متولدین جنین اهدایی، از پدر و مادر ارث می‌برند؟

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما؛ کودکانی که با روش جنین اهدایی متولد می‌شوند، از پدر و مادر ثانویه یا همان والدین اهداگیرنده جنین ارث نمی‌برند، از طرفی طبق قانون هویت والدین اهداکننده جنین باید محرمانه باقی بماند. مسئله‌ای که به‌نظر می‌رسد در مغایرت با حقوق کودکان است.

اگرچه زوج‌هایی که نمی‎توانند از اسپرم و تخمک خود فرزندآوری کنند به مدد استفاده از اسپرم، تخمک یا جنین اهدایی به آرزوی خود می‌رسند، اما کودکی که به این روش به‌دنیا می‌آید، در حقی مانند ارث بردن از والدین با مشکلات زیادی رو‌به‌رو می‌شود.

قانون اهدای جنین به زوج‌های نابارور در سال ۱۳۸۲ توسط رئیس مجلس ششم برای نوشتن آیین‌نامه اجرایی به دولت وقت ابلاغ شد. در مواد پنجگانه این قانون آمده که «تقاضای دریافت جنین اهدایی باید مشترکاً از طرف زن و شوهر تنظیم و‌تسلیم دادگاه شود و دادگاه در صورت احراز شرایط ذیل مجوز دریافت جنین را صادر می‌کند. (ماده ۲) همچنین وظایف و تکالیف زوجین اهداگیرنده جنین و طفل متولد شده ازلحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است. (ماده ۳).»

همچنین در بخشی از آیین‌نامه اجرایی این قانون که به امضای محمدرضا عارف، معاون اول دولت سیدمحمد خاتمی در سال ۱۳۸۳ ابلاغ شد آمده که «دریافت، نگهداری و انتقال جنین‌های اهدایی در شرایط کاملاً محرمانه است. (بند ت ماده ۶) و ارائه مدارک و اطلاعات مربوط به اهداکنندگان و دریافت کنندگان جنین اهدایی تنها با رعایت‌قوانین مربوط به حفظ و نگهداری اسرار دولتی به مراجع قضایی صلاحیت‌دار مجاز می‌باشد. (ماده ۱۰)» البته باتوجه به این‌که از ابلاغ این قانون تنها ۱۷ سال می‌گذرد احتمالاً فرزندانی که با روش جنین اهدایی به‌دنیا آمده‌اند هنوز به مرحله دریافت ارث نرسیده‌اند، اما با توجه به‌این‌که کلیه قوانین در ایران مبتنی بر دین مبین اسلام است و البته باتوجه به سکوت قانون درخصوص حق ارث این کودکان به‌نظر می‌رسد تعداد زیادی از آن‌ها در آینده با چنین مشکلاتی مواجه شوند.
ابهام این قانون در این است که طبق شرع و قوانین فرزندان فقط از کسانی‌که اصطلاحاً نسبت خونی دارند ارث می‌برند؛ بنابراین فرزندی که با روش جنین اهدایی متولد می‌شود از والدین ثانویه (اهدا گیرنده) ارثی نخواهد برد. خبرنگار اجتماعی همدلی با طرح پرسشی از دفتر یکی از علمای قم این مسئله را پیگیری کرد. او در طرح استفتا خود برای دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی نوشت: «آیا به‌فرزند حاصل از اسپرم، تخمک یا جنین اهدایی (IVF) ارث تعلق می‌گیرد؟» پاسخ دفتر ایشان به شرح زیر است: «تلقیح نطفه بیگانه شرعا حرام است و فرزند حاصل نامشروع خواهد بود. ولی چنانچه نطفه زن و شوهری گرفته و در خارج رحم ترکیب، سپس به رحم زنی تلقیح گردد این کار ذاتاً اشکالی ندارد. ولی باتوجه به این‌که غالباً مستلزم لمس و نظر نامشروع است تنها در صورت ضرورت جایز است. اما در هر حال فرزند متعلق به صاحب نطفه است و از آن‌ها ارث می‌برد. هرچند بر مادر جانشین و شوهرش نیز محرم است.»

همانطورکه دیده شد طبق قوانین شرع و براساس نظر دفتر آیت‌الله مکارم، فرزند متولد شده با جنین اهدایی از پدر و مادر جانشین ارث نمی‌برد. با این وجود باز هم طبق قوانین هویت والدین اهداکننده جنین که با فرزند به‌دنیا آمده نسبت خونی دارند باید پنهان باشد و این مسئله سبب می‌شود فرزند متولد شده با روش جنین اهدایی (IVF) از والدین اولیه یا اهداکننده جنین هم هیچ ارثی نبرد. ضمن این‌که یکی از دلایل پنهان نگه داشتن هویت والدین اولیه این است که شناسایی آن‌ها به‌لحاظ روحی برای فرزند متولد شده شرایط سختی را ایجاد می‌کند. اما به‌نظرمی‌رسد قانون هم در این‌باره سکوت کرده و راه‌حلی پیشنهاد نکرده است.

خبرنگار اجتماعی همدلی این مسئله را به‌کمک فضای مجازی و استفاده از نرم‌افزار موبایلی واتس‌آپ با یک وکیل پایه یک دادگستری و فعال حقوق کودکان درمیان گذاشت. مونیکا نادی در پاسخ به پرسش‌های مطرح شده نوشت: «قانون‌گذار متاسفانه در خصوص قواعد مربوط به نسب و قوانین ارث جنین اهدایی درقانون مربوطه سکوت کرده است و این موضوع درحال حاضر در ابهام به سر می‌برد، چراکه از نظر فقهی تفاسیر و نظرات متفاوتی وجود دارد.»

