آقای علی رضوانی، خبرنگار برنامه «بدون تعارف» خبرگزاری صدا و سیما، به مناسبت سالگرد سانحه هواپیمای اوکراینی با آقای غلامعباس ترکی، دادستان نظامی تهران به گفتگو پرداخت.
تشریح دلایل سانحه تلخ هواپیمای اوکراینی
پرونده رسیدگی به سانحه هواپیمای اوکراینی از سال گذشته در سازمان قضایی نیرو‌های مسلح تشکیل و مورد بررسی قرار گرفت و همزمان با سالگرد این سانحه تلخ دادستان نظامی تهران از دلایل و ابهامات این سانحه گفت که متن آن به شرح زیر است:
دادستان نظامی تهران گفت: از همان ابتدا که این سانحه اتفاق افتاد و بعد از سه روز ستاد کل نیرو‌های مسلح با بررسی‌های اولیه مشخص شد که در اثر شلیک پدافند خودی این سانحه اتفاق افتاده مسئولیت شلیک را پذیرفت و مراتب را اعلام کرد.
آقای غلامعباس ترکی افزود: از آن تاریخ پرونده به دادستانی نظامی ارجاع شد و ما امروز در کمتر از یکسال می‌توانیم بگوییم که به طور قطعی در مرحله دادسرا یافته‌های ما از این تحقیقات چیست.
وی ادامه داد: در هر حال مجموعه‌ای از علل و عوامل و زنجیره‌ای از خطا‌ها در اینجا مطرح است که باعث رقم خوردن این سانحه شده است.
توضیحات دادستان نظامی تهران درباره پیگیری‌های قضایی هواپیمای اوکراینی
ترکی: در همان شب ۲۱ دی ۹۸ تعدادی از افرادی که در سامانه شلیک کننده و بخش‌های بالادستی آن حضور داشتند به عنوان متهم احضار شدند و تحقیقات مبسوطی انجام و یکی از متهمان بازداشت شد.
سامانه بدون اخذ اجازه اقدام به شلیک هواپیمای اوکراینی کرد
دادستان نظامی استان تهران با تشریح آخرین وضعیت رسیدگی به پرونده سانحه هواپیمایی اوکراینی:
تا این لحظه دلیلی بر هک سایبری و الکترونیکی بدست نیامده است و سامانه بدون اخذ اجازه از شبکه، اقدام به شلیک کرده است.
به هیچ شواهد و قرائنی برای احتمال خرابکاری و جاسوسی در هواپیما نرسیدیم و آثاری از قطعات موشک شلیک شده بر روی بدنه هواپیما مشهود است و هواپیما بر اثر برخورد با زمین منفجر شده و قطعات آن تا شعاع وسیعی از محل اصابت پراکنده شده که به‌لحاظ مسکونی بودن محل با مشکلاتی از نظر جمع‌آوری قطعات هواپیما و حفظ صحنه مواجه شدیم.
مطابق دستورالعمل‌های موجود اگر حمله هوایی دشمن خارجی به کشور قطعی باشد باید فرمان توقف پرواز‌ها صادر شود که برابر شواهد و قرائن و تشخیص سلسله مراتب، احتمال حمله و تهدید فقط وجود داشته است.
لذا مراجع مسئول مطابق مقررات به اتخاذ تدابیر کنترلی اکتفا نموده و آسمان بر روی پرواز‌ها به طور کامل بسته نشده است.
علت تأخیر یک ساعته پرواز ۷۵۲ گفت: دلیل این تاخیر، بار اضافی و افزایش وزن هواپیما بیش از استاندارد فنی بود.
رضوانی: چه خطاهایی؟
آقای ترکی گفت: خطا‌ها عمدتا به عملکرد کاربران سامانه پدافندی ما که سامانه تورعنوان است برمی گردد و در اینجا به لحاظ دستورالعمل‌های تاکتیکی فرمانده آن خودروی رزمی باید هرازگاهی خودش را جا به جا کند و بعد از هر جا به جایی ابتدا باید موقعیت شمال خود را تنظیم کند تا در صفحه رادار آن اشیاء پرنده را در موقعیت‌های دقیق خودشان مشاهده کند.
