حفاظت از مراتع اردبیل در گرو ممیزی دقیق

استان اردبیل با مساحت 17 هزار و 953 کیلومتر مربعی خود ، یکی از مهمترین مناطق کشور از نظر تنوع گونه های گیاهی و مراتع غنی است که در سالهای اخیر با خطر نابودی بخش قابل توجهی از سرمایه های طبیعی خود مواجه بوده است.
از مجموع مساحت استان اردبیل ، مراتع حدود 57 درصد از وسعت استان را به خود اختصاص داده اند که چیزی بالغ بر یک میلیون و 15 هزار هکتار را شامل می شود.
برابر اعلام اداره کل منابع طبیعی استان اردبیل، از مجموع مراتع این استان به طور تقریبی 477 هزار هکتار از نوع درجه یک (خوب) ، 507 هزار هکتار از نوع درجه دو (متوسط) و 31 هزار هکتار نیز از نوع درجه سه (فقیر) می باشند. از نظر بهره برداری ، مراتع این استان به دو بخش عشایری و روستایی تقسیم شده است که مساحت مراتع عشایری 58 درصد از کل مراتع استان و بالغ بر 591 هزار و 745 هکتار را شامل می شود که از آن میزان 55 درصد ییلاقی و 45 درصد نیز در قشلاقات واقع شده است. مراتع روستایی نیز معادل 42 درصد از کل مراتع استان را تشکیل می دهد که مساحت آن در حدود 423 هزار و  255هکتار برآورد می شود.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، در دو دهه اخیر گسترش زمین های زراعی در مراتع استان اردبیل از یک سو و چرای بی رویه دام از طرف دیگر باعث شده است که این ثروت ملی در معرض آسیب های جدی قرار گیرد.
حفظ مرتع در اقتصاد کشاورزی استان اردبیل بسیار مهم است زیرا منبع تولید گوشت، لبنیات، پشم و سایر فراورده های دامی است. همچنین بخشی از گیاهان صنعتی و دارویی از این منبع خدادادی به دست می آید اما متاسفانه بسیاری از مراتع استان اردبیل به علت تخریب بیش از حد با بحرانی عمیق مواجه شده اند و ادامه این روند استان اردبیل را با مشکلات بسیاری مانند سیل های مخرب، کم آبی، طوفان شن های ، آلودگی محیط زیست، خشکسالی و قحطی روبرو خواهد کرد.

