زنگ خطر کاهش جمعیت

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز کهگیلویه و بویراحمد، در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ سیاست‌های کلی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری در ۱۴ بند ابلاغ شد و این روز به نام روز ملی جمعیت نامگذاری شد.
در ایران اولین سرشماری در سال ۱۳۴۵ به اولین سیاست کنترل موالید منجر شد که این سیاست تا اوایل انقلاب اسلامی ادامه داشت.

بعد از انقلاب اسلامی و سیاست‌های مبتنی بر تعالیم دینی و احساس نیاز به جمعیت بیشتر به ویژه در شرایط متاثر از جنگ تحمیلی موجب اتخاذ تدابیر و سیاست‌های تشویقی برای افزایش موالید در کشور شد و در نتیجه نرخ رشد جمعیت در این دوران افزایش یافت.
همزمان با افزایش جمعیت و فشار‌های اقتصادی ناشی از جنگ تحمیلی و تحریم‌های ظالمانه و همچنین گسترش شهرنشینی و عوامل دیگر موجب شد تا سیاست تنظیم خانواده و آینده فرزندان مورد توجه اقشار مختلف جامعه قرار گیرد و یک بار دیگر خواسته یا ناخواسته کشور به کنترل جمعیت روی آورد در سال ۱۳۶۷ دوباره سیاست کنترل و تنظیم خانواده و کنترل جمعیت به اجرا درآمد.

از دهه ۷۰ با بروز خطرات ناشی از کنترل جمعیت و با توصیه و هشدار مسئولان کشور یک بار دیگر موضوع جمعیت مورد توجه مسئولان قرار گرفت.

استان کهگیلویه و بویراحمد در سال ۱۳۹۵، دارای هشت شهرستان به نام‌های بویراحمد، کهگیلویه، گچساران، دنا، بهمئی، باشت، چرام،  لنده و مارگون نیز شامل ۱۷ شهر، ۱۹ بخش، ۴۵ دهستان و ۲۲۳۸ آبادی بوده است.

اولین سرشماری رسمی از جمعیت کل کشور در سال ۱۳۳۵ انجام  شد، ولی به علت اینکه در آن زمان استانی به اسم کهگیلویه و بویر احمد وجود نداشت و حتی هیچ کدام از شهرستان‌های این استان طبق تقسیمات کشوری مستقل نشده بودند، آماری از سال ۱۳۳۵ موجود نیست.

طبق تقسیمات کشوری فرمانداری بویراحمد و کهگیلویه به مرکزیت یاسوج در سال ۱۳۴۲ تاسیس شد و در سال ۱۳۵۵ استان کهگیلویه و بویراحمد تاسیس شده است.

مشخصات جمعیتیِ جمعیت استان کهگیلویه و بویراحمد
طبق سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ برابر با ۷۱۳۰۵۲ نفر است.

از مجموع جمعیت ۳۶۱۳۸۶ نفر مرد (۷.۵۰ درصد) و ۳۵۱۶۶۶ نفر زن (۳.۴۹ درصد) است که در نتیجه نسبت جنسی در استان برابر ۱۰۳ بدست می‌آید.
به عبارت دیگر، در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن ۱۰۳ مرد وجود دارد.

استان کهگیلویه و بویراحمد در سال ۱۳۸۵ حدود ۹ دهم درصد از جمعیت کل کشور را شامل شده که این میزان در سال ۱۳۹۰ نیز به ۰.۸۸ درصد و در سال ۱۳۹۵ حدود ۰.۸۹ درصد از کل کشور را در برگرفته است که این نسبتِ جمعیت از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ معادل ۰.۰۱ درصد افزایش داشته است.

میزان رشد جمعیت
میزان رشد طبیعی جمعیت نشان دهنده افزایش یا کاهش جمعیت در طول یک سال و در یک منطقه بدون در نظر گرفتن مهاجرت را نشان می‌دهد.
داوود صادقی مدیرکل ثبت احوال استان کهگیلویه و بویراحمد، با ابراز نگرانی از کاهش جمعیت استان این مورد را یک خطر برای استان عنوان کرد و گفت: از دلایل عمده کاهش جمعیت در استان بالا رفتن سن ازدواج و در نتیجه افزایش ناباروری می‌باشد.

