آب از سر بی آبی گذشته؛ چاره کار انتقال آب از دریا

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، مرکز خراسان رضوی، ایران به سبب عواملی چون موقعیت جغرافیایی و نوسان در بارش از کشورهای کم آبی به شمار می آید که بحران آب در برخی مناطق آن  مانند خراسان رضوی جدی است؛ به ویژه آنکه مواردی مانند رویه نامتعادل مصرفی و افزایش فعالیتهای صنعتی و کشاورزی این موضوع را تشدید کرده است.

• هرکه به امید همسایه نشست، تشنه ماند!

از دیرباز شرق ایران به سبب قرار گرفتن در کویر با کم آبی  روبرو  بوده است، به ویژه اینکه در این جهت جغرافیایی ایران با کشور افغانستان هم مرز است و رودهای هیرمند و هریرود؛ از منابع اصلی تأمین آب سیستان‌و بلوچستان و خراسان از کشور افغانستان سرچشمه می‌گیرند.

سیاست‌های آبی افغانستان در دهه‌های گذشته نتایج فاجعه باری را متوجه شرق کشور کرده است و اگر این‌کشور سدسازی‌هایش را ادامه دهد یا هر زمان اراده کند، می‌تواند حقابه ایران را قطع و ما را دچار مشکل کند. 

افغانستان قصد دارد، تجربه سیستان را در استان خراسان تکرار کند و با ساخت سدهای مختلف بر هریرود ، به‌طورکلی نیمه شرقی ایران را با چالش حیاتی روبرو سازد.

 این موضوع چالش‌های اقتصادی، جمعیتی، امنیتی و اجتماعی را به وجود می آورد به ویژه اینکه تامین بخش زیادی از آب آشامیدنی مشهد وابسته به سد دوستی است که از هریرود تغذیه می شود. بنابراین چاره ای جز برنامه ریزی های ملی در داخل کشور نداریم...

• روایت حسرت آب

روایت دشتهای خشکیده مشهد روایتی از قصه پردرد زمینهای ترک خورده و خشک است که در حسرت آب به سختی نفس می کشند.

نوای دردآلود دشتی پهناور با وسعت دو هزارو 500 كیلومترمربع در حوضه آبریز كشف‌ رود، زنگی را در گوش به صدا در می آورد که بیت های پایانی قصیده حیات را پیش چشم می کشد. دشت مشهد که 8 درصد مساحت  و  74 درصد صنعت خراسان رضوی را در اختیار دارد؛ بحرانی شده است و این استان هم اكنون بحرانی ترین منابع آبی زیرزمینی در سطح كشور را داراست، بطوریكه افت سطح آبهای زیرزمینی در این استان به یك متر رسیده است.

فقط خشکسالی مقصر این رویداد نیست؛ ضعف برنامه های مدیریتی در استفاده از منابع آبی، برداشت بیش ازحد و مصرف بی رویه آب در ایجاد این بحران در خراسان رضوی که دومین استان پرجمعیت و چهارمین استان وسیع کشور به شمار می رود نقش مهمی داشته است.

این استان 11درصد از سهم صنعت کشور، 8 درصد از معادن و 13 درصد سهم تولیدات کشاورزی را به خود اختصاص داده اما اکوسیستم شکننده و چالش‌های اساسی زیست ‌محیطی، آن را تهدید می کند و به گفته تورج همتی مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست خراسان رضوی مصرف بی‌رویه آب و کمبود جدی آن، خشکسالی، افت کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی و شوری منابع آب ، پیشروی کویر و  خشک شدن تالاب‌ها سرآمد این چالشها است.

• از عمان به خراسان...

ماجرای کمبود آب در ایران به‌ویژه استان‌های شرقی و مرکزی چنان جدی شده که شورای عالی آب در مصوبه‌ای انتقال آب از دریاها را برای استفاده در این‌استان‌ها تصویب کرده است، دو طرحی که مقصد هر دوی آنها در نهایت خاک تشنه خراسان رضوی است.

انتقال آب از دریای عمان به استان های شرق کشور و انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی ایران و خراسان رضوی...

علی عبداللهی مجري طرح انتقال آب از درياي عمان به استان هاي مرزي شرق كشور می گوید: طرح مطالعاتی انتقال آب از سواحل چابهار از سال 95 آغاز شده  و قرار است با اجرای آن 120 میلیون متر مکعب آب از دریای عمان به خراسان رضوی منتقل شود.

طول خط انتقال آب از دریای عمان به خراسان رضوی هزار و515 کیلومتر است که با هزینه تقریبی چهار میلیارد دلاری از سوی وزارت نیرو به بخش خصوصی واگذار شده است.

این طرح که از آن به عنوان بزرگترین طرح انتقال آب در خاورمیانه یاد می شود، تاکنون مجوزهای زیست محیطی را دریافت کرده است ضمن اینکه مشترکان آینده این طرح آبی که بیشترشان معادن و واحدهای صنعتی هستند از همین حالا نیاز خود را پیش خرید کرده اند.

20 شهریور امسال بود که معاون وزیر نیرو در امور آب و فاضلاب و استانداران سه استان شرقی کشور تفاهمنامه طرح انتقال آب از دریای عمان را در مشهد امضا کردند و قرار شد این طرح هفت سال دیگر به ثمر بنشیند، حالا فقط یک جو همت می خواهد و مرد میدان عمل  این طرح مرهمی بشود بر دل دشت های خشکیده خراسان رضوی و به ویژه دشت مشهد.

