آینده پژوهی جایگاه معماری نوین در سیاست گذاری مسکن و شهرسازی

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: جمعیت زیاد متقاضی مسکن از یک سو و کمبود مسکن به دلیل ضعف درمدیریت عرضه و تقاضا، رشد دلال گری و ملک بازی از سوی دیگر، دست به دست هم داده و موضوع رفع مشکل مسکن را به یکی از برنامه‌های اولویت دار برای حکمرانان کشور تبدیل کرده است.

در این پژوهش برآنیم تا به این سوال پاسخ دهیم آیا استفاده از تکنولوژی و روی آوری به طراحی و صنایع پیشرفته معماری به سرعت در ساخت و ساز، استاندارسازی کیفی ساختمان و پایداری و سازگاری آن با محیط زیست کمک خواهد کرد؟

معماری نوین
معماری فناوری برتر یا همان تکنولوژی پیشرفته (high-tech) یک سبک معماری وطراحی صنعتی است که در سال ۱۹۷۰ پدیدارشد وبا ترکیب عناصر پیشرفته تکنولوژی و صنعت، طرحی نو در ساختمان سازی برانداخت.

در این سبک از معماری، مصالح شاخصی مثل آجر و بتن جای خود را به شیشه، فلز و پلاستیک می‌دهند، مشکلات اتصال و استاندارسازی مصالح به حداقل می‌رسد و روند ساخت و ساز و پس از آن تعمیر و نگهداری بنا‌ها سرعت بیشتری می‌گیرد. همچنین ارتباط سازه‌های درونی و برونی و نیز داخل و خارج ساختمان شکل شفاف ونمایان تری به خود می‌گیرد؛ سقف ساختمان‌ها هم کارکرد‌های چند منظوره پیدا می‌کنند و در واقع می‌توانند محل نورگیری، تهویه و رفت و آمد نیز محسوب شوند. استفاده از سطوح وسیع شیشه‌ای، قابل رویت بودن عملکرد سازه ونمایان نمودن تاسیسات، بکارگیری مصالح براق فلزی و یا بتن نمایان در سطوح ساختمان و استفاده از اجزاء کششی سبک از ویژگی‌های مرجع معماری‌های تک است. پایانه‌های مسافری در بیشتر فرودگاه‌های بزرگ جهان نمونه‌های خوبی برای شناساندن طراحی سبک های- تک هستند. با تماشای این نوع بناها، اینگونه به نظر می‌رسد که منبعی از تکنولوژی، تصور و خلاقیت هستند. همچنین نمایانگر کارایی بیشتر و انعطاف پذیری درکاربرد می‌باشند. در برخی موارد نیز بصورت پیش ساخته و انبوه، تولید می‌شوند و متحرک و قابل حمل هستند.

ساختمان سوئیس ری

برج شرکت بیمه بین المللی سوئیس ری (به انگلیسی: Swiss Reinsurance Company) که به برج هزاره لندن نیز شهرت دارد بعنوان نمادی مهم در بلندمرتبه سازی با سازه‌ای نوین در جهان مطرح است.
این ساختمان که گفته می‌شود اولین آسمان خراش هماهنگ با محیط زیست در لندن است پلانی دایره‌ای شکل وشعاعی دارد که مساحت طبقات پایین به منظور افزایش محوطه و اختصاص آن به فضای سبز، نسبت به قسمت‌های میانی کمتراست؛ بنابراین قسمت میانی دارای بیشترین مساحت می‌باشد و در طبقات بالا‌تر و انتهایی برج مساحت به حداقل می‌رسد. هرطبقه با چرخش ۵ درجه نسبت به طبقه زیرین خود طراحی شده است. شکل دورانی برج به شفافیت، نورگیری و تهویه فضا‌های داخلی کمک بسیاری کرده و فضا‌های مطلوبی را فراهم آورده است، همچنین باعث کاهش تاثیر نیرو‌های جانبی باد که یکی از چالش‌های طراحی برج‌ها است، می‌شود. پنجره‌های آن درهماهنگی کامل با تغییرات طبیعی آب و هوا بصورت اتوماتیک باز و بسته شده و در عین صرفه جویی انرژی، تهویه مورد نیاز را تامین می‌کند.

نانو خانه ها؛ تحول مصالح در خانه‌های آینده
در معماری امروز، مصالح ساختمانی هویت ثابتی ندارند و بسته به زمان و مکان و نوع کاربری، تعاریف جدیدی دارند. در واقع رفتار سازه‌ها و ساختمان‌ها کاملا عملکرد گرا و زمینه گرا می‌شوند. بطور مثال شیشه‌ای شدن ساختمان‌ها در معماری نوین باعث گشودگی ساختمان به فضای باز طبیعت واستفاده از نور طبیعی شده است البته باید درنظر داشت که شفافیت مطلق فضا‌ها و دید به حریم خصوصی نیز باعث رنجش انسان می‌شود.
معماران معتقدند اگر ساختمان‌ها دارای هوش مصنوعی باشند قادر خواهند بود خود را با شرایط محیطی و اقلیمی هماهنگ کنند. بعضی از انواع تکنولوژی‌های به کار رفته در نانو خانه‌ها عبارتند از: فیلترینگ اشعه خورشید و پنجره‌های منعکس کننده گرمای خورشید، شیشه‌های خود تمیز شونده، سیستم‌های روشنایی سرد برای دریافت نوردر طول روز و استفاده از منابع نوری آن در طول شب، رفع آلودگی صوتی، افزایش طول عمر مفید و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری.

معماری نوین در ایران
معماری، این روز‌ها یک صنعت در حال رشد است که با هنر و خلاقیت آمیخته شده و شاهکار‌های بسیاری را ساخته و پرداخته است. معماری هرکشور و شکل ساخت بناها، به نوعی معرف فرهنگ آن کشور است. این صنعت مدام در حال پیشرفت است و هرروزه خلاقیت‌های جدیدی را در آن شاهد هستیم.

هرچند گرایش غالب در اکثر کشور‌ها معطوف به واردات تکنولوژی از غرب است و گاه صورت افراطی و نامتعادل به خود می‌گیرد، اما بستن مرز‌ها و جلوگیری از مبادله علمی و هنری نیز در دنیای کنونی شیوه‌ای ممکن و مقدور نیست؛ در واقع هرچند طرد مطلق سبک‌ها وتکنولوژی‌ها اقدامی عاقلانه به نظر نمی‌رسد، اما پذیرش بی، چون و چرای آن‌ها نیز سرانجامی فاجعه بار دارد؛ بنابراین اقتباس و بهره گیری از تکنولوژی جدید فقط درصورتی می‌تواند مفید و ثمربخش باشد که فرایند تطبیقی، بومی سازی و همانندسازی با محیط را به درستی طی کند.

با وجودی که از عمرمعماری های- تک در جهان بیش از چهار دهه می‌گذرد، ولی به دلیل نیاز به تکنولوژی پیشرفته برای احداث و هزینه‌های زیاد برای نگهداری، شمارمعدودی از این ساختمان‌ها در ایران ساخته شده است.
اولین ساختمانی که در ایران می‌توان به آن عنوان های- تک اطلاق نمود، ساختمان ورزشگاه فرح آباد- تختی واقع در قصر فیروزه، در جنوب شرق تهران است. این ساختمان در سال ۱۳۵۳ طراحی واجرا شد.
تصاویر چند ساختمان دیگر در ایران که به سبک‌های تک طراحی شده اند:

خانه‌های پیشرفته
امروزه ساختمان‌هایی در جای جای ایران طراحی و ساخته