وی افزود: متاسفانه در اینجا آن فرمانده در آخرین جا به جایی تنظیم موقعیت شمال خودش را فراموش میکند و همین باعث می‌شود که از نظر سمت و جهت و سایر مختصات آن اهداف پرنده را در موقعیت‌های غیرواقعی مشاهده کند.
رضوانی: به خاطر اینکه تنظیم نکرده بوده احساس می‌کرده که یک چیزی دارد می‌آید مثلا به سمت فرودگاه؟
آقای ترکی گفت: بله، دقیقا و این هدف را به صورت نزدیک شونده مشاهده به سمت موقعیت خودشان می‌کرده است و تلقی این فرد، چون خارج از مسیر پروازی هم بوده اینه که حتما یک هدف متخاصم بوده است.
دادستان نظامی تهران ادامه داد: به لحاظ جهت و سمت و ارتفاع برای کاربر تلقی یک شباهت‌هایی برابر با موشک کروز داشته در اینجا اتفاقی که افتاده این است که فرمانده سامانه برخلاف مقررات و براساس تشخیص اشتباهی که داده تصمیم به ورود به درگیری و شلیک گرفته و این کار را انجام داده است.
رضوانی: اجازه نگرفته بود؟
آقای ترکی گفت: نه، به هیچ وجه اجازه نگرفته بود.
رضوانی: می‌شود به مردم نشان دهید که دقیقا متوجه شوند چه بوده است؟
آقای ترکی گفت: افزود: این جهت و سمت را دارد خلاف مسیر پروازی مشاهده میکند.
رضوانی: یعنی چی؟ یعنی به جای اینکه نشان بدهد که هواپیما دارد خارج می‌شود نشان میدهد شیئی که به شکل موشک است به سمت ما می‌آید؟
آقای ترکی ادامه داد: یعنی شیئی پیش رونده و نزدیک شونده خارج از مسیر پروازی به سمت ما می‌آید این مبنای اشتباهی است که به همراه سایر خطا‌ها حلقه‌های وقوع سانحه را شکل داده بود.
چرا آسمان کشور با توجه به شرایط خاص کشور بعد از حمله موشکی به عین الاسد پرواز ممنوع اعلام نشد؟
آقای ترکی گفت: ما در اینجا حمله قطعی به کشور را نداشتیم و در زمانی که حمله قطعی به کشور صورت نگیرد الزامی برای بستن آسمان کشور نیست در اینجا از دستورالعمل‌های موجود هیچگونه تخطی صورت نگرفته است، چون برابر دستورالعمل به لحاظ گستردگی آسمان کشور ما تکلیفی برای بستن آسمان کشور مسئولین مربوط نداشتند.
دادستان نظامی تهران اضافه کرد: حالا چه اقدامات و تدابیر کنترلی و محدوده کننده‌ای اعمال شده بود، یک بخشی غرب کشور بود که ما موشک‌هایی را به سمت پایگاه دشمن تروریست امریکا شلیک کردیم آن مسیر کلییر شده و فضا بسته شد در پایتخت هم تدبیری که اتخاذ شد این بود که هر پرواز برای پریدن باید از شبکه پدافندی کشور اجازه بگیرد در مورد این پرواز هم همین روال کنترلی اتفاق افتاد.
علت تاخیر در اعلام خبر حادثه هواپیمای اوکراینی چه بود؟
آقای ترکی گفت: نه، ما به این نتیجه نرسیدیم که از دستورالعمل‌ها تخطی صورت گرفته باشد.
آقای ترکی گفت: در همان ابتدا فرضیه‌های مختلفی در مورد اینکه علت و چرایی سقوط این هواپیما چیست، مطرح بود، هم احتمال خرابکاری در هواپیما داده میشد.
آقای ترکی گفت: هک سایبری و حتی احتمال خطا توسط خلبان و گروه پروازی، نقص در هواپیما، انفجار در داخل هواپیما، این‌ها یک بررسی اولیه باید صورت می‌گرفت که اصلا می‌دیدیم نقش سامانه پدافندی خودی در این سانحه چیه؟ لازم بود حتما مکالماتی که در داخل سامانه پدافندی بود پیاده شود که آیا اجازه گرفته یا نگرفته، چه اتفاقی افتاده آیا سامانه نقص فنی داشته اتفاقی افتاده که مثلا به صورت اتوماتیک شلیک کرده و...
