پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب
صادرات چمدانی
با وجود ثبت عنوان شهر ملی انگشتر به نام شهر قم، ظرفیت های این هنر همچنان مغفول است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ مرکز قم، سالیان کمتر دور وقتی به حرم حضرت معصومه سلام الله علیهامشرف می شدم یکی از تصاویر همیشگی و تکراری این بود، دیدن پیرمرد و افراد میانسالی که در ده انگشت دستانش، تعداد بیشتری انگشتر داشتند، به همراه جعبه های انگشتری که بر گردنشان به واسطه بندهای چرمی یا پارچه ای آویزان بود. جعبه ها پُر بودند از انگشتر هایی که منقش بودند به طرح ها و مزین بودند به نگین های رنگارنگی چون عقیق ، زمرد، یاقوت، فیروزه نیشابور و دُر نجف یا شرف شمس که در مسیر تردد شان در خیابان آستانه حرم حضرت معصومه سلام الله علیها زائران و گردشگران عرب زبان و عرب نشین حاشیه خلیج فارس انگشتر را از آنها می خریدند.
حال در گذر زمان به واسطه گسترش هنر انگشترسازی در قم جعبه های انگشتری را در مغازه های پاساژ های اطراف حرم بانوی کرامت می بینیم که این امر به واسطه گسترش این هنر در این سالیان است .در حال حاضر ۸۰۰ کارگاه انگشتر سازی و زیورآلات سنتی و ۱۲۰۰ هنرمند انگشتر ساز در قم فعالیت میکنند و همچنان هم مشتریان انگشتر ها مجاوران و زائران و گردشگران این شهر هستند و همین امر قم را شهر ملی انگشتر در کشور معرفی می کند. شهری که سود انگشترهایش در دستان سازنده آنها نیست چون چمدان های انگشتر از این شهر پر می شود و مقصدش جای دیگری است.
سود انگشتری قم بر دست دلال!
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری قم می گوید : بسیاری از کارگاه های انگشترسازی در قم در طبقه فوقانی پاساژ های اطراف حرم حضرت معصومه سلام الله علیها مانند پاساژ برلیان، الغدیر، موسی بن جعفر و کویتی ها است که بیشترین خریداران هنر انگشترسازی قم هم زائران و توریست های حاشیه خلیج فارس و کشورهای عربی چون عراق ، عربستان ، لبنان و سوریه هستند که با فراگیری کرونا در سراسر دنیا و کاهش سفرهای توریستی و گردشگری به قم ۵۰ درصد تولیدات انگشتر استان به شکل چمدانی به کشورهای متقاضی صادر می شود و بیشترین سود نصیب واسطه گرها و دلالانی می شود که مشتریان خاص این انگشتر ها را می شناسند و چندین برابر قیمت هنر دستان انگشتر ساز قمی را می فروشند.
آقای علامه ادامه داد: این هنر با زحمت و دقت و ظرافت هنرمندان قمی تولید می شود بدون آنکه بتواند بیانگر نام شهر قم در حوزه ساخت انگشتر باشد در بین مردمان عرب زبان و شرقی می چرخد و تنها راه برون رفت از صادرات چمدانی پایان کرونا و برگزاری نمایشگاههایی در کشورهای متقاضی همچون سنوات گذشته است که می تواند با حضور هنرمندان برگزار شود که این امر ارز آوری بالایی برای استان و کشور خواهد داشت.
تلاش و سرسختی هنرمند انگشترساز
از پنجره مغازهای در طبقه فوقانی پاساژ برلیان در خیابان آستانه نگین انگشتری قم گنبد حرم حضرت معصومه سلام الله علیها دیده می شود، این جا مغازه استاد پیشکسوت انگشترسازی آقای مهدی ابراهیمی است که مشغول به ریخته گری نقره برای ساخت انگشتری است که می خواهد سنگ عقیق یمینی بر آن سوار شود که قدمت این سنگ به دوران ساسانیان بر می گردد .
او می گوید: نقره مقاومت بالایی دارد اما سرسختی و تلاش هنرمند است که از فلز نقره زینتی می سازد که میتواند بیانگر هنر تحسین برانگیز انگشتر سازی قم در هر دیار و شهر و کشوری باشد.
