تأثیر کرونا بر آلودگی دریا

به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاه گروه علمی فرهنگی هنری خبرگزاری صدا وسیما به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی؛ در اواخر سال ۲۰۱۹، گزارش‎هایی از ویروس کرونا در چین منتشر شد که به سرعت به یک همه گیری جهانی با میلیون‌ها ‏مبتلا و صد‌ها هزار تلفات در سراسر جهان تبدیل ‎ ‎شد.

در انتهای سال ۲۰۲۰ تعداد مبتلایان به کرونا به حدود ۸۴ ‏میلیون نفر و مرگ و میر ناشی از آن به بیش از یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر رسید. با شیوع ویروس کرونا و کاهش سفر‌ها ‏و همچنین تعطیل شدن مراکز گردشگری، انتظار می‌رفت که محیط زیست دریایی فرصت بازسازی خود را پیدا کند، اما ‏تولید زباله‌های مربوط به تجهیزات محافظت فردی نظیر ماسک و دستکش و حجم زیاد شوینده‌ها و مواد شیمیایی آلاینده ‏محیط‌زیست، بلای دوباره‌ای به جان محیط زیست دریایی انداخت. ‏

هرساله ۸ میلیون تن زباله پلاستیکی به اقیانوس‌ها راه می‌یابد. هم اکنون این بحران قدیمی در سایه کروناویروس ‏شکل جدیدی پیدا کرده و مصرف روزانه ماسک‌های جراحی و پلاستیک‌های یکبار مصرف موجب بحران جدید در آلودگی ‏پلاستیک اقیانوس‌ها می‌شود‎. ‏ کرونا نخستین بیماری عالم گیر است که در آن از پلاستیک و وسایل یک بار مصرف به ‏طور گسترده استفاده می‌شود.

امروزه در سطح جهانی، مقررات و توصیه‌های بهداشتی در بسیاری از کشور‌ها به استفاده از ‏تجهیزات حفاظت فردی یکبار مصرف‎ ‎در مراقبت‌های بهداشتی حرفه ای، مراقبت در منزل‎ ‎و مراقبت همگانی تأکید دارد. به ‏عنوان مثال علاوه بر ماسک و دستکش ها، کیسه ها، ظروف، کارد و چنگال پلاستیکی برای کار ایمن رستوران‌ها و سایر ‏مشاغل مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نتیجه و بدون وجود دستورالعمل‌های روشن و سیستم‌های دفع پسماند، اخبار و رسانه ‏ها در سراسر جهان از افزایش مصرف ماسک، دستکش، روکش و سایر موارد محافظت شخصی‎ ‎و‎ ‎پلاستیک‌های یکبار مصرف‎ ‎در سواحل دریا‌ها و رودخانه‌ها گزارش می‌کنند.

گزارش‌ها نشان می‌دهد که استفاده گسترده از‎ ‎تجهیزات حفاظت شخصی‎ ‎و ‏دفع نامناسب این مواد یکبار مصرف، ممکن است باعث تغییر منابع اصلی آلودگی بستر‌های دریا شود و به طور بالقوه باعث ‏افزایش آلودگی پلاستیک در آینده نزدیک شود‎. ‏

با گسترش عالم گیری کرونا استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و ظروف ‏یکبار مصرف بیشتر می‌شود که به نوبه خود به منبع آلودگی پلاستیکی تبدیل می‌شوند و شیوه‌های نامناسب مدیریت ‏پسماند و دفع نامناسب تجهیزات حفاظت فردی و سایر مواد پلاستیکی می‌تواند منجر به عواقب جبران ناپذیری برای تنوع ‏زیستی در محیط‌های دریایی شود. ‏