•  از خلیج فارس به خراسان...

درحالی‌که حدود پنج سال است دشت‌های بحران‌زده استان چشم‌انتظار اجرای طرح انتقال آب دریای عمان به مشهد هستند، به تازگی رئیس‌جمهور خبر از اجرای طرح انتقال آب خلیج‌فارس به خراسان رضوی و مشهد داد و وزیر صمت دلیل این تغییر را ارزان‌تر و خوش‌مسیر تر بودن انتقال آب خلیج‌فارس دانست.

رزم حسینی که در زمان تصدی استانداری در خراسان رضوی تفاهمنامه انتقال آب از دریای عمان به خراسان رضوی را امضا کرده بود، نیمه بهمن امسال در سفر به مشهد از هدیه‌ ویژه رئیس‌جمهور برای استان خراسان رضوی خبر داد و گفت: در ابتدا قرار بود آب از دریای عمان در چابهار به شرق کشور منتقل شود ولی شرکت‌های فعال مربوط به صنایع آبی، ارزان‌ترین و بهترین  راه انتقال آب از دریا به شرق کشور را خلیج‌فارس دانستند.

طرحی که مرحله نخست آن 15 آبان امسال به بهره برداری رسید و قرار است در ۳خط انتقال انجام شود تا در مدت 60 ماه به صنایع و معادن خراسان رضوی برسد.

• دریای عمان یا خلیج فارس؟

مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان رضوی دراین‌باره می‌گوید: طول خط لوله انتقال آب از خلیج‌فارس به مشهد حدود 60 کیلومتر کوتاه‌تر از خط لوله انتقال آب از دریای عمان است. مزیت دیگری که طرح انتقال آب خلیج‌فارس دارد این است که زمین محل ایجاد تصفیه‌خانه و انتقال پساب آماده است، برق آن تامین و سایت شیرین سازی هم طراحی‌شده است.

علایی درباره سرانجام طرح انتقال آب دریای عمان می‌گوید: هنوز در وزارت نیرو درخواستی برای تخصیص آب از خلیج‌فارس به استان خراسان رضوی مطرح نشده است و ممکن است سهم استان خراسان رضوی از طرح دریای عمان به پروژه خلیج‌فارس منتقل شود و اگر بخش خصوصی آمادگی داشته باشد که طرح دریای عمان هم اجرا شود دولت مشکلی نخواهد داشت زیرا سرمایه‌گذار اجرای این طرح‌ها بخش خصوصی است و دولت فقط مجوزها را می‌دهد.

شاید برخی اجرای هر دو طرح را نوعی موازی کاری بدانند اما واقعیت تلخ این است که به گفته کارشناسان آنقدر کسری منابع آبی زیاد است که اگر هر دو طرح هم به سرانجام برسد بازهم باید منتظر بود و دید آیا جبران مافات می شود یا نه؟

• صرفه جویی و تامین؛ دوبال پرواز

اگرچه با توجه به وضعیت بحرانی دشت مشهد انتقال آب به این شهر یک ضرورت است اما نباید مدیریت منابع آب را به بهانه نداشتن منابع موردنیاز به دست فراموشی سپرد.  

مدیر طرح انتقال آب از دریای عمان به خراسان رضوی معتقد است صرفه جویی و سازگاری با کم آبی همراه با برنامه ریزی برای اجرای طرح های بزرگ انتقال آب دو مقوله ای است که باید همزمان مورد توجه قرار گیرد؛ مانند پرنده ای که برای پرواز دو بال نیاز دارد.

البته خبرهای رسیده از وزیر نیرو حاکی است: تاکنون برای ۱۹ استان کشور، برنامه سازگاری با کم آبی در کارگروه ملی مصوب شده است و به همه استان‌ها ابلاغ می شود.

•  آب به آسیاب بی آبی...

باید پذیرفت که اگرچه وزارت نیرو متولی امر آب و برق در کشور است اما مشکل آب فقط بر عهده یک سازمان نیست و باید  همه بخش های دخیل در موضوع آب و کم آبی به دنبال پیدا کردن پاسخ مناسب برای حل مسائل باشند.

 دانشگاه به‌عنوان بخشی علمی می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های علمی وارد شود، تا نتایج به دست آمده تاثیر گذار باشد.

شاید نظرات کارشناسان درباره اجرای این دو طرح عظیم در مقابل یکدیگر قرار بگیرد و دیدگاههای منفی و مثبت زیادی وجود داشته باشد اما قطعا اجرای این طرح صرفه اقتصادی خوبی برای کشور خواهد داشت که باید آن را به فال نیک بگیریم.

همسایگان نیز که پیش از این، از کمک های آبی دریغ می کردند حالا می خواهند پای میز مذاکره بنشیند و درباره مناقشات آبی گذشته و راههای برون رفت از آن با ما به توافقاتی برسند.

موضوعی که اگرچه در کوتاه مدت می تواند شرق کشور را از گیر افتادن در بحران آب نجات دهد اما برای آیندگان باید به فکر چاره اساسی بود.

نویسنده : الهام حسین زاده

سردبیر: مریم یعقوبی