وی افزود: این‌ها در حداقل زمان ممکن که سه روز بود فکر می‌کنم باید بررسی میشد به اعتقاد ما باتوجه به پیچیدگی‌هایی که سانحه داشت وضعیت خاصی که مطرح بود و فرضیات مختلفی که وجود داشت این مدت یک مدت معقول و منطقی است و از جهاتی که شاید یک مدت بسیار کوتاه باشد که امکانپذیر بود بررسی‌های اولیه صورت بگیرد و نتیجه آن به استحضار ملت برسد و بلافاصله هم دیدیم که ستاد کل نیرو‌های مسلح.
رضوانی: صرفا برای بررسی هم همین فرضیه‌ها بودید؟
آقای ترکی گفت: بله، دقیقا برای بررسی همین فرضیه‌های اولیه.
آیا فرضیه هک سیستم راداری پدافند هوایی در حادثه هواپیمای اوکراینی ثابت شد؟
آقای ترکی گفت: خوب مجموعه این بررسی‌ها حکایت از این دارد که برخی از فرضیات که در ابتدا مطرح بود به طور قطعی رد شد و حلقه‌هایی از خطا در این فرآیند اقدامات در حوزه پدافندی ما به اثبات رسید که آن افراد هم محدود و منحصر به اپراتور و فرمانده سامانه پدافندی ما نیست، یعنی به لحاظ این که هم مراجع بالادستی و فرماندهان آن‌ها باید نظارت می‌کردند، باید هدایت می‌کردند، باید در زمینه آموزش و موضوعات مختلف در هر حال باید مراقبت می‌کردند که این خطا پیش نیاید، ما آن‌ها را هم مسئول شناختیم، افرادی از آن‌ها را که جزو مقصرین پرونده هستند که پرونده آن‌ها به زودی جهت رسیدگی به دادگاه نظامی تقدیم خواهد شد و متهمان به دادگاه معرفی خواهند شد.
رضوانی: چند نفر از کارکنان نیرو‌های مسلح را احضار کردید؟
آقای ترکی گفت: در این موضوع خوب اگر بخواهید هم به عنوان مطلع بگوییم و هم به عنوان متهم، چون افراد باید ابتدا بیایند و اظهارات شان را بگویند، می‌توانم بگویم که ده‌ها نفر در این زمینه تحقیق شده اند.
رضوانی: در چه سطوحی بوده اند؟
آقای ترکی گفت: در سطوح مختلف، بعضی از این افراد سمت فرماندهی عالی داشتند و بعضی‌ها فرماندهان میانی بودند، اما مرتبط با موضوع در همین حوزه مرتبط با سانحه، همکاری خوبی هم با ما شد، یعنی ما خط قرمزی نداشتیم، نیرو‌های مسلح، بخش‌های هواپیمایی کشوری، وزارت راه، خیلی از بخش‌ها.
رضوانی: تحت فشار نبودید؟
آقای ترکی گفت: به هیچ وجه.
رضوانی: برای این که آقا این جایش رسیدگی نشود؟
آقای ترکی گفت: نه، ما در مجموعه سازمان قضایی به طور دقیق و شفاف، عرض کردم الان هم وجدان ما آسوده است، ما وظیفه خودمان را انجام دادیم و متهمان را به عنوان آن‌هایی که مقصر شناختیم در این زمینه به دادگاه معرفی میکنیم.
لحظه بازکردن جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی
آقای ترکی گفت: درخواست بود که این به یکی از کشورهای دیگر برود، به کشورهای ذینفع یا کشورهای خارجی.
آقای ترکی گفت: اوکراینی‌ها و سایر کشور‌ها مطرح می‌کردند که مثلا بیاید اوکراین و یا در جای دیگری خوانده شود، ما دیدیم که چه بهتر، ما چیزی برای پنهان کردن نداریم، ما هماهنگ کردیم و گفتیم بفرستیم پاریس، یکی از آزمایشگاه‌های معروف دنیا، که بی‌ای هست، در آن جا نماینده‌های همه کشورهای ذینفع بودند، نماینده آمریکا بود، کانادا بود، اوکراین بود و کشورهای دیگری که در این جا جانباختگانی را داشتند و ذینفع محسوب می‌شدند، حسب مورد با توجه به طراحی هواپیما، ساخت هواپیما همه این‌ها نماینده‌های شان حاضر بود و به صورت آنلاین هم پیاده سازی جعبه‌های سیاه توسط نماینده‌ها، آن جا مشاهده میشد، خوب در یک فرآیند کاملا شفاف، این پیاده سازی و خوانش انجام شد.