از عواقب دیگر شیوع ویروس کرونا این بوده که برنامه‌های پایش محیط‌های دریایی در سطح ملی و جهانی احتمالاً تحت ‏تأثیر شیوع‎ کرونا ‎قرار گرفته اند و بسیاری از کشور‌ها مجبور به متوقف کردن عملیات میدانی پایش دریایی خود ‏شده اند. علاوه بر این برخی از تجهیزات حفاظت فردی یک بار مصرف مانند دستکش، ماسک، و سایر موارد معادل آن در ‏برنامه‌های پایش بستر دریا، سواحل، رودخانه‌ها گنجانده نشده است‎ ‎که در صورت حفظ جداول طبقه بندی زباله‌های ‏دریایی فعلی، ممکن است به عنوان منبع آلودگی تشخیص داده نشوند‎. ‏ بنابراین پیشنهاد می‌شود در برنامه‌های پایش ‏بستر‌های دریایی، طبقه بندی خاصی برای اقلام‎ ‎تجهیزات حفاظت‎ ‎شخصی در نظر گرفته شود تا منابع آلودگی بستر به ‏درستی شناسایی شوند، که در طراحی راه حل‌های کاهش مصرف پلاستیک در محیط و ارزیابی تأثیرات غیرمستقیم شیوع کرونا ‎در اکوسیستم‌های دریایی ضروری است. ‏

در کوتاه مدت، اثرات ‏کرونا‌‏ بر سلامت اقیانوس به دلیل کاهش فشار‌های مختلف بخشی که منجر به آلودگی، صید ‏بی رویه، از بین رفتن، تبدیل زیستگاه، معرفی گونه‌های مهاجم و تأثیرات تغییرات آب و هوایی می‌شود، تا حد زیادی مثبت ‏بوده است. در حالی که دریا‌ها ممکن است از مزایای کوتاه مدت این اپیدمی برخوردار باشد، معیشت و امنیت غذایی ده‌ها یا ‏حتی صد‌ها میلیون نفر تحت تأثیر جدی قرار گرفته است.

شواهدی وجود دارد که بیانگر کاهش چشمگیر در شیلات، ‏کشتیرانی، گردشگری ساحلی، توسعه سواحل و استخراج نفت و گاز در سطح جهانی است. در یک نظرسنجی غیررسمی اخیر ‏که توسط اکونومیست طی یکی از وبینار‌های ابتکار جهانی اقیانوسی انجام شد، شرکت کنندگان بخش‌های اقیانوسی را با ‏کاهش گردشگری ۷۰.۷ درصد، شیلات ۱۰.۴ درصد، نفت و گاز دریایی ۷.۲ درصد، حمل و نقل ۶.۲ درصد، منابع تجدید ‏پذیر دریایی ۲.۹ درصد و پرورش آبزیان ۲.۶ درصد بیشتر تحت تأثیر ‏کرونا دانستند. ‏

کاهش در ترافیک حمل و نقل باعث کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در این بخش می‌شود. حمل و نقل بین المللی حدود ‏۲.۵ درصد از سهم انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را برعهده دارد. کاهش گاز‌های گلخانه‌ای با کاهش سرعت اسیدی شدن، گرم ‏شدن و از بین بردن فقر اکسیژن به اقیانوس‌ها سود می‌رساند، اما اگر پایدار نماند، تأثیر کلی آن متوسط خواهدبود. ‏

محدودیت‌های ایجاد شده در گردشگری در کوتاه مدت منجر به کاهش فشار ناشی از فعالیت‌هایی مانند قایقرانی، غواصی و ‏همچنین کاهش میزان انتشار فاضلاب از هتل‌های ساحلی که عمدتا خالی از سکنه هستند شده است که بدون شک مزایایی ‏برای اکوسیستم‌های ساحلی دارد. ‏

به عنوان مثال، گفته می‌شود در بریتانیا (با جمعیت حدود ۶۶ میلیون نفر) اگر هر شهروند از یک ماسک در روز استفاده ‏کند، روزانه حدود ۶۰ تن زباله پلاستیکی آلوده تولید می‌شود. ‏

ماسک‌های توصیه شده‎ N۹۵ ‎از پلاستیک‌هایی مانند پلی پروپیلن‎ (PP) ‎و پلی اتیلن ترفتالات‎ (PET) ‎ساخته شده اند. به ‏طور مشابه، دستکش‌ها و ماسک‌های جراحی از مواد غیر بافته شده که اغلب از پلیمر‌هایی مانند پلی اتیلن‎ (PE) ‎، ‏PP ‏ و‎ ‎PET ‏ هستند. چنین ماسک‌هایی احتمالاً به قطعات ریز پلاستیک کوچکتر تجزیه می‌شوند. بنابراین، دفع چنین مواردی در ‏محیط‌های باز «داستان پایان ناپذیر» پلاستیک در محیط را به بشریت تحمیل می‌کند‎. ‎

