کتابخانه های عمومی تسهیل گران ارتقای کیفیت زندگی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما به نقل از نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور آقای علیرضا مختارپور در همایش مجازی بین المللی پروژه ژان مونه، در سخنانی با موضوع «کتابخانه‌های عمومی ایران و تجربه مشارکت در مدیریت مسائل اجتماعی» افزود: امید داریم با برنامه ریزی برآمدمحور، دغدغه مندی کتابداران و ایده پردازی‌های منسجم، تجربه حساس فعال شدن کتابخانه عمومی نسبت به محدوده خدمتی خود از حیث مسائل اجتماعی، تجربه‌ای مفید در ایران واقع شده و بتواند یکی از پیشران‌های حرکت کتابخانه‌های عمومی ایران در دهه آینده را شکل دهد.
همایش مجازی بین المللی پروژه ژان مونه با عنوان «نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور ایران با تاکید بر تجربیات کشور‌های اروپایی» چهارشنبه ۲۹ اردیبهشت در تالار گفت و گوی مجازی دانشگاه علامه طباطبایی در بستر اسکای روم برگزار شد.
آقای علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در نشست نخست این همایش به ارائه سخنرانی خود با موضوع «کتابخانه‌های عمومی ایران و تجربه مشارکت در مدیریت مسائل اجتماعی» پرداخت که متن این سخنرانی به این شرح است:
امروزه، رویکرد خدمات و برنامه‌های کتابخانه‌های عمومی در دنیا در حال تغییر است و توجه به نیاز‌های خاص مجموعه مخاطبان، مهمترین عنصر تعیین کننده نوع فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی جهان محسوب می‌شود؛ بنابراین کتابخانه‌های عمومی قرن حاضر دیگر مکانی محدود به کتاب و نشریه چاپی نیست، بلکه مکانی برای ایجاد ارتباط و دسترسی به فناوری‌های نوین و افزایش مشارکت اجتماعی، توسعه فردی و حرفه‌ای، یادگیری مادام العمر و اجتماع سازی است. این نگاه، محصول رویکردی جامعه محور است. در رویکرد جامعه محور، نقش اجتماعی کتابخانه عمومی پررنگ شده و به واسطه تسهیل تعامل افراد با اجتماع، به خلق انواع سرمایه اجتماعی کمک می‌کند.
باید در نظر گرفت که آسیب‌های اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد مطرح در مدیریت اجتماعی جامعه پیرامون کتابخانه ها، پدیده‌هایی متنوع نسبی و متغیرند که کم و کیف آن‌ها بر حسب زمان و مکان تغییر می‌کنند. هرچند آسیب‌های اجتماعی از هر نوع آن باید کنترل شود، اما نوع مواجهه با هر یک از آن‌ها بسیار متفاوت است که این امر در ابتدا نیازمند شناخت آسیب‌ها و سپس تدوین برنامه جامع در مواجهه با آن‌ها است.
نهاد کتابخانه‌های عمومی در ایران در چند سال اخیر بر اساس طرح کلان و ملی ساماندهی اجتماعی کشور و با توجه به تاکید و توصیه رهبر معظم انقلاب در چندین شهرستان اولویت‌دار - به عنوان نقاط هدف در مرحله مقدماتی - برنامه ریزی‌هایی را متناسب با وضعیت آن مناطق از نظر نوع مواجهه با آسیب‌های اجتماعی و مبتنی بر ارائه خدمات در کتابخانه‌های عمومی طراحی و اجرا کرد که در این مجال به سه عنوان از مصادیق کنش اجتماعی کتابخانه‌ها اشاره می‌کنم.

اول مدرسه‌های خواندن؛ الگویی برای شناخت استعداد‌های ادبی و هنری اعضای کتابخانه‌ها
مدارس خواندن الگویی فرهنگی آموزشی بود که با هدف شناسایی و حمایت از استعداد‌های کاربران و اعضای کتابخانه‌های عمومی که به علت محرومیت‌های اقتصادی و عدم برخورداری از امکانات عمومی در معرض آسیب‌های مختلف تحصیلی، اجتماعی، فرهنگی، دینی و... قرار دارند شکل گرفت.
گام‌های اجرایی در این مدارس چنین است:
۱. برگزاری مدارس تابستانه خواندن برای تربیت کتابداران علاقه‌مند به شرکت در این مدارست
۲. انتخاب شهرستان هدف
۳. تجهیز و هماهنگ سازی کتابخانه‌های شهرستان هدف با معیار‌های مدارس خواند
۴. طراحی و تدوین سرفصل‌های آموزشی برای کاربران
۵. انتخاب و گزینش کاربران
۶. برگزاری دوره‌های یکساله برای کاربران
۷. شناسایی برگزیدگان نهایی هر دوره و معرفی به سازمان‌ها و کانون‌های فرهنگی هنری تخصصی در ایران برای ارائه آموزش‌های مستمر پیشرفته

تاکنون پنج دوره از این مدارس برای ۱۲۰۰ نفر از کاربران کتابخانه‌های عمومی ایران برگزار شده که منجر به شناسایی نزدیک به ۲۰۰ نفر از نخبه‌های ادبی و هنری و معرفی آنان شده است. متاسفانه به دلیل شیوع پاندمی کرونا، آهنگ اجرای این مدارس کمی کند شده و بخش‌هایی از آن در فضای مجازی پیگیری می‌شود، اما کتابخانه‌های عمومی موظف شده اند در یک برنامه پنج ساله نزدیک به ده هزار نفر از کاربران و اعضای مستعد خود در مناطق محروم را از خدمات این مدارس بهره‌مند کنند.