او در گذر سال ها فعالیت انگشتر سازی در ۴۰ نمایشگاه داخلی و خارجی شرکت کرده و برندش با عنوان ابراهیمی سه نشان ملی انگشتر کسب کرده و بیش از ۱۵۰ علاقهمند به انگشتر سازی را در داخل و خارج از کشور تربیت کرده است.
آقای ابراهیمی یکی از شاگردانش را جوان 22 ساله ای معرفی می کند که از نوجوانی نزد او شاگردی کرده و حالا در این سن استاد انگشتر ساز استان و کشور است .
میلاد گل وردی حالا طرح های انگشتر هایش زبانزد خاص و عام است و مشتری های زیادی دارد، میلاد می گوید: اگر کسی علاقه مند باشد با ۱۰ میلیون تومان و ایجاد فضای سه متر مربعی در گوشه خانه یا محیط کار میتواند نقره را ریخته گری کند و آنقدر سوهان بر نقره بِساید تا بتواند انگشتر بسازد که هنر دستان او است .
میلاد کلام آخرش این است این هنر سخت نیست اما نیازمند حوصله و دقت بالایی است.
مشکلات بازار انگشتر ی قم
سری به طبقه فوقانی پاساژ الغدیر قم زدم این پاساژ در خیابان پیاده روی ارم نزدیک به خیابان آستانه واقع شده، این طبقه از پاساژ مملو از ویترین های رنگی و چشم نواز است که نمایانگر هنر انگشترسازی شهر من است.
وارد مغازه آقای زنگنه شدم گفت: ۳۰ سال است در این حرفه فعالیت میکند و نقره برای زنان و مردان خواص زیادی دارد، در دین اسلام استفاده از نقره به همراه نگین عقیق و نگین فیروزه بسیار توصیه شده و چون فلز نقره باعث تنظیم سوخت و ساز بدن و بهبود در گردش خون می شود و آرامش بخش است، بیشتر مشتریان با اطلاع از این ویژگی ها به سراغ خرید انگشتر نقره دست ساز می آید.
او ادامه داد: تعداد پایین تامین کننده های مواد اولیه، پایین بودن کیفیت نقره تولید شده در ایران، واردات سنگ های بدون کیفیت چینی و محدود بودن سرمایه در گردش جهت خرید عمده از جمله مشکلاتی است که بیشتر تولیدکنندگان انگشترسازی در قم با آن دست و پنجه نرم می کنند .
آقای عباسی در همان طبقه در مغازه دیگر مشغول به چیدمان ویترین بود و وهمچنان که سنگ های زمرد و عقیق را می چید گفت: اگر از همین شیشه ویترین دقت کنید جوانی رو می بینی که قد بلندی دارد با ماسک مشکی و کیفی قهوه ای که همراهش هست.
این جوان معروف است به آرش دلال ، اوسعی می کند بهترین انگشترها را در ویترین ها انتخاب کند و با فرستادن مشتری انگشتر را با پایین ترین قیمت می خرد و فروشنده هم در این روزها که به علت شرایط کرونایی اوضاع اقتصادی نا بسامان است، مجبور به فروش هنر دستان خود با کمترین قیمت می شود.
او می گوید: وجود دلال یکی از مشکلات است، اما نبود نظارت برقیمت ها، پایین بودن مهارت های بازاریابی تولید کنندگان انگشتر قم و محدود بودن برنامههای تبلیغاتی از دیگر مشکلات بازار انگشتری قم است .
اهالی قم هم نمی دانند که این شهر، قطب انگشتر کشور است!
پاسخ اهالی شهر از شنیدن این نکته که قم قطب انگشتر کشور است :
جوانی حدودا ۲۰ ساله می گوید: نمی دونستم ، پس چرا حداقل در فضای مجازی این موضوع رو ندیدم نشنیدم؟
خانم دانشجویی می گفت : عنوان قم شهر ملی انگشتر رو فقط چند ماه پیش در بیلبوردهای تبلیغاتی سطح شهری دیده بدون هیچ تو ضیحاتی که گمانش این بوده که این تبلیغات بر ای یک فروشگاه انگشتر است.
پیرمردی در خیابان آستانه که انگشترهای دستش توجهم رو جلب کرد در جواب سوالم گفت: خیلی علاقمندم به انگشترهای نقره و سالیان زیادی هم هست که خرید می کنم برای خودم و حتی هدیه به دیگران، اما نمی دونستم که قم این تعداد انگشترساز داره و قطب تولید کشور هم محسوب میشه .
بر اساس حکم صادره از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در تیر ماه سال ۹۹ ، استان قم به عنوان شهر ملی انگشتر در کشور ثبت شد.
آقای صابری عامل توسعه خوشه انگشتر قم میگوید: قم قطب انگشتر دست ساز کشور است و فرایند تولید این اثر هنری از صفر تا صد توسط استادهای انگشتر ساز انجام می میشود؛ مراحلی چون ریخته گری نقره برای تولید رکاب ،طراحی نقوش و مخراج کاری و سوار کردن نگین و صیقل انگشتر.
وی ادامه داد: این در حالی است که رقیب بزرگ استان قم شهر مشهد از لحاظ حجم تولید انگشتر رتبه اول در کشور را دارد ولی حرفه انگشتر سازی در آن شهر سری سازی و ریخته گری اش با دستگاه تولید می شود اما در قم هنر انگشتر سازی با دستان استادهای انگشترساز با ظرافت و تنوع بالای طرحها و خلاقیت در انگشتر سازی انجام می شود و همین امر قم قطب تولیدانگشتر دست ساز کشور نمود.
اما با وجود این چالش ها و مشکلات قم توانست این افتخار را کسب کند و در تلاشیم با تقویت بستر فضای مجازی برای عرضه، ایجاد بازار صنایع دستی در شهر ، تقویت بازاریابی داخلی و بین المللی از با همکاری اداره کل صنایع دستی استان این افتخار شهر ملی انگشتر را به مردمان قم، کشور و دنیا معرفی کنیم.
اقای علامه معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان می گوید: ایجاد بازارچه های صنایع دستی بهترین فرصت برای حضور زایران و گردشگران و حتی اهالی شهر را فراهم می کنند که مهمترین دستاوردش تبلیغات و معرفی هنر هنرمندان قمی است
متاسفانه بناهای در اختیار اداره کل میراث استان نسبت به استانهای دیگر محدود است و از سوی دیگر هم شهرداری مکانی را در اختیار این اداره کل برای ایجاد بازارچه صنایع دستی نمی گذارد و این دو عامل باعث شده تا این شعر تا به امروز خالی از بازاری باشد که می تواند بزرگترین تبلیغات را برای معرفی هنر انگشتر سازی استان داشته باشد.
فرصت های کرونایی
جستجوی کلمه چهارسوی هنر در بستر فروشگاه های مجازی رو به سوی کاربر باز میکند که در آن تنوع انگشتر و بازار فروش این هنر در فضای مجازی را میبیند فروشگاهی که فرصت مناسبی است برای عرضه زیورآلات و بازاریابی انگشتر قم در شبکههای اجتماعی.
یوسفی نایب رئیس انجمن تولیدکنندگان زیورآلات سنتی و صنایعدستی استان میگوید: فروشگاه اینترنتی چهارسوی هنر تلاش دارد محصولات برخی از تولیدکنندگان قمی را معرفی کند و در حال حاضر تعدادی دیگر از تولیدکنندگان انگشتر قم هم به صورت محدود در فروشگاههای مجازی فعالیت میکنند و این فعالیتها در بستر مجازی پاسخگوی کارگاه ها انگشترسازی قم نیست و نیازمند تقویت این پایگاه یکپارچه مطمئن و قوی در فضای مجازی برای عرضه محصولات برای فروش در شرایط کرونایی است.
شرایطی که به اقتصاد هنرمندان این هنر ضربات سنگینی وارد کرده که بستر فضای مجازی کمک کننده در این شرایط خواهد بود.
توسعه در بستر حمایت
شهر ملی انگشتر آغاز حرکت برای توسعه این هنر در سطح ملی و بین المللی است، حرکتی که نیازمند حمایت سازمانها و حتی هنرمندان از این هنر است.
توجه به اقتصاد هنری ، تربیت علاقمندان ومطلع بودن از سلیقه مشتریان در بازار ملی و بین المللی برای عرضه و فروش نکاتی است که میتواند این هنر رابه رشد بیشتری برساند.
توجه به این نکته که هنر انگشتر سازی در این شهر قدمتی به بلندای تپه هفت هزار ساله قلی درویش قم دارد مکانی باستانی که در آن نمونه های انگشتری قم وجود داشت و این نشان می دهد از دیر باز این هنر مورد توجه مردمان شرق زمین بوده است و حال که این فرصت در سطح ملی به هنر قم داده شده با ید با برنامه ریزی و تخصیص اعتبارات باید بهترین بهرها را از این ثبت ملی برای آوازه شهر قم کسب کرد.
مریم احمدی- خبرگزاری صدا وسیمای مرکز قم
حال در گذر زمان به واسطه گسترش هنر انگشترسازی در قم جعبه های انگشتری را در مغازه های پاساژ های اطراف حرم بانوی کرامت می بینیم که این امر به واسطه گسترش این هنر در این سالیان است .در حال حاضر ۸۰۰ کارگاه انگشتر سازی و زیورآلات سنتی و ۱۲۰۰ هنرمند انگشتر ساز در قم فعالیت میکنند و همچنان هم مشتریان انگشتر ها مجاوران و زائران و گردشگران این شهر هستند و همین امر قم را شهر ملی انگشتر در کشور معرفی می کند. شهری که سود انگشترهایش در دستان سازنده آنها نیست چون چمدان های انگشتر از این شهر پر می شود و مقصدش جای دیگری است.
سود انگشتری قم بر دست دلال!
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری قم می گوید : بسیاری از کارگاه های انگشترسازی در قم در طبقه فوقانی پاساژ های اطراف حرم حضرت معصومه سلام الله علیها مانند پاساژ برلیان، الغدیر، موسی بن جعفر و کویتی ها است که بیشترین خریداران هنر انگشترسازی قم هم زائران و توریست های حاشیه خلیج فارس و کشورهای عربی چون عراق ، عربستان ، لبنان و سوریه هستند که با فراگیری کرونا در سراسر دنیا و کاهش سفرهای توریستی و گردشگری به قم ۵۰ درصد تولیدات انگشتر استان به شکل چمدانی به کشورهای متقاضی صادر می شود و بیشترین سود نصیب واسطه گرها و دلالانی می شود که مشتریان خاص این انگشتر ها را می شناسند و چندین برابر قیمت هنر دستان انگشتر ساز قمی را می فروشند.
آقای علامه ادامه داد: این هنر با زحمت و دقت و ظرافت هنرمندان قمی تولید می شود بدون آنکه بتواند بیانگر نام شهر قم در حوزه ساخت انگشتر باشد در بین مردمان عرب زبان و شرقی می چرخد و تنها راه برون رفت از صادرات چمدانی پایان کرونا و برگزاری نمایشگاههایی در کشورهای متقاضی همچون سنوات گذشته است که می تواند با حضور هنرمندان برگزار شود که این امر ارز آوری بالایی برای استان و کشور خواهد داشت.
تلاش و سرسختی هنرمند انگشترساز
از پنجره مغازهای در طبقه فوقانی پاساژ برلیان در خیابان آستانه نگین انگشتری قم گنبد حرم حضرت معصومه سلام الله علیها دیده می شود، این جا مغازه استاد پیشکسوت انگشترسازی آقای مهدی ابراهیمی است که مشغول به ریخته گری نقره برای ساخت انگشتری است که می خواهد سنگ عقیق یمینی بر آن سوار شود که قدمت این سنگ به دوران ساسانیان بر می گردد .
او می گوید: نقره مقاومت بالایی دارد اما سرسختی و تلاش هنرمند است که از فلز نقره زینتی می سازد که میتواند بیانگر هنر تحسین برانگیز انگشتر سازی قم در هر دیار و شهر و کشوری باشد.
او در گذر سال ها فعالیت انگشتر سازی در ۴۰ نمایشگاه داخلی و خارجی شرکت کرده و برندش با عنوان ابراهیمی سه نشان ملی انگشتر کسب کرده و بیش از ۱۵۰ علاقهمند به انگشتر سازی را در داخل و خارج از کشور تربیت کرده است.
آقای ابراهیمی یکی از شاگردانش را جوان 22 ساله ای معرفی می کند که از نوجوانی نزد او شاگردی کرده و حالا در این سن استاد انگشتر ساز استان و کشور است .
میلاد گل وردی حالا طرح های انگشتر هایش زبانزد خاص و عام است و مشتری های زیادی دارد، میلاد می گوید: اگر کسی علاقه مند باشد با ۱۰ میلیون تومان و ایجاد فضای سه متر مربعی در گوشه خانه یا محیط کار میتواند نقره را ریخته گری کند و آنقدر سوهان بر نقره بِساید تا بتواند انگشتر بسازد که هنر دستان او است .
میلاد کلام آخرش این است این هنر سخت نیست اما نیازمند حوصله و دقت بالایی است.
مشکلات بازار انگشتر ی قم
سری به طبقه فوقانی پاساژ الغدیر قم زدم این پاساژ در خیابان پیاده روی ارم نزدیک به خیابان آستانه واقع شده، این طبقه از پاساژ مملو از ویترین های رنگی و چشم نواز است که نمایانگر هنر انگشترسازی شهر من است.
وارد مغازه آقای زنگنه شدم گفت: ۳۰ سال است در این حرفه فعالیت میکند و نقره برای زنان و مردان خواص زیادی دارد، در دین اسلام استفاده از نقره به همراه نگین عقیق و نگین فیروزه بسیار توصیه شده و چون فلز نقره باعث تنظیم سوخت و ساز بدن و بهبود در گردش خون می شود و آرامش بخش است، بیشتر مشتریان با اطلاع از این ویژگی ها به سراغ خرید انگشتر نقره دست ساز می آید.
او ادامه داد: تعداد پایین تامین کننده های مواد اولیه، پایین بودن کیفیت نقره تولید شده در ایران، واردات سنگ های بدون کیفیت چینی و محدود بودن سرمایه در گردش جهت خرید عمده از جمله مشکلاتی است که بیشتر تولیدکنندگان انگشترسازی در قم با آن دست و پنجه نرم می کنند .
آقای عباسی در همان طبقه در مغازه دیگر مشغول به چیدمان ویترین بود و وهمچنان که سنگ های زمرد و عقیق را می چید گفت: اگر از همین شیشه ویترین دقت کنید جوانی رو می بینی که قد بلندی دارد با ماسک مشکی و کیفی قهوه ای که همراهش هست.
این جوان معروف است به آرش دلال ، اوسعی می کند بهترین انگشترها را در ویترین ها انتخاب کند و با فرستادن مشتری انگشتر را با پایین ترین قیمت می خرد و فروشنده هم در این روزها که به علت شرایط کرونایی اوضاع اقتصادی نا بسامان است، مجبور به فروش هنر دستان خود با کمترین قیمت می شود.
او می گوید: وجود دلال یکی از مشکلات است، اما نبود نظارت برقیمت ها، پایین بودن مهارت های بازاریابی تولید کنندگان انگشتر قم و محدود بودن برنامههای تبلیغاتی از دیگر مشکلات بازار انگشتری قم است .
اهالی قم هم نمی دانند که این شهر، قطب انگشتر کشور است!
پاسخ اهالی شهر از شنیدن این نکته که قم قطب انگشتر کشور است :
جوانی حدودا ۲۰ ساله می گوید: نمی دونستم ، پس چرا حداقل در فضای مجازی این موضوع رو ندیدم نشنیدم؟
خانم دانشجویی می گفت : عنوان قم شهر ملی انگشتر رو فقط چند ماه پیش در بیلبوردهای تبلیغاتی سطح شهری دیده بدون هیچ تو ضیحاتی که گمانش این بوده که این تبلیغات بر ای یک فروشگاه انگشتر است.
پیرمردی در خیابان آستانه که انگشترهای دستش توجهم رو جلب کرد در جواب سوالم گفت: خیلی علاقمندم به انگشترهای نقره و سالیان زیادی هم هست که خرید می کنم برای خودم و حتی هدیه به دیگران، اما نمی دونستم که قم این تعداد انگشترساز داره و قطب تولید کشور هم محسوب میشه .
بر اساس حکم صادره از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در تیر ماه سال ۹۹ ، استان قم به عنوان شهر ملی انگشتر در کشور ثبت شد.
آقای صابری عامل توسعه خوشه انگشتر قم میگوید: قم قطب انگشتر دست ساز کشور است و فرایند تولید این اثر هنری از صفر تا صد توسط استادهای انگشتر ساز انجام می میشود؛ مراحلی چون ریخته گری نقره برای تولید رکاب ،طراحی نقوش و مخراج کاری و سوار کردن نگین و صیقل انگشتر.
وی ادامه داد: این در حالی است که رقیب بزرگ استان قم شهر مشهد از لحاظ حجم تولید انگشتر رتبه اول در کشور را دارد ولی حرفه انگشتر سازی در آن شهر سری سازی و ریخته گری اش با دستگاه تولید می شود اما در قم هنر انگشتر سازی با دستان استادهای انگشترساز با ظرافت و تنوع بالای طرحها و خلاقیت در انگشتر سازی انجام می شود و همین امر قم قطب تولیدانگشتر دست ساز کشور نمود.
اما با وجود این چالش ها و مشکلات قم توانست این افتخار را کسب کند و در تلاشیم با تقویت بستر فضای مجازی برای عرضه، ایجاد بازار صنایع دستی در شهر ، تقویت بازاریابی داخلی و بین المللی از با همکاری اداره کل صنایع دستی استان این افتخار شهر ملی انگشتر را به مردمان قم، کشور و دنیا معرفی کنیم.
اقای علامه معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان می گوید: ایجاد بازارچه های صنایع دستی بهترین فرصت برای حضور زایران و گردشگران و حتی اهالی شهر را فراهم می کنند که مهمترین دستاوردش تبلیغات و معرفی هنر هنرمندان قمی است
متاسفانه بناهای در اختیار اداره کل میراث استان نسبت به استانهای دیگر محدود است و از سوی دیگر هم شهرداری مکانی را در اختیار این اداره کل برای ایجاد بازارچه صنایع دستی نمی گذارد و این دو عامل باعث شده تا این شعر تا به امروز خالی از بازاری باشد که می تواند بزرگترین تبلیغات را برای معرفی هنر انگشتر سازی استان داشته باشد.
فرصت های کرونایی
جستجوی کلمه چهارسوی هنر در بستر فروشگاه های مجازی رو به سوی کاربر باز میکند که در آن تنوع انگشتر و بازار فروش این هنر در فضای مجازی را میبیند فروشگاهی که فرصت مناسبی است برای عرضه زیورآلات و بازاریابی انگشتر قم در شبکههای اجتماعی.
یوسفی نایب رئیس انجمن تولیدکنندگان زیورآلات سنتی و صنایعدستی استان میگوید: فروشگاه اینترنتی چهارسوی هنر تلاش دارد محصولات برخی از تولیدکنندگان قمی را معرفی کند و در حال حاضر تعدادی دیگر از تولیدکنندگان انگشتر قم هم به صورت محدود در فروشگاههای مجازی فعالیت میکنند و این فعالیتها در بستر مجازی پاسخگوی کارگاه ها انگشترسازی قم نیست و نیازمند تقویت این پایگاه یکپارچه مطمئن و قوی در فضای مجازی برای عرضه محصولات برای فروش در شرایط کرونایی است.
شرایطی که به اقتصاد هنرمندان این هنر ضربات سنگینی وارد کرده که بستر فضای مجازی کمک کننده در این شرایط خواهد بود.
توسعه در بستر حمایت
شهر ملی انگشتر آغاز حرکت برای توسعه این هنر در سطح ملی و بین المللی است، حرکتی که نیازمند حمایت سازمانها و حتی هنرمندان از این هنر است.
توجه به اقتصاد هنری ، تربیت علاقمندان ومطلع بودن از سلیقه مشتریان در بازار ملی و بین المللی برای عرضه و فروش نکاتی است که میتواند این هنر رابه رشد بیشتری برساند.
توجه به این نکته که هنر انگشتر سازی در این شهر قدمتی به بلندای تپه هفت هزار ساله قلی درویش قم دارد مکانی باستانی که در آن نمونه های انگشتری قم وجود داشت و این نشان می دهد از دیر باز این هنر مورد توجه مردمان شرق زمین بوده است و حال که این فرصت در سطح ملی به هنر قم داده شده با ید با برنامه ریزی و تخصیص اعتبارات باید بهترین بهرها را از این ثبت ملی برای آوازه شهر قم کسب کرد.
مریم احمدی- خبرگزاری صدا وسیمای مرکز قم
نظر شما