تولید دستکش برای محیط زیست مضر است. به عنوان مثال در تایلند، کل انتشار کربن ناشی از تولید ۲۰۰ قطعه دستکش ‏لاستیکی حدود ۴۲ کیلوگرم ‏CO۲‌‏ است که با توجه به برآورد مصرف ماهانه توصیه شده ۶۵ میلیارد دستکش در سطح ‏جهان، میزان کربن منتشر شده ۱۰۱۰ × ۴۴/۱ معادل ‏CO۲‌‏ یعنی معادل ۱۴ مگاتن ‏CO۲‌‏ خواهد بود. ‏

با توجه به اینکه زباله‌های جامد پزشکی و شهری تولید شده در هنگام بیماری همه گیر ‏کرونا به عنوان زباله‌های ‏عفونی در نظر گرفته می‌شوند، سوزاندن و دفن زباله نسبت به بازیافت آن در اولویت است، که این مساله منجر به وخامت ‏کیفیت هوا در یک دوره میان مدت و بلند مدت خواهد شد. گاز‌های گلخانه ای، مانند ‏CO۲‌‏ و ‏CH۴‎، در هنگام تجزیه زباله ‏های پلاستیکی در محل‌های دفن زباله، یا در هنگام سوزاندن ضایعات پلاستیک به مقدار قابل توجهی آزاد می‌شوند. ‏

ماسک‌های صورت به طور معمول حاوی پلی پروپیلن (‏PP‏) هستند که به دلیل ترکیب آبگریز میکروالیاف ها، به عنوان یک لایه ‏محافظ در برابر قطرات مایع بدن عمل می‌کنند. ماسک‌های صورت پیچیده و گران قیمت دیگر شامل پلی اورتان (‏PUR‏) و / ‏یا پلی اکریلونیتریل (‏PAN‏) است. یکی از محققان فرانسوی، در هنگام غواصی در دریای مدیترانه با مقادیر زیادی دستکش ‏لاتکس، ماسک صورت و بطری‌های ضد عفونی کننده دست روبرو شد‎. ‏ این نوع زباله‌ها را می‌توان به عنوان "زباله‎ ‎"COVID ‎در نظر گرفت که نشانگر نوع جدیدی از آلودگی است که به مشکل پلاستیکی موجود اضافه می‌شود. ‏

بر اساس ارزیابی سازمان ملل، اثرات منفی ریختن زباله‌های پلاستیکی بر صنایع شیلات، گردشگری و حمل و نقل دریایی، ‏سالانه حدود ۴۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود‎. ‎

همه گیری ویروس کرونا ضعف سیستم جهانی مدیریت پسماند را آشکار کرده است. تولید بیش از پیش تجهیزات محافظت ‏شخصی در مقابل کرونا، آسیب‌های جانبی زیست محیطی بویژه به اقیانوس‌ها وارد می‌کند. صندوق جهانی حیات وحش ‏تخمین می‌زند که اگر فقط یک درصد ازیک میلیارد ماسک مورد استفاده در ایتالیا هر ماه به طور نامناسب کنار گذاشته ‏شود، می‌تواند منجر به جمع شدن ۱۰ میلیون ماسک پلاستیکی در محیط و موجب آلودگی بی سابقه‌ای شود. تخمین زده ‏می شود کویید ۱۹‌‎ ‎استفاده ماهانه ۱۲۹ میلیارد ماسک صورت و ۶۵ میلیارد دستکش در سطح جهان به دنبال دارد ‎. ‎

پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ایران با دارا بودن کشتی تحقیقاتی از سال ۱۳۹۶، اقدام به پایش خلیج فارس ‏و دریای عمان نموده و با داشتن داده‌های پایه کیفیت آب و رسوب قبل از شیوع کرونا و جمع آوری داده ها‌ی مشابه پس از ‏شیوع کرونا می‌تواند مرجعی معتبر جهت ارزیابی تاثیر کرونا بر آلودگی دریا‌های پیرامونی باشد. ‏