تحلیل روز؛ عربستان و معضلی به نام محمد بن سلمان

روزنامه الاخبار لبنان در گزارشی مفصل از اسناد افشا شده «ویکی لیکس» درباره عربستان سعودی نوشت، طرف‌های اماراتی و سعودی تلاش می‌کنند تا اختلافات خود را در بسیاری از امور پنهان نگه دارند؛ اما این موضوع درباره دیپلماسی فعال عربی و غربی در دو کشور صدق نمی‌کند. اسناد محرمانه مربوط به فعالیت دیپلمات‌های غربی و اماراتی در عربستان سعودی اثبات می‌کند که در ابوظبی هستند کسانی که از سیاست‌های «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان سعودی شکایت دارند. با این حال دیپلمات‌های مذکور به ندرت درباره جنبه‌های پیچیده روابط ابوظبی و ریاض که مربوط به ایفای نقش #امارات متحده عربی در قالب «نگهبان ناظر» بر رفتار رژیم عربستان تحت حکمرانی محمد بن سلمان است صحبت می‌کنند. علت این امر آن است که مقامات امارات متحده عربی تمایل دارند دیپلمات‌های خود را در ریاض نگه دارند و برخی از محققان برای تهیه گزارش‌هایی درباره وضعیت عربستان با وزارت خارجه و سرویس‌های امنیتی امارات قرارداد بستند.

در این زمینه یک دیپلمات فرانسوی که در ابوظبی فعالیت دارد به همتای لبنانی خود گفت که مشکل ابوظبی با ریاض همان مشکل لبنان و سوریه قبل از ۲۰۰۵ است. در آن زمان مقامات لبنان نمی‌توانستند بدون موافقت دمشق هیچ گام استراتژیکی بردارند. در اینجا نیز امارات متحده عربی برای انجام هر گونه ابتکار عمل منتظر موافقت عربستان می‌ماند. در این میان «محمد بن راشد» حاکم دبی بیشتر از همه تحت تاثیر این محدودیت‌ها قرار داشته و خشمگین است؛ چرا که معتقد است محمد بن سلمان به شکل ویژه در رقابت با امارات بوده و «محمد بن زاید» حاکم ابوظبی نیز کاری برای رهایی محمد بن راشد از این شرایط نمی‌کند.

روشن است که پس از حکمرانی محمد بن سلمان در امور عربستان، امارات امیدوار به برقراری رابطه‌ای در یک سطح دیگر با ریاض بود. در همین زمینه محمد بن زاید با این فرض که ولیعهد سعودی شریک بزرگی در پروژه وی خواهد بود برای گسترش نفوذ کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس در منطقه و سراسر جهان همه تلاش خود را به کار برد. اتحاد میان این دو طرف در ابتدا فراتر از آسیب زدن به رقیب سنتی شان یعنی «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر بود و شامل ترکیه و یک سری کشور‌های دیگر در منطقه نیز می‌شد؛ بنابراین محمد بن زاید روابط شخصی خود را با محمد بن سلمان گسترش داد تا اینکه ناگهان اتفاقی افتاد که همه چیز را تغییر داد.

این دیپلمات غربی ادامه داد به شکل ناگهانی همه چیز تغییر کرد. بن سلمان رفتاری متفاوت از خود نشان داد و به محض اینکه قدرت را در داخل عربستان به دست گرفت و موفق شد مخالفان خود را چه در خاندان سلطنتی و چه خارج از آن بیرون کند با روش دیگری شروع به رفتار با بن زاید کرد. به دنبال آن ریاض به شدت از عملکرد طرف‌های اماراتی و مصری در پرونده قتل «جمال خاشقجی» روزنامه نگار منتقد سعودی ناراضی است، زیرا انتظار داشت که این کشور‌ها محکم در کنار عربستان در این پرونده بایستند.

اسناد افشا شده در این زمینه نشان می‌دهد که رفتار دیپلماسی امارات درباره پرونده‌هایی که محمد بن سلمان در گیر آن‌ها شده بود از موقعیت ناظر فراتر رفته و متمرکز بر جزئیاتی شد که نشان می‌داد اماراتی‌ها درصدد انجام تغییراتی در عربستان هستند که موجب تضعیف ولیعهد جوان سعودی شده و جایگاه او را به قبل از دوره رسیدنش به منصب ولیعهدی در این کشور برمی‌گرداند.