آقای ترکی گفت: مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، اجمالا یافته‌هایی که از جعبه‌های سیاه هواپیما ما داشتیم، مغایرتی با یافته‌های سازمان هواپیمای کشوری، گروه‌های کارشناسی شان و همچنین کارشناسان ما از جهت وقوع خطای انسانی ندارد.
آقای ترکی گفت: هواپیمای اوکراینی به دلیل این که سوخت مازاد بر عرف آن پرواز را می‌زند، می‌بینند که با افزایش وزن مواجه می‌شود، در نتیجه، بخشی از باری که سوار هواپیما شده است را پیاده می‌کنند و ۸۲ بسته را هم در مجموع بارگیری نمی‌کنند، مجموعا این موضوعات مربوط به افزایش وزن تا زمانی که استاندارد وزن هواپیما برای پرواز تایید می‌شود، منجر به تاخیر حدود یک ساعته پرواز می‌شود.
رضوانی: علت تاخیر پس این بوده است؟
آقای ترکی گفت: بله.
رضوانی: در روند این رسیدگی‌ها خود نیرو‌های مسلح هم همکاری کردند؟ آمدند وسط؟ پای کار بودند یا نه؟ اتفاقات دیگر بود؟
آقای ترکی گفت: قصور‌هایی که هر کسی در سلسله مراتب انجام داده ستاد کل نیرو‌های مسلح به طور جدی وارد شد، ۱۰ نفر از افرادی که برابر گزارش تیم بررسی سانحه خود ستاد کل مقصر شناخته شده بودند، یعنی دارای قصور و تقصیر بودند، این افراد را تنبیه انضباطی کردند، یعنی در مواردی در سطوح عالی اون مسئول مربوطه از مسئولیت و سمت عزل شد و در سطوحی هم با تنزیل درجه و توبیخ مواجه شدند.
رضوانی: این خارج از بحثی است که باید در دادگاه رسیدگی بشود؟
آقای ترکی گفت: بله، این منافاتی با رسیدگی قضایی ندارد.
رضوانی: این طور نیست که بگویند، چون آن جا عزل شده است، این جا به تخلفش رسیدگی نشود؟
آقای ترکی گفت: این دو امر جداگانه است، دقیقا افرادی که به هر نحوی، ولو هر قصوری را مرتکب شده باشند در این زمینه ما از او گذشت نکرده ایم و او را ما معرفی میکنیم به دادگاه و دادگاه به تناسب قصور و تقصیر افراد تصمیم بگیرد و رای را صادر بکند.
رضوانی: خیلی متشکرم ازشما، ما هم جا دارد که فرارسیدن سالگرد سانحه هواپیمای اوکراینی را خدمت خانواده این عزیزان تسلیت عرض کنیم، چون عده‌ای با بی انصافی، با شبهه افکنی، با دروغ پراکنی، ذهن این عزیزان را می‌خواهند به بیراهه ببرند، داغ دل آن‌ها را بیشتر می‌کنند، امیدوارم این توضیحاتی را که دادید، به این که آگاهانه‌تر به موضوع نگاه کنند، کمک کند و خداوند به شما هم آرامش بدهد انشاء الله.
آقای ترکی گفت: سلامت باشید آقای رضوانی و متشکر.
خبرهای مرتبط
ممنون از اطلاع رسانی در مورد هواپیمای اوکراینی.
سوالی که بنده بعنوان یک هموطن به ذهنم خطور کرده و امیدوار بودم این سوال هم مطرح میشد این است که به گفته مسولین خطا در جهت دهی شمالی راداری بوده و فرمانده وقت فراموش میکند جهت دهی راداری را تنظیم به شمال کند و شخص حاضر به اشتباه هواپیما را موشک کروز تشخیص میدهد. سوال این است که اگر شلیکی هم از طرف ایران به پایگاه آمریکایی نمیشد و به اصطلاح وضعیت جنگی هم بوجود نمیامد آیا آن شخص حاضر هواپیما را موشک کروز تصور میکرد و اقدام به ساقط کردن آن مینمود؟