او ادامه داد: «به هر حال در قواعد عمومی قانون مدنی ایران، نسب از عوامل ارث هست؛ بنابراین بر حسب این‌که اسپرم یا تخمک اهدایی هست یا نه باید بررسی کرد که نسب جنین قابل انتساب به چه شخصی است و قواعد ارث را بر این اساس بین طرفین برقرار کرد؛ بنابراین می‌توان گفت که اصولاً مسئله توارث مبتنی بر ثبوت نسب است و در هـر مـورد کـه رابطه نسبی ثابت باشد، توارث نیز ثابت خواهد بود. در مورد جنین اهدایی هم به‌طور معمول اگر صاحب اسپرم و صاحب تخمک افراد دیگری به غیر از صاحب رحم باشند، معمولا رابطه نسبی بین صاحب رحم و کودک برقرار نمی‌شود و اصولا، چون ارائه مدارک و هویت اهداکنندگان مخفی انجام می‌شود مشکلاتی ایجاد می‌کند. مخصوصا این‌که ملاک قانون‌گذار در تشــخیص نسـب، ضابطه عرفی هست یعنی تکوین یک انسان از اسپرم پدر و تخمک مادر.»

وی تصریح کرد: «به هر حال به نظر من حقوق اساسی یک کودک در چنین شرایطی در معرض تضییع قرار می‌گیرد و لااقل می‌شود براساس تحلیل عقلی و از منظر عدالت و انصاف این کودک را دارای نسـب قـانونی و شـرعی و از جملـه وراث دانست، البته در عمل من تا این لحظه با کِیسی که این مشکلات را داشته باشد مواجه نشده‌ام، چراکه احتمالاً به قول شما هنوز این بچه‌ها به‌مرحله مشکلات عملی نرسیدند.»

شاید حل این مشکل برای فرزندان متولد شده از روش جنین اهدایی راهی نداشته باشد جز صدور فتوا‌های جدید، چراکه ارث در شرع از حقوق هر انسان محسوب می‌شود و نباید کسی را از این حق محروم کرد. دراین‌باره پیمان حاج محمود عطار، وکیل پایه یک دادگستری درخصوص ارث به روزنامه همدلی می‌گوید: «باتوجه به این‌که فلسفه حقوقی و فقهی ارث در کتاب مقدس قرآن، رویه اهل بیت (ع) و فتاوای فق‌های تشیع بر این منوال است که ارث به‌عنوان پشتوانه و امنیت مالی وراث بعد از فوت مورث می‌باشد، یعنی قانون ارث در اسلام برخلاف قوانین ارث در کشور‌های غیرمسلمان که در آن شخص می‌تواند علی‌رغم داشتن پدر و مادر، فرزندان و همسر اموال خود را به‌صورت ۱۰۰ درصد به اشخاص ثالث که هیچ ارتباط نسبی و سببی با آن‌ها ندارد بدهد، اما در اسلام یک پیشرفت قانونی وجود دارد که شخص بعد از فوت صرفاً می‌تواند یک‌سوم اموال خود را به‌عنوان وصیت به اشخاصی غیر از مورثه بدهد و دو‌سوم باقی مانده به‌صورت قهری و اجباری متعلق است به بستگان نزدیک فرد مانند همسر، فرزندان و پدر و مادر که در صورت نبود آن‌ها به طبقات بعدی ارث منتقل خواهد شد.»

وی درخصوص شرایط تعلق گرفتن ارث به کودکان متولد شده با جنین اهدایی ادامه می‌دهد: «باتوجه به جمیع شرایط درخصوص حقوق ارث برای کودکانی که بعد از تولد آن‌ها از طریق طی کردن مراحل قانونی در بهزیستی به والدین دوم تحویل داده می‌شوند یا درخصوص کودکانی که به کمک روش‌های بارداری مانند اهدای جنین از پدر و مادر دیگری به پدر و مادر اهداگیرنده داده می‌شوند طوری‌که آن‌ها عهده‌دار کلیه امور مربوط به نوزاد هستند و کلیه مراحل پیشرفت اجتماعی او را فراهم می‌کنند می‌توان انتظار داشته باشیم که درچنین شرایطی فق‌های محترم حوزه‌های علمیه و قوانین درباره ارث‌بری چنین فرزندانی از والدین ثانویه ورود کنند و فتوا‌های جدید خود را اعلام کنند تا مشکل ارث‌بری فرزندان متولد شده با جنین اهدایی از والدینی غیر از والدین اصلی خود رفع شود.» لذا از آن‌جایی‌که این فرزندان خودشان در متولد شدن با روش جنین اهدایی هیچ سهم و نقشی ندارند، نباید از حقوق ارث‌بری محروم شوند.

همچنین برای این‌که این کودکان در مراحل بعدی زندگی‌شان با مشکلات روحی و نگرانی‌های زیادی درباره هویت خود مواجه نشوند، نیاز به اصلاح قانون باتوجه به فتوا‌های به روز شده احساس می‌شود. قوانینی که این فرزندان را به هر طریقی (شرعی و قانونی) متعلق به والدین اهداگیرنده جنین بداند تا مشکلات ارث‌بری برای‌شان ایجاد نشود.