مقامات ترکیه نیز به مانند امارات مدارک قاطع علیه ولیعهد سعودی را فاش نمی کنند و طبق معامله ای که بین عربستان و ترکیه با نظرات آمریکا انجام می شود محمد بن سلمان تا حدودی از این مسئله مصون می ماند، اما این اتفاق و پیامدها و پس لرزه های آن محمد بن سلمان را از آنچه که هست ضعیف تر می کند و ممکن است او را مجبور به تجدیدنظر در محاسبات خود برای آینده کند. بر اساس این معامله ای که بین عربستان و ترکیه و تحت نظارت آمریکا برای حمایت از ولیعهد سعودی انجام می شود ترکیه در ازای یک سری شروط سیاسی و اقتصادی که تماماً به نفع آنکارا است نقش مستقیم محمد بن سلمان در قتل خاشقجی را انکار می کند. در این شرایط حاشیه امنی برای محمد بن سلمان شکل می گیرد، روابط عربستان و ترکیه نزدیک می‌شود اما سعودی ها باید بهای سیاسی و اقتصادی بالایی بپردازند.

 

اگر ملک‌سلمان فکر کند که لازم است از منصب پادشاهی استعفا کند یا محمد بن سلمان را از منصب ولیعهدی کنار بزند گزینه دوم بهتر است. در این شرایط گزینه‌های متعددی مقابل پادشاه عربستان روی میز قرار دارند و از جمله گزینه‌های احتمالی برای جایگزینی محمد بن سلمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

این گزینه می‌تواند در داخل عربستان مورد قبول واقع شود و از آن جایی که شخصیتی آرام و سنتی به شمار می‌رود برای این مرحله پرتنش سعودی‌ها مناسب است. اما ممکن است محافل آمریکایی و برخی محافل غربی با ولیعهدی وی موافقت نکنند. در هر صورت به دلیل هجمه گسترده جهانی ضد محمد بن سلمان و تاکید بر اینکه او یک خطر بزرگ برای عربستان و امنیت منطقه است شاهزاده احمد بن عبدالعزیزنسبت به او گزینه مناسب تری به نظر می‌رسد.

حمایت بین المللی از مقرن عبدالعزیز نسبت به حمایت‌های داخلی از او بیشتر است، اما او نسبت به احمد بن عبدالعزیز شانس زیادی ندارد و طرف‌های داخلی عربستان گزینه اول را ترجیح می‌دهند.

این گزینه مورد حمایت غرب و آمریکاست، اما ممکن است او روند برکناری خود توسط محمد بن سلمان را فراموش نکرده باشد و به همین دلیل جهت انتصاب دوباره به سمت ولیعهدی در عربستان به دنبال تضمین‌های جهت تکرار نشدن اقدامات محمد بن سلمان علیه وی باشد.

 

از آنجایی که شاهزاده خالدبن سلمان برادر و نزدیکترین فرد به محمد بن سلمان است ممکن است خوش شانس‌ترین گزینه برای جایگزینی او باشد؛ اما ممکن است بزرگان آل سعود از این انتخاب راضی نباشند، زیرا او شاید تفاوت چندانی با برادرش محمد نداشته باشد. همچنین خالد قطعاً در سایه سیاست‌های محمد بن سلمان فعالیت خواهد کرد و همان سناریو‌های تکراری دوره بن سلمان در انتظار عربستان و جهان خواهد بود.

با وجود ابهاماتی که در موضع کنونی پادشاه عربستان وجود دارد، اما شاخص‌ها نشان می‌دهد که بن سلمان تحت فشار‌های روانی زیاد و مستمری از جانب اعضای ارشد خانواده سلطنتی قرار گرفته است و مقامات عربستان در ضرورت برکناری محمد بن سلمان حتی به شکل موقت تاکید دارند؛ بنابراین در صورتی که این فشار‌ها بیشتر شود ملک سلمان مجبور به انجام هر کاری می‌شود. در این صورت اگر پادشاه سعودی توانایی برکنار کردن محمد بن سلمان را نداشته باشد ممکن است شخص ملک سلمان به دستور ولیعهد جوان این کشور بازداشت شود که این یک سناریو فاجعه بار خواهد بود.