کتابخانه‌های عمومی تسهیل گران ارتقای کیفیت زندگی
زندگی در حاشیه شهرها، یکی از معضلات زیست اجتماعی است. برای کاهش و رفع این معضلات، طرحی جامع در ایران در مناطق حاشیه نشین در حال اجرا است. در این طرح به پیشنهاد نهاد، کتابخانه‌های عمومی به عنوان مراکز تسهیل گر ارتقای کیفیت زندگی تعریف شده و ایفای نقش می‌کنند. در این طرح، اصل بر ارائه مشاوره‌های روان شناسانه جمعی و فردی، ارائه منابع مکتوب و غیرمکتوب برای ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی و شخصی و برگزاری کارگاه‌های جمعی حل مسئله اجتماعی است. این طرح در دو سال گذشته در شش نقطه از حواشی شهر‌های ایران برای جمعیتی از کاربران که در حدود ۲۰ هزار نفر تخمین زده شدند، برگزار شده است. رسیدن به «سلامت پایدار روان» یکی از عمده‌ترین اهداف این طرح اجتماعی است.

مهد‌های کتاب؛ محلی برای تقویت «نوآوری» کاربران کودک
یکی از کارکرد‌های متصور برای کتابخانه عمومی در ایران، نقش مکمل آن در کنار آموزش‌های رسمی است. کودکان از اصلی‌ترین طیف‌های کاربران کتابخانه‌های عمومی هستند. کتابخانه‌های عمومی با رجوع به اسناد بالادستی و چارچوب‌های کلان حاکمیتی، می‌توانند نقشی مهم در کنار آموزش رسمی داشته باشند. امروزه این نقش بر اساس تقویت بعد «نوآوری» در کتابخانه‌های عمومی تعریف شده است. بر این اساس، کتابخانه‌های مرکزی در شبکه کتابخانه‌های عمومی به صورت ویژه و سایر کتابخانه‌ها نیز، مجهز به بخش کودک شده اند که کارکرد اصلی آن تقویت این بعد در کودکان به وسیله منابع متنوع از جمله اسباب بازی‌های مهارت آفرین و برنامه‌های مهارتی کتاب محور است. طرح مهد‌های کتاب، که تأسیس و گسترش آن از برنامه‌های جدی نهاد است، در واقع ارائه کننده خدماتی برای بسط استعداد‌های خلاقانه کودکان است.
امید داریم با برنامه ریزی برآمدمحور، دغدغه مندی کتابداران و ایده پردازی‌های منسجم، تجربه حساس فعال شدن کتابخانه عمومی نسبت به محدوده خدمتی خود از حیث مسائل اجتماعی، تجربه‌ای مفید در ایران واقع شده و بتواند یکی از پیشران‌های حرکت کتابخانه‌های عمومی ایران در دهه آینده را شکل دهد.
در پایان توجه شما را به یکی از وقایع تلخی که برای همه اهالی فرهنگ باید مهم باشد جلب می‌کنم و آن ظلمی است که به کودکان و نوجوانان در کشور‌هایی مانند فلسطین و افغانستان وارد می‌شود. حق خواندن، حق دانستن و مهم‌تر از همه حق زندگی کردن، از حقوق اساسی و اولیه و انسانی این کودکان است که امروز اینگونه پایمال می‌شود. هر انسانی به دو از هر عقیده و آرمانی، نمی‌تواند در برابر آنچه امروز در غزه یا کابل می‌گذرد سکوت کند؛ وظیفه انسانی و اجتماعی کتابخانه‌های عمومی و مسئولان آن در همه دنیا این است که از موضع انسانیت و اخلاق، با صدای رسا این حقوق را مطالبه کرده و با آن‌ها همدردی و همراهی کند. کودک فلسطینی دوست دارد در آغوش و کنار مادرش شعر بخواند و قصه گوش کند همانطور که دختر نوجوان معصوم افغانستانی دوست دارد به مدرسه؛ بیایید تا در کنار مظلوم با همه توان علمی و عملی خود، احقاق حقش را بخواهیم و برای رفع ظلم دعا کنیم.
این همایش در چهار نشست با عناوین «ساختار، تشکیلات، و راهبرد‌های کتابخانه‌های عمومی در ایران و اروپا»، «خدمات عمومی، تخصصی و شخصی سازی شده در کتابخانه‌های عمومی ایران و اروپا»، «کتابخانه‌های عمومی و جامعه مدنی در ایران و اروپا» و «بررسی، تحلیل و طراحی توسعه خدمات آینده در کتابخانه‌های عمومی ایران و اروپا» برگزار می‌شود.
همچنین در بخش‌های دیگری از این همایش روح الله منوچهری مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان فارس با موضوع «بررسی یک تجربه: تسهیل دسترسی عشایر استان فارس به کتاب در طرح سفیر کتاب» و سیامک محبوب مدیرکل دفتر برنامه ریزی نهاد با موضوع «بن‌انگاره‌های آینده نگاری کتابخانه‌های عمومی» به سخنرانی خواهند پرداخت.