سقف خانه سرهنگ خان کجاست ؟ / پایان بازسازی تا نیمه نخست سال ۱۴۰۰

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز مازندران، راهی قدیمی‌ترین میدان شهر ۶ هزار ساله ساری، میدان ساعت شدم، دور میدان زنان و مردان روستایی که با چهره متفاوت‌تر از یکسال گذشته ماسک بر صورت داشتند، برای بدست آوردن یک لقمه نان حلال بساط دست فروشی پهن کرده اند. هر از گاهی نفس شان را چاق می‌کنند و بلند می‌گویند، وچه برو نرگسی بخرین (بیاید نرگسی بخرید)، پتقال او دار بیاردمه (پرتقال تازه و آبدار آوردم)، ترشه انار بیاردمه (رب انار علا داریم)، انواع سبزی محلی ارگانیک و کدو آوردم، بلای جان کرونا آوردم. وقت خرید نبود باید به سمت خانه قدیمی به جامانده از دور قاجار می‌رفتم، در دلم زمزمه میکردم خدا کند تا اذان ظهر نگفته تمامی اجناسشان را بفروشند و اینقدر در این مسیر پر تردد که کرونا نفر سوم است ننشینند و بیمار نشوند.

خانه سرهنگ خان در آرزوی یک سقف قاجاری 

برای دیدن خانه سرهنگ خان وارد محله آب انبار نو که بین خیابان‌های قارن و ۱۸ دی امروزی قرار دارد می‌شوم برای رسیدن به خانه کلبادی ۲ یا سرهنگ خان باید از کنار دو خانه تاریخی به جامانده از دوره قاجار هم می‌گذشتم خانه اول، خانه تاریخی میرگتی در محله آب انبار نو، نبش کوچه نور بود به گفته کارشناس میراث فرهنگی استان بنا مربوط به دوره قاجار و مالک آن سید اسدالله میرگتی بوده که هم اکنون نوه دختری او مالک خانه است.
ساختمان اول و دوم قاجاری دو طبقه و روبروی هم و دوران پهلوی دوم قسمت دیگری بصورت یک طبقه به مجموعه اضافه شده است.
عمده‌ترین مصالح بکار رفته درخانه میرگتی چوب، آجر، سفال و خشت است.
پنجره‌های اُرُسی زیبای خانه، رو به حیاط و مغرب بوده. بنا در تمام نما‌ها به جز سمت شمال دارای پنجره‌های متعدد است.
بعد از دیدن این خانه تاریخی به مسیر ادامه می‌دهم همان محله این بار کوچه نیکبخت، خانه تاریخی صادقیان توسط دو برادر به نام یوسف و یونس ساخته شده و اکنون به برادر کوچک ترشان، اسماعیل رسیده است.
در حال حاضر توسط شرکت مادر تخصصی عمران و شهرسازی همانند خانه فاضلی خریداری و درحال بازسازی است.
مساحت این بنا صدوشصت متر مربع بوده که هر طبقه دارای دو اتاق است. طبقه همکف زمستان نشین و طبقه اول تابستان نشین است. پلکان در انتهای طبقه اول به پشت بام ختم می‌شود. این بنا حیاطی به مساحت ۲۲۵ متر دارد.

خانه‌های تاریخی به جامانده در شهر ساری در بین برج‌های سیمانی و نافرم گمشده شده اند و بازدید از آن چندان آسان نیست، بالاخره بعد دیدن این تاریخ‌های زنده به خانه سرهنگ خان رسیدم، سه طبقه به مساحت هزار و ۱۰۰ متر با سبک معماری دوران قاجار، انتظار هر منظره از این خانه تاریخی را با قدمت ۱۵۰ سال داشتم جز کیسه پلاستیکی آبی که روی سقفش خودنمایی می‌کند ...
ماه‌هاست که پوشش چوبی و سفالی سقف آن جای خود را به داربستی فلزی و کیسه‌های پلاستیکی آبی‌رنگ داده تا عملیات مرمت بنا آغاز شود. کی حالا؟! خدا می‌داند.

 

جایگاه خاص عمارت در تاریخ سیاسی

سید رحیم موسوی مورخ و پژوهشگر تاریخ ساری این ساختمان را یک بنای شاخص در تاریخ سیاسی مازندران می‌داند و می‌گوید: خانه متعلق به حسین خان سالار برادر سردار جلیل کلبادی معروف به سرهنگ‌خان از خاندان کلبادی است که آن زمان در تاریخ معاصر منطقه نقش مهمی داشتند.
او می‌گوید: با توجه به این که کلبادی‌ها از حامیان مشروطه بودند، این خانه مرکز یک سری از جلسات و نشست‌های مشروطه‌خواهان در ساری محسوب می‌شد.
این پژوهشگر تاریخ می‌گوید: خانه سرهنگ‌خان بعد از شکست مشروطه و به توپ بستن مجلس و در دوران استبداد محمدعلی شاهی هم این ساختمان جایگاهی برای گرد هم آمدن مخالفان استبداد بود و حتی پس از پایان دوره استبداد صغیر و پیروز شدن مشروطه‌خواهان باز هم این خانه از کانون‌های مشروطه‌خواهی در مازندران بود.

