیدی در حد فاصله آخرین باری که گوشی را چک کرده نیفتاده باشد و فرد از آن بی‌خبر مانده باشد. این‌ها احوالات مبتلایان به سندرومی است که با ترویج زندگی آنلاین افراد بیشتر شده و از متداول‌ترین تجربیات امروزه کاربران شبکه‌های اجتماعی مجازی محسوب می‌شود.این نشانه‌ها می‌تواند زمینه ساز سندرم ترس از دست دادن Fear of missing out یا به اختصار FOMO باشد.

پاتریک مک‌گینیس، در سال ۲۰۰۲ اصطلاح فومو را برای بیان یکی از پیامد‌های روانی استفاده از شبکه‌های اجتماعی بکار برد. این اصطلاح به ترسِ ناشی از «جا ماندن»، «از دست دادن»، «شامل نشدن»، «حذف شدن» و «کنار گذاشته‌شدن» اشاره دارد.این نویسندۀ امریکایی می‌گوید کاربر شبکه‌های اجتماعی به عکس‌هایی که دیگران، و به ویژه دوستان و آشنایانش، در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند نگاه می‌کند، و دوباره نگاه می‌کند، حسش برانگیخته می‌شود و حس تلخی به سراغ او می‌آید، حسی از اینکه آن‌ها خوش‌اند و او از هر چه خوشی است جا مانده، آن‌ها با هم‌اند و دارند از اوقاتشان لذت می‌برند و او را کنار گذاشته‌اند. ترسِ از دست دادن فرصتِ حضور، یکی از معانی اولیۀ فومو است.

بر این اساس می‌توان گفت فومو دربرگیرندۀ ترس و واهمۀ «جا ماندن از جهان» است. کاربر وقتی به اینترنت متصل نیست این احساس را دارد که جهان به‌مانند رودخانه‌ای پیش می‌رود و او به شکل سرزنش‌آمیزی در جای خود دچار سکون و سکوت شده است. در فرهنگ لغت اکسفورد، سندروم فومو دارای معانی متنوع ایست: نوعی اضطراب اجتماعی یا نوعی نگرانی اجباری به علت ترس از از دست دادن یک فرصت یا رویداد لذت بخش!

سندروم فومو در واقع یک وضعیت روانی ناشی از ترس و اضطراب فرد به‌علت از دست دادن فرصت یا بی‌خبر ماندن از تغییرات در شرایط یا حتی در کسب‌وکاری مانند بازار سرمایه است. از عوارض سندرم ترس از دست دادن می‌توان به ایجاد حس نارضایتی شدید نسبت به تجربیات زندگی و حس کمبود، شکل گیری تجربیات اجتماعی و احساسی منفی به واسطه استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی، و نارضایتی عمومی نسبت به زندگی و اثر منفی بر حالت روحی افراد اشاره کرد. حال اینکه خود این پدیده نیز بیشتر از وضعیت روانی نابسامان نشأت می‌گیرد، و آن نابسامانی را در دراز مدت شدیدتر می‌کند.

از دلایل بروز این اختلال نیز می‌توان به تامین نیاز‌هایی ویژه از قبیل نیاز به اطلاعات یا نیاز به متصل بودن به دیگران از طریق معاشرت مداوم اشاره‌کرد، نیاز‌هایی که تمایل به استفاده از شبکه‌های اجتماعی را در مبتلایان به این سندروم به شدت افزایش می‌دهد زیرا این شبکه‌ها ابزار‌هایی قابل اعتماد و کم‌هزینه برای مرتبط بودن با جهان اطراف است. این اختلال در نهایت به واسطه مختل کردن روابط رو در رو در میان انسان‌ها، منجر به تنهایی و انزوای افراد می‌شود، که این حالت خود بستری مناسب برای تشدید اختلال فومو است.

تحقیقات نشان می‌دهد که کاربران شبکه‌های اجتماعی علاوه بر اینکه از دیدن عکس‌های سرخوشی و لذت‌های روزمرۀ دوستان‌شان، به احتمال زیاد، دچار «فومو» می‌شوند با ندیدن عکس‌ها هم حس و حال خوبی ندارند. برخی این حس و حال را با «مومو» شرح دادند که می‌تواند به معنای «رمز و راز یا معمای جا ماندن» باشد. وقتی هیچ عکسی از رویداد‌های زندگی روزمرۀ دوستان و آشنایان منتشر نمی‌شود حتما کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است. در این وضعیت کاربرِ شبکه‌های اجتماعی مدام دچار این وسواس فکری است که با منتشر نکردن عکس، آن‌ها نمی‌خواهند او از موضوعی باخبر شود. آن‌ها دارند خوشی‌ها، دورهمی‌ها، گشت‌وگذارهایشان را از او پنهان می‌کنند.

به‌عنوان کلام آخر باید گفت رسانه‌های اجتماعی به طرق مختلف باعث تسریع پدیده‌ی فومو شده اند از جمله اینکه افراد، بهترین تجارب شادی خود را با هم مقایسه و گا‌ها در این ارتباط به طرز جنون‌آمیزی رقابت می‌کنند. از طرفی نباید از نظر دور داشت که شبکه‌های اجتماعی مجازی هم مسبب و هم معلول از فومو هستند بدین معنا که فومو مثل مکانیزمی عمل میکند که باعث استفاده بیشتر از شبکه‌های مجازی میشود. افزایش استفاده از شبکه‌های مجازی منجر به بالا رفتن میزان استرس در اثر فومو می‌شود.

پس روبرو شدن با امکان اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی و یا اعتراف به اینکه رسانه‌های اجتماعی و سندروم فومو ناشی از آن، بر زندگی تاثیر منفی می‌گذارد، اولین قدم برای کنار گذاشتن احساسات منفی مرتبط با ترس از ناپدید شدن است. جومو پیشنهادی کارگشاست و تمرین آن تجربه‌ای مفید به دست می‌دهد.

اگر وضعیتی مانند فومو را در یک سر طیف قرار دهیم در آنطرف آن وضعیتی با عنوان جومو به معنای «لذتِ از جاماندن» است. در این وضعیت، فرد ارتباط خود را با اینترنت قطع می‌کند و از ساعات و لحظات بدون اینترنت خود لذت می‌برد و خود را مشغول کاری دیگر می‌نماید و از این طریق به آرامش و آسودگی می‌رسند.

منبع:
خبر آنلاین، اینترنت ندارم پس نیستم، آبان ۱۳۹۸
همشهری آنلاین، آشنایی با اختلال فومو

یاسر بهشتی؛ پژ.هشگر اداره پژوهش خبری