وی به کاهش جمعیت استان در پنج سال گذشته ۱۱۳۹۵-۱۳۹۹ اشاره کرد و افزود: ولادت‌های ثبت شده در سال ۱۳۹۹ یازده هزار و ۱۵۳ مورد بوده و این تعداد با مقایسه با ولادت‌های سال ۹۸ که ۱۲ هزار و ۳۹ مورد بوده ۷ و ۴ درصد کاهش داشته است.

صادقی از افزایش بیش از ۲۱ درصدی آمار ازدواج استان در ۱۳۹۹ نسبت به مدت مشابه خبر داد و اضافه کرد: در سال گذشته ۶ هزار و ۷۹۹ مورد ازدواج به ثبت رسید که این آمار نسبت به آمار ازدواج سال ۹۸ که ۶ هزار و ۴۶ مورد بوده ۲۱ و ۲ دهم درصد افزایش دارد.

وی با بیان اینکه براساس آمار سال ۱۳۹۷ حدود ۱۴ هزارو ۲۰۰ واقعه ولادت در استان ثبت شد می‌گوید ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۶، تعداد ولادت‌ها در کهگیلویه و بویراحمد ۶ درصد و آمار میزان ازدواج نیز ۵.۲ درصد کاهش یافته است که این عوامل در بلند مدت بر روی نرخ رشد جمعیت استان تاثیر منفی خواهد گذاشت.

مدیرکل سازمان ثبت احوال استان کهگیلویه و بویراحمدگفت: میانگین سن ازدواج در کهگیلویه و بویراحمد برای پسران ۳۱ سال و برای دختران ۲۸ سال بوده و آمار طلاق در سال گذشته نسبت به مدت مشابه کاهش یک درصدی داشته‌است.

وی بیان کرد: هم اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد در مرز کاهش سطح عدم جانشینی قرار دارد، اما ادامه این روند می‌تواند به کاهش جمعیت در آینده منجر شود.

مدیرکل ثبت احوال کهگیلویه و بویراحمد گفت: تغییر سبک زندگی، فرهنگ تک فرزندی و بی رغبتی برخی جوانان به ازدواج از چالش‌های جمعیت در استان است که دستگاه‌های فرهنگی برای توقف وضعیت کنونی می‌توانند تلاش و برنامه ریزی کنند.

تقوی با بیان اینکه جمعیت کشور در سال گذشته هشت درصد کاهش یافته است بر برنامه ریزی بهتر برای و راهبرد‌های ترغیبی جهت ازدواج و فرزندآوری تاکید کرد.
عوامل کاهش فرزند آوری در کشور
در خصوص فرزند آوری عواملی وجود دارد که در این زمینه اثرگذار هستند یکی از این عوامل کاهش میزان ازدواج است باوجود سیاست‌گذاری‌های مانند ازدواج‌های دانشجویی ما شاهد کاهش میزان ازدواج هستیم که روی موالید هم اثر مستقیمی را می‌گذارد.

محمد مهری ۸ سال پیش دانشجو بوده و ازدواج کرده است (ازدواج دانشجویی) می‌گوید: همسرم همکلاسی و هم رشته من بود و به دلیل اینکه هیچ کدام از ما نتوانستیم شغل ثابت پیدا کنیم تصمیم گرفتیم بچه دار نشویم.

