بررسی عملکرد مناطق آزاد اقتصادی

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: مناطق آزاد، محدوده‌های مشخص جغرافیایی هستند که با اهداف مشخص اقتصادی و بهره گیری از امتیازات ویژه، بر اساس تبصره ۱۹ قانون برنامه اول توسعه، در سال ۱۳۶۸ و در ابتدا در ۳ منطقه کیش، قشم و چابهار، تاسیس شدند.

این مناطق، ظرفیت زیادی در خلق فرصت‌های توسعه اقتصادی دارند که می‌تواند ابزار رشد صنعتی در کشور را فراهم آورد. اما برخی مسائل باعث شده این اتفاق نیافتد. در این پژوهش نگاهی داریم به وضعیت مناطق آزاد و دلایل دور شدن از اهداف اولیه و همچنین بررسی راهکار‌های پیشنهادی کارشناسان در این زمینه.

*وضعیت کنونی مناطق آزاد کشور
در حال حاضر، ۱۴ منطقه آزاد در کشور وجود دارد که در جدول زیر به وضعیت ۹ منطقه آزاد و ویژه اقتصادی که قدیمی‌تر هستند اشاره شده است.

یادآوری می‌شود، ۷ منطقه آزاد تجاری- صنعتی جدید در استان‌های گلستان (اینچه‌برون)، ایلام (مهران)، اردبیل (اردبیل)، سیستان و بلوچستان (سیستان)، کردستان (بانه ـ مریوان)، بوشهر (بوشهر)، کرمانشاه (قصر شیرین) در جلسه ۱۵/ ۳/ ۱۴۰۰، مجمع تشخیص مصلحت نظام، بررسی و مصوب شد که هنوز در قالب منطقه آزاد، فعالیت جدی خود را آغاز نکرده اند.

مناطق آزاد در ابتدا با هدف تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایه گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازار‌های جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالا‌های صنعتی و تبدیلی و همچنین ارائه خدمات عمومی، ایجاد شد و از امتیازات ویژه‌ای برخوردار شد که در جدول زیر مشخص شده است.

*اما آیا این مناطق، با وجود همه امتیازات، به اهداف خود دست یافتند؟
عملکرد مناطق آزاد ایران طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ نشان می‌دهد سهم این مناطق (با لحاظ صادرات خدمات) از صادرات غیرنفتی کشور حدود ۱ درصد، از میزان تولید حدود ۱ درصد، از تعداد واحد‌های تولیدی فعال کمتر از ۳ درصد، از جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی حدود ۱۰ درصد و از اشتغالزایی کل کشور حدود ۴ درصد است. میزان واردات کاالا از طریق مناطق آزاد نیز حدود ۲ برابر صادرات کالا از این مناطق به خارج از کشور است.                                

*عوامل موثر بر انحراف این مناطق از هدف
کارشناسان معتقدند مهم‌ترین عواملی که سبب شد این مناطق از اهداف اولیه خود دور شوند عبارتند از:

*کلام آخر
امتیازات زیادی برای توسعه اقتصادی، در مناطق آزاد مهیا است، در صورت شفاف سازی اقتصادی و بازگشت آن‌ها به اهداف اولیه خود، موفقیت این مناطق در راستای اهداف از پیش تعیین شده حتمی است و این مناطق می‌توانند نقش کلیدی در جذب سرمایه گذاری خارجی و رونق اقتصاد کشور داشته باشند.
امید است دولت آینده با استفاده از ظرفیت‌های مناطق آزاد تجاری، صادرات کشور را گسترش دهد و زمینه سیاست‌های موثر را در این خصوص فراهم کند.

پژوهشگر: تینا صالحی