رختشویخانه و شور زندگی

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری صداوسیما مرکز زنجان؛احداث بنای رختشویخانه محصول دغدغه مردیست که روز گاری شهردار زنجان بود.
علی اکبر توفیقی شهردار وقت زنجان بانی بنا‌های عام المنفعه‌ای همچون رختشویخانه، میدان انقلاب، کشتارگاه زنجان و احداث نخستین مدرسه توفیق در محله سرچشمه زنجان و سایر بنا‌ها است.

 

 

 

 

در خاطرات این شهردار آمده است وقتی به کنار زنجان رود می‌رفتم و مادران و بانوان جوان شهرم را می‌دیدم که در سوز و سرمای زنجان چگونه یخ‌ها را می‌شکنند و ظروف و رخت‌های خود را می‌شویند احساس وظیفه می‌کردم که باید کاری انجام دهم تا اینکه فکر ساختن چنین بنایی به ذهنم خطور کرد.

این بنا جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان بوده است سرپرست رختشویخانه توسط رئیس بلدیه گمارده می‌شد.

 

 

رختشویخانه در یکی از محله‌های قدیمی شهر زنجان به نام عباسقلی خان و در خیابان سعدی در مقابل خیابان ۷ تیر واقع شده است.

برای بازدید از این اثر تاریخی بی نظیر راهی این مکان می‌شویم

 

وارد این محل می‌شوی گویا به قلب تاریخ سفر کردی.

 

بوی نم، صدای آب، گویا غزل سهراب است که برایت تداعی می شود.

 

آوای آب، چون موسیقی بر دل می‌نشیند و حس آرامش ارمغان این مکان برای گام‌هایست که مهمان اینجا می‌شوند.

خنکیش در تابستان ، گرمایش در زمستان ، سقف بالای سرت و پرتو‌های تابان از نور گیر‌ها سخاوت بانیانش است برای بانوان این شهر.

 

 

 

 

اینجا رختشویخانه زنجان گواه و سندی بر جایگاه بهداشت در نزد مردم این خطه از سرزمین ایران و اهمیت توجه به آسایش بانوان در رتق و فتق امور منزل.

در بدو ورود به این مکان با المان‌های که به عنوان نماد بانوان زنجانی هستند روبرو می‌شویم که ما را هر چند لحظاتی کوتاه مسافر آن دوران زنجان می‌کنند.

این المان‌ها با نقش و نگار و لباس‌های سنتی آن دوران زنجان توانسته اند روزگار نه چندان دور از حال و هوای این قطعه از کشور را در قالب مجموعه‌ای بی‌نظیر در معرض دید گردشگران و علاقمندان قراردهند.

این مجموعه در ایام نوروز با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی میزبان هموطنانمان از سایر نقاط کشور بود.

تهران، ارومیه، مازندران، کرج و..

با خانواده‌ای که از تهران مهمان این مجموعه بودند هم صحبت می‌شوم.

خانم سلامی می‌گوید:در هیچ کجای ایران با چنین مکانی رو به رو نشدم مکانی زیبا که ساختش حکایت از اهمیت گذشتگان به جایگاه بهداشت داشته است.

 

آقای تقی زاده نیز که به همراه خانواده از مازندران برای بازدید به این مکان آمده بود می‌گوید: مشخص است چه انگیزه خیر خواهانه و چه تفکری انسان دوستانه درپشت اندیشه بانیان ساخت این مجموعه بوده است.

 

خانم سارا هم از تهران مهمان این مجموعه است

 

المان‌ها بیشتر نظرش را جلب کرده اند !و مشغول عکاسی از آن هاست .

 

 

به سویش می‌روم می‌گوید: گویا سفری به عمق تاریخ کرده است سال‌های نه چندان دور ؛ همچنان صدا و همهمه زنانی که برای در امان ماندن از  سوز سرما و افتاب گرما اینجا را برای شستن رخت هایشان ترجیح می‌دادند در فضا پیچیده است.

سارا ادامه می‌دهد:نمونه این اثر تاریخی با این عملکرد در هیچ کجای ایران وجود ندارد.

 

کارشناس میراث فرهنگی استان نیز می‌گوید: رختشویخانه زنجان در گذشته محلی بوده است که بانوان شهر لباس و رخت خود را در آن محل می‌شسته‌اند، چنین کاربری برای یک بنای عمومی در جهان بی نظیر است.

محمدی پور می‌افزاید: این بنا عام المنفعه به شمار می‌آید و در سال ۱۳۴۵ (ه. ق) توسط دو برادر به نام‌های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است.
وی ادامه می‌دهد:این بنا در یک محله شلوغ وقدیمی معروف به بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) احداث شده است که امروزه خیابان سعدی به فاصله یکصد متری از سمت غربی آن می‌گذرد و از طریق کوچه فرهنگ به ساختمان رختشویخانه دسترسی دارد و آب مجموعه از قنات قلعچه حاجی میربهاء الدین تأمین می‌شده است.

 

طراحی و اجرای فضای داخلی و اصلی رختشویخانه زنجان بسیار زیبا می‌باشد و سالن آن دارای یازده ستون است که به طور قرینه به دو قسمت تقسیم شده اند. فاصله ۱۱ ستونی که به طور قرینه سالن را به دو قسمت تقسیم کرده اند در جهت قرینه از چهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه‌ها تشکیل یافته و حدود آن را سنگ‌های حجاری شده از جنس تراورتن از یکدیگر مجزا می‌کند.

این فضا از سالنی به عرض نزدیک به ۱۴ متر و طول ۶۲ متر و مساحت زیربنای ۸۵۰ متر مربع برخوردار است.

 

حوضچه‌های باکاربرد‌های ویژه فضای شستشو از ساخت و طراحی جالبی برخوردار است در این فضا برای شستشوی رخت‌ها و دیگر وسایل حوضچه‌های سنگی متعددی ساخته شده که از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تغذیه می‌شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق کانالی که در زیر پاشویه‌ها قرار دارد به بیرون بنا منتقل می‌شود. مجاری آب، حوضچه‌ها و پاشویه‌ها از سنگ‌های تراشیده ساخته شده است.

 

محل شستشوی رخت به طور قرینه ازچهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه‌ها تشکیل یافته است. آب مورد نیاز ابتدا پس از عبور از یک مجرا به طول یک متر به حوض نخستین داخل شده و از سر ریز آن به حوض دومی سرازیر می‌شود.

 

در طرفین شرقی و غربی این حوض دو مجرای آب قرار گرفته تا انتهای سالن به حوض سومی که به قرینه حوض دومی ساخته شده، امتداد می‌یابد در وسط جبهه طولی این مجرا در هر طرف یک واحد حوض ایجاد شده به طوری که مجرای مورد بحث را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می‌نماید. در امتداد مجرای موصوف دو ردیف پاشور تعبیه شده که مجرای آب و حوضچه‌ها را بطور قرینه محاط می‌کند از این رو به طور کلی محل شستشوی رخت به چهار قسمت تقسیم شده است.

محمدی پور می‌گوید: همه مراحل بهداشتی در این محل از سوی بانوان رعایت می‌شده بطوریکه ابتدای شستشو یعنی انتهای جریان آب، به عنوان حوضچه مخصوص لباس‌های بسیار آلوده و لباس‌های مربوط به افراد با امراض ساری مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

به گفته این کارشناس میراث فرهنگی مجرای آب واقع در حد فاصل حوضچه دوم و سوم مخصوص لباس‌های نسبتاً تمیز و محل آبکشی و همچنین حوضچه چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه و بالاخره حوضچه آخر (اولین حوض از حرکت آب) محل آب تمیز و خوراکی بوده است.

 

این بنا در دوره اخیر تعمیر و مرمت شده و به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رختشویخانه زنجان امروزه محل مناسبی برای آشنایی هرچه بیشتر علاقمندان به فرهنگ و آداب و رسوم مردم منطقه است.
در این موزه می‌توانید با انواع و اقسام لباس‌های محلی، ابزار و وسایل و زیورآلات زنان و همچنین با صنایع دستی نظیر چارق زنجان آشنا شوید.