همسر محمد مهری هم با بیان اینکه هم اکنون من ۳۱ سال سن دارم و محمد ۳۳ سال سن دارد می‌گوید: علیرغم آگاهی کامل از سن مطلوب برای فرزند آوری زوجین به ویژه خانم‌ها (با اشاره سن یائسگی زنان ) شرایط ما برای تامین معیشت و رفاه مناسب نیست.
از تعداد ۲۰ زوج دیگر که دوران تاهل آن‌ها بیش از ۵ سال می‌گذرد و تا کنون یا بچه دار نشدند یا تک فرزند دارند در این زمینه سوال پرسیدم که ۱۱ زوج از آن‌ها مسئله معیشت و اقتصادی را عمده‌ترین دلیل نداشتن فرزند عنوان کردند.
علی حسینی کارشاس ارشد جمعیت شناسی با بیان اینکه در خصوص گرایش خانواده‌ها به بدون فرزندی و تک‌فرزند آوری موضوع اقتصاد حرف اول را در کاهش موالید می‌زند می‌گوید: ترس از فرزند آوری به معنای ترس معیشت، تأمین امکانات و اقلام موردنیاز فرزند است، ترسی که در والدین جوان پیش‌آمده موجب شده به سمت کاهش موالید سوق پیدا کنند.
زوج اهل استان فارس که در یاسوج مستاجر هستند و در یک شرکت به صورت پاره وقت کار می‌کنند با اشاره به اینکه ما مبلغ اجاره خانه خود را به سختی تامین می‌کنیم می‌گویند: قوای مجریه و مقننه مشکلات اقتصادی خانواده‌ها را حل نمی‌کنند به‌عنوان‌مثال مبلغ یارانه افراد از سال ۸۹ تاکنون ثابت مانده است درحالی‌که ارزش ۴۵ هزار تومان در طی ۱۰ سال به‌شدت پایین آمده است و آیا به نظر مسئولان تورم در سال‌های اخیر موجب نمی‌شود تا مسئولان به نرخ یارانه‌ها بیافزایند؟ به‌هرحال موضوعات اقتصادی در بحث فرزند آوری آثار خودش را می‌گذارد و درواقع زمانی که والدین نسبت به درآمد اقتصادی خود اطمینان نداشته باشند کم‌تر رغبت می‌کنند که فرزندی را به دنیا بیاورند.
شهرنشینی و کاهش فرزند آوری در جامعه
کارشناسان یکی دیگر از دلایل کاهش رشد جمعیت در کهگیلویه و بویراحمد گرایش مردم به شهرنشینی می‌دانند چرا که در شهر‌ها به دلیل افزایش هزینه‌های زندگی و فرهنگ آپارتمان نشینی و هزینه‌های آموزشی فرزندان، شاغل بودن والدین و دلایل دیگر خانواده‌ها سعی می‌کنند کم جمعیت‌تر یا به اصطلاع فرزند کمتری داشته باشند.
بر اساس موقعیت مکانی، جمعیت در استان کهگیلویه و بویراحمد ۳۹۷۴۶۱ نفر) ۷/۵۵ درصد (ساکن در نقاط شهری و ۳۱۴۰۰۹ نفر) ۱/۴۴ درصد (در نقاط روستایی و ۱۵۸۲ نفر) ۲/۰ درصد) بعنوان غیر ساکن سکونت داشته اند. طی فاصله ۱۰ ساله در استان از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ به جمعیت شهری استان به میزان ۹۵۲۶۹ نفر (معادل ۱/۸ درصد) افزوده شده و نیز تعداد ۱۶۵۱۶ نفر) معادل ۱/۸ درصد از جمعیت روستایی و غیر ساکن کاسته شده است.
علی حسینی می‌گوید: به‌هرحال جمعیت کهگیلویه و بویراحمد در طول ۴۰ سال گذشته به سمت جامعه شهری پیش رفته و در جوامع شهری کم شدن تعداد موالید و کنترل فرزند آوری نسبت به جوامع سنتی بیشتر است.