لیلا نعمتی مدرس دانشگاه های اردبیل در رشته منابع طبیعی ، بهره برداری بی رویه از مراتع را عامل نابودی پوشش گیاهی مراتع دانست و با بیان اینکه باید راه حل های مناسب و اقدامات موثر و عملی برای جلوگیری از تخریب بیشتر مراتع استان اردبیل ارائه شود، افزود: بهترین راه مقابله با تهدید و تخریب این منابع خدادادی اعمال مدیریت صحیح بر روی این مناطق است.
به گفته این استاد دانشگاه ، مسئولان باید توان تولیدی مرتع را در مورد تمامی بهره برداری ها برآورد کرده و طبق جدول زمان بندی شده ای آن را در اختیار بهره برداران قرار دهند تا خسارتی به مراتع وارد نشود.
وی استفاده پایدار و مستمر از منابع موجود را در گرو بهره برداری متناسب با توان منابع عنوان کرد و ادامه داد: بهره برداری متناسب از توان اکولوژیکی یک سرزمین ، نیاز به اهرم های مدیریتی مختلفی دارد که در مورد مراتع استان اجرایی شدن طرح ممیزی مراتع به تحقق این مهم کمک زیادی خواهد کرد.
نعمتی ادامه داد: ممیزی مراتع عبارت از شناسایی بهره برداران واقعی دارای حق استفاده از مراتع به منظور صدور پروانه چرا، همراه با تعیین ضوابط و شرایط بهره برداری اصولی بر اساس شرایط منطقه و وضعیت پوشش گیاهی است.
شهامت هدایت ، کارشناس منابع طبیعی هم چرای بی رویه دام را مهمترین عامل تخریب مراتع استان اردبیل عنوان کرد و گفت: تناسب نداشتن تعداد بهره برداران از سطح مرتع، متناسب نبودن تعداد دام با ظرفیت و تولید مرتع، تناسب نداشتن نوع دام با نوع و وضعیت مرتع، توجه نداشتن به زمان ورود و خروج دام در مرتع را از عوامل اصلی تخریب مراتع در استان اردبیل است.
هدایت با یادآوری ضرورت اجرای طرح ممیزی مراتع در تمامی مناطق استان اردبیل گفت: با انجام ممیزی مراتع بهره برداران واقعی متناسب با ظرفیت مراتع شناسایی می شوند و این عمل منجر به صدور پروانه چرا متناسب با ظرفیت مراتع استان کمکذ می کند.
وی با بیان اینکه طبق این پروانه بهره برداران باید در زمان مناسب تعداد مشخصی از دام مجاز را در سطح مرتع چرا دهند و در زمان مشخصی نیز دام ها را از مرتع خارج کنند، ادامه داد: دامدار دارای پروانه موظف است در زمانی که مرتع وضعیت مناسبی ندارد و باید قرق شود ، از ورود دام به مرتع خودداری کند و در صورت سرپیچی باید تاوان سنگینی را در قبال قانون شکنی خویش پرداخت کند.
در حالی که این کارشناسان منابع طبیعی فرهنگسازی و اجرای ممیزی را روش مناسبی برای حفاظت از مراتع استان اردبیل بیان می کنند، مدیر کل مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل از ممیزی 10 هزار هکتار از مراتع استان در نیمه نخست سال 92 خبر می دهد.
محمدی در این رابطه گفت: طرح ممیزی تا به حال بالغ بر یک میلیون هکتار از مراتع استان اردبیل توسط اکیپ های مربوطه در قالب طرح ملی مدیریت پایدار مراتع ممیزی اجرا شده است و برای این میزان مرتع، تعداد 5 هزار و 800 فقره پروانه چرا یا بهره برداری صادر شده است .
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل با بیان اینکه اجرای طرح ممیزی مراتع در کلیه قشلاقات استان به پایان رسیده است ، از همه دامداران خواست حتما از اداره منابع طبیعی شهرستان محل کار خود پروانه چرای دام دریافت کنند.
به گفته محمدی در حال حاضر با توجه به کاهش تولید علوفه ، مراتع استان بیش از هر زمان دیگری نیازمند مدیریت صحیح مراتع توسط خود دامداران و مرتع داران می باشد و عملیات ممیزی مراتع در همین راستا صورت می گیرد تا ضمن شناسایی دامداران مراتع استان، تعداد دام ها متناسب با ظرفیت مرتع مشخص و از ورود دام اضافی به مراتع جلوگیری شود.

لزوم اصلاح ممیزی
معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل بر لزوم مدیریت چرا و اصلاح ممیزی مراتع در مناطق حفاظت شده این استان تاکید کرد.
حسن قاسم‌پور با اشاره به اهمیت کنترل پروانه‌های چرای دام‌ها در مدیریت زیست بومی مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، ممیزی مراتع با همکاری دستگاه‌های مرتبط را از برنامه‌های اولویت‌دار این اداره‌کل عنوان کرد.
وی گفت: با توجه به پروژه ۲ ساله اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل در زمینه تبدیل پروانه چرای دام به طرح مرتعداری مصوب، قرار شد با اخذ نظرات کارشناسی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان، موضوع فضای زیستی و حیاتی جانوران وحشی علفخوار در تعیین ظرفیت چرای دام‌ها اعمال شود.
معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل با تاکید بر لزوم خروج دام‌ها از زیستگاه‌های حساس و زون امن مناطق تحت مدیریت، از منابع طبیعی این استان خواست نهایت همکاری را با حفاظت محیط زیست استان انجام دهد.
وی اضافه کرد: هرگونه جاده‌سازی و بهسازی راه‌های عشایری در داخل مناطق چهارگانه از سوی اداره‌کل امور عشایر باید با اخذ مجوز از محیط زیست صورت پذیرد، همچنین از آن اداره‌کل خواسته می‌شود نسبت به فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی لازم در زمینه وارد نکردن دام مازاد بر پروانه چرا، چرای بی‌رویه یا زودرس در مراتع به دامداران عشایری اقدام کند.
مراتع ثروت ملی محسوب می شود که این ثروت بیش از پیش نیاز به مدیریت صحیح و حفاظت دارد. اهمیت حفظ مراتع در استان هایی مثل اردبیل که دامپروری بخش مهمی از اقتصاد آنها را تشکیل می دهد ، بیشتر احساس می شود.