خانه‌های تاریخی محله آب انبارنو نو نوار می‌شوند

سال ۸۰ بود که برنامه بهسازی بنا‌های تاریخی هسته مرکزی شهر ساری یعنی محله آب انبار نو، توسط شرکت عمران و بهسازی با خرید خانه فاضلی کلید خورد، کلیدی که از انداختنش تا باز شدن قفلش به دلیل مشکلات متعدد اداری حدود هشت سالی زمان برد، سال ۸۸ کور سوی امید در دل دوستداران میراث فرهنگی با حضور معماران و کارشناسان میراث فرهنگی در محوطه این بنای تاریخی بیشتر شد، سال ۹۱ خانه فاضلی مرمتش پایان یافت، خان اول احیای بنا‌های تاریخی در ساری پایان یافت و امید برای بازسازی دیگر خانه‌های تاریخی در خان‌های بعدی بیشتر و بیشتر شد تا جایی که سه سال بعد شرکت عمران و بهسازی ایران مجموعه عمارت کلبادی ۲، خانه صادقیان، عمارت سردارجلیل و خانه میرگتی را خریداری کرد و از نیمه دوم سال ۱۳۹۴ احیا و مرمت این بنا‌ها را در دستور کار قرار داد.

از میان این خانه‌های به جامانده از تاریخ قاجار، مرمت و احیای دو عمارت سردارجلیل و کلبادی۲ در دستور کار قرار گرفت. طی سال‌های اخیر سقف عمارت سردارجلیل مرمت شد و اکنون شرایط تقریبا باثباتی دارد. اما عمارت کلبادی۲ که به خانه سرهنگ‌خان نیز معروف است از چند ماه پیش تا کنون در وضعیت نامناسبی قرار گرفته است.

 

پوشش کیسه‌ای، تعمیر یا تخریب / ماجرای چیست؟

بازسازی و مرمت خانه سرهنگ‌خان ساختمان به جامانده از دوران قاجار قرار بود از فروردین ۱۳۹۵ آغاز شود با یک وقفه چهارساله اواخر بهار امسال مرمت خانه سرهنگ‌خان با برداشتن سقف سفالی و چوبی آغاز شد. اما توقف عملیات مرمت در نخستین گام آن، یعنی برداشتن سقف قدیمی سبب شده که آسیب‌هایی به این بنا وارد شود.
توقف عملیات مرمت و احیای این ساختمان در شرایطی که سقف آن برداشته شده، با توجه به شرایط اقلیمی مازندران و رطوبت بالا و بارندگی‌های متعدد طبیعتاً میزان و سرعت آسیب‌پذیری را بسیار بیشتر می‌کند.
اما به اعتقاد کارشناسان حوزه مرمت بنا‌های تاریخی، نفوذ باد و باران به این قبیل ساختمان‌ها تنها عامل افزایش سرعت تخریب‌شان نیستند. چرا که طولانی شدن زمان بدون سقف ماندن چنین بنایی سبب از هم‌گسیختگی ساختار و اسکلت بنا می‌شود و سرعت تخریب را افزایش می‌دهد.

 

 

سقف پلاستیکی در مازندران همیشه بارانی ایده خوبی بود؟

کارشناس ارشد مرمت بنا‌های تاریخی مازندران به چوبی بودن کلاف و اسکلت این ساختمان اشاره می‌کند و می‌گوید: در چنین بنایی که سازه‌ای چوبی دارد، وقتی سقف برای مدتی طولانی از ساختمان جدا شود و عملیات مرمت اجرا نشود، اجزای ساختمان به مرور دچار از هم‌گسیختگی می‌شود.
مهدی ایزدی می‌گوید:حتی اگر جلوی نفوذ باد و باران را با سقف موقت حلبی یا ایرانیتی هم بگیرند و کل ساختمان را بپوشانند، باز هم در صورت طولانی بودن زمان بدون سقف ماندن ساختمان، به مرور اتصالات بنا از هم جدا می‌شود.
او می‌گوید: اجرای طرح مرمت خانه فاضلی ساری نمونه مناسبی از مرمت بنا‌های تاریخی است که توسط شرکت عمران و بهسازی انجام شد.
او می‌گوید: خانه سرهنگ‌خان هم باید طبق قواعد اصلی و قانونی مرمت بنا‌های تاریخی پس از تهیه و تایید طرح مرمت، احیای آن آغاز میشد که متاسفانه نشد.