وی اضافه کرد: در جوامع روستایی، چون امکانات زیرساخت‌های لازم برای پرورش کودک به توسعه‌یافتگی شهر‌ها نیست نگرانی کمتری هم در خصوص پرورش فرزند به چشم می‌خورد و درنتیجه موالید در روستا‌ها بالاتر است.
حسینی می‌گوید: در روستا اگر یک کودک کلاس زبان هم نرود عادی است و اگر کلاس کنکور هم نرود مشکلی ایجاد نمی‌شود، اما اگر همان کودک به شهر مهاجرت کند، می‌بینند که باید اوقات فراغتش باید پر شود و به همین علت در شهر‌ها میزان فرزند آوری از روستا‌ها کم‌تر است.
نبود مشوق‌های مادام‌العمر ترغیب‌کننده‌ای فرزند آوری
علت دیگر کاهش جمعیت در کشور و به تبع آن در کهگیلویه و بویراحمد نبود مشوق‌های مادام‌العمر ترغیب‌کننده‌ی فرزند آوری در کشور است.
اکبر حبیبی کارشناس جامعه شناسی با بیان اینکه در کشور‌های پیشرفته برای تشویق خانواده‌ها با فرزند آوری مشوق‌های مادام‌العمری در نظر گرفته است که می‌توان از تجربیات آن‌ها بهره بگیریم می‌گوید:به‌عنوان‌ مثال در برخی از کشور ها به تعداد هر فرزند بخشی از مالیات والدین بخشوده می‌شود یا امتیازهای رفاهی و معیشتی در اختیار آنها قرار می گیرد

در سالهای اخیر در کشور ما و به تبع آن در کهگیلویه و بویراحمد شاهد مشوق‌های موقت مانند وام ازدواج، کمک هزینه نگهداری کودک به کارکنان دولت، دایر کردن مهدکودک در ادارات و ... ارائه شد که اینها نه اینکه کارساز نیست بلکه کم است و باید مشوق‌های مادام‌العمر مانند پرداخت مالیات، پرداخت حق بیمه و.. به والدین داده شود، قطعاً جواب بهتری می‌توانیم بگیریم.

کار تبلیغاتی و فرهنگی بدون ارائه امتیازهای معیشتی جوابگو نیست

در کهگیلویه و بویراحمد که عمدتا مردم از طبقات متوسط و پایین تر هستند باید ابتدا معیشت و رفاه خانواده ها تامین شود بعد به کارهای تبلیغاتی و شعار و فرهنگ سازی روی بیاوریم چرا که کارشناسان معتقدندرشد جمعیت با شعار، سریال سازی و کار فرهنگی اتفاق نمی‌افتد هرچند که کار فرهنگی تصویر مثبتی را در جامعه ایجاد می‌کند، اما باید معیشت هم تأمین شود. برای مثال:در یک سال اخیر در این ایام کرونا بسیاری از کارگران فصلی بیکار شده‌اند که باید از این عزیزان حمایت‌های کافی صورت بگیرد حتی بسیاری از این‌ها بیمه هم نیستند و حتی در این صورت بیمه بودن نیز مبلغ ناچیزی به آن‌ها پرداخت می‌شود که کفاف زندگی‌شان را نمی‌دهد.
رشد فرهنگ فردگرایی و کاهش فرزند آوری
برخی از زوج‌ها در گفتگو با خبرنگار صدا و سیما فرزند را مانعی برای تکامل و رسیدن به ایده‌های خود عنوان کردند که این نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر ما شاهد رشد فرهنگ فردگرایی در برخی از مناطق استان به ویژه در یاسوج و دوگنبدان هستیم.
تقویت زیرساخت‌های آموزشی و اقتصادی و شغلی برای رشد جمعیت
استان کهگیلویه و بویراحمد استانی کوچک و توسعه نیافته است به گونه‌ای که زیرساخت‌های آموزشی و شغلی و اقتصادی در این استان یا شکل نگرفته است و بسیاری از زوج‌ها معتقدند اگر قرار است آن‌ها صاحب فرزند شوند باید شرایط جامعه برای رشد اولاد آن‌ها مهیا باشد و باید زیرساخت‌های فرزند آوری به ویژه اشتغال در جامعه شکل‌گرفته و تقویت شود.
این نقیصه را در استان کهگیلویه و بویراحمد به خوبی نمایان است چرا که به دلیل نبود زیرساخت‌های صنعتی و اقتصادی بسیاری از جوانان همه هم و غم خود را صرف اخذ مدرک دانشگاهی و استخدام در ادارات دولتی می‌کنند.
نکته بسیار مهمی که در سال‌های اخیر در کهگیلویه و بویراحمد به چشم می‌خورد این است که بسیاری از مردان تلاش می‌کنند همسر خود را از میان بانوان شاغل در ادارات و موسسات انتخاب کنند.
کارشناسان معتقدند بانوان شاغل در ادارات سعی می‌کنند یک یا دو فرزند داشته باشند چرا که آنها شرایط زندگی خود را با شرایط کار وفق می دهند به همین دلیل بسیاری از آنها داشتن فرزند را دست و پاگیر می دانند.

دخالت دولت هم عامل دیگری بود البته به واسطه اجرای قانون تنظیم خانواده، افزایش سن ازدواج، بالا رفتن میزان تحصیلات زنان، افزایش جمعیت تحصیل کرده، تغییر در کارکرد خانواده از عوامل دیگر کاهش جمعیت در کهگیلویه و بویراحمد است، علاوه بر این حمایت از تشکیل خانواده و پشتیبانی از آن باید به‌عنوان یک اصل در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران موردتوجه بیشتر قرار بگیرد.
طرح جوانی جمعیت
علی حسینی کارشناس ارشد جمعیت شناسی با بیان اینکه پیش بینی می‌کردیم نرخ رشد جمعیت در دو دهه آینده در استان متعادل شود و بتوانیم از کاهش جمعیت جلوگیری کنیم، اما بر اثر شیوع ویروس کرونا و به تبع آن تغییر سبک زندگی و هزینه‌های ناشی از این بیماری نیز بدون شک بر سایر علت‌های کاهش جمعیت اضافه می‌شود.
وی با اشاره به راهکار‌های مقابله با این معضل اظهار داشت: با توجه به تجارب جهانی در این موضوع، دو راهکار کلان پیش رو داریم. ابتدا راهبرد قانونی برای حمایت و افزایش فرزندآوری و سپس راهبرد فرهنگی برای ارزش گذاری فرزندآوری در جامعه.
حسینی با اشاره بر طرح جوانی جمعیت و تأثیر آن بر مقابله با کاهش جمعیت کشور ادامه داد: این طرح در صدد اجرای همین دو راهبرد است و مشوق‌های خوبی در آن در نظر گرفته شده است. طرح جوانی جمعیت که اواخر اسفندماه سال ۹۹ در مجلس به تصویب رسید دارای ۷۲ ماده است که در حال حاضر تنها قانون در دسترس ما در زمینه مؤلفه جمعیت است.
وی با اشاره به برخی مشوق‌های این طرح برای افزایش فرزندآوری عنوان کرد: از جمله موارد مدنظر در این طرح وام تولد فرزندان، معافیت مالیاتی، وام مسکن برای تولد فرزند، کمک هزینه‌های تحصیلی و درمانی برای فرزندان و والدین و همچنین موظف کردن دستگاه‌های فرهنگی برای ارزش گذاری فرزندآوری در جامعه است.
این پژوهشگر جمعیت در پایان خاطرنشان کرد: متأسفانه در یک دهه اخیر فرصت پنجره جمعیتی بدون هیچ گونه توجهی از بین رفت و در حال حاضر که در آستانه انتخابات ریاست جمهوری هستیم، یکی از مهمترین مسائل لزوم توجه کاندیدا‌ها به تحولات جمعیتی و ارائه برنامه در این زمینه از سوی آن‌ها است.
در پایان باید بگویم که مراکز رصد سیاست‌های کلی نظام باید تشکیل شود، چرا که صیانت از نهاد خانواده از اصول کلی است که رهبر انقلاب تأکید فراوانی روی آن دارند و به همین منظور باید مداوم اجرایی شدن آن رصد شود.

نویسنده: محمدجعفر درزاده و رقیه صادقی