احمد قیصرپور که بخشی از مرمت و بازسازی بنا‌های تاریخی عمارت سردارجلیل، تکیه عباسخانی و چند بنای تاریخی را انجام داده، می‌گوید: هزینه‌های تامین مواد اولیه مرمت بنا‌های تاریخی بویژه قیمت چوب که از مصالح اصلی مرمت این بنا‌ها است در مقایسه با پارسال افزایش چند برابری داشته است.
او می‌گوید: کاری را که تا یک سال پیش ۳۰۰ میلیون تومان مواد اولیه نیاز داشت، حالا با حدود سه برابر هزینه می‌شود اجرا کرد.

 

آیا طرح مرمت به میراث فرهنگی ارائه و تصویب شد؟

ابوالفضل نیکوبیان جانشین معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران‌ می‌گوید: براساس قانون برای هر اقدام مرمتی در هر بنای تاریخی متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی ابتدا باید طرح مرمت تهیه و سپس در میراث فرهنگی تصویب شود.
او می‌گوید: عملیات مرمت باید در حضور ناظر میراث فرهنگی اجرا شود. اما در مورد خانه سرهنگ‌خان این اتفاق نیفتاد و حتی بدون هماهنگی با میراث فرهنگی سقف آن برداشته شد.
نیکوبیان می‌گوید: با وجود مکاتبات متعدد برای تهیه و ارائه طرح مرمت، تا کنون پاسخی از سوی اداره کل راه و شهرسازی مازندران و شرکت عمران و بهسازی دریافت نکردند.
جانشین معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران می‌گوید: براساس قانون طرح مرمت باید به تایید شورای فنی برسد و در صورت تایید طرح مرمت، برای اجرا یک ناظر از طرف میراث فرهنگی به طرح معرفی خواهد شد.
اما سید محمد نظری مدیرکل راه و شهرسازی مازندران درباره چراییِ ارائه نشدن طرح مرمت بنا به میراث فرهنگی می‌گوید: قانون فرآیند دیگری را نیز برای اجرای طرح مرمت پیش‌بینی کرده که با انتخاب مشاور مورد تایید سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و زیر نظر این سازمان انجام می‌شود.
او می‌گوید: در صورتی که مشاور ذی‌صلاح از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی معرفی شود، طرح مرمت قانونی است.

 

 

مشکل تاخیر مرمت خانه سرهنگ خان کجاست؟

مدیرکل راه و شهرسازی مازندران روند اجرای طرح مرمت را قانونی می‌داند و می‌گوید: دلیل متوقف ماندن پروژه مرمت تایید نشدن مبادله موافقتنامه طرح در سازمان مدیریت برنامه‌ریزی بود که پیگیری‌ها برای به سرانجام رسیدن آن ادامه دارد و به زودی تاییدیه مربوطه را دریافت می‌کنیم.
سید محمد نظری می‌گوید: مبلغ پیش‌بینی شده ما برای مرمت ساختمان‌های خریداری شده حدود ۳.۵ میلیارد تومان است با پیگیری‌های انجام شده نهایتا تا دو هفته آینده تایید می‌شود و مبادله موافقتنامه آن را دریافت خواهیم کرد.
او می‌گوید: بلافاصله نیز پس از تایید، عملیات مرمت از سر گرفته می‌شود.
به گفته نظری پیش‌بینی ما این است که در صورت تایید مبادله موافقتنامه و از سرگیری مرمت، نهایتا تا پایان نیمه نخست سال ۱۴۰۰ بازسازی این ساختمان به پایان برسد.

ساری سرا شاید به داد خانه‌های تاریخی ساری برسد

مازندران کمتر از یک سال دیگر قرار است در رویداد بین‌المللی ساری ۲۰۲۲ پایتخت گردشگری کشور‌های عضو اکو و میزبان گردشگران خارجی باشد.
حالا مجریان و مسئولان ذیربط برای این سربلندی در این رویداد بین المللی و نجات تاریخی گذر انبار نو که خانه‌های تاریخی همچون عمارت کلبادی دو یا سرهنگ خان، صادقیان و میرگتی قرار دارد به دنبال تسریع در اجرای طرح ساری سرا هستند تا در قالب این طرح اعتبار‌های فوری برای مرمت و احیا دریافت کنند.
اندکی تامل؟! هیچ کشوری تاریخ و میراث خود را زیر سقف کیسه‌ای به تاراج نمی‌گذارد ...

آتنا رستمی آله خیلی

خبرنگار سرویس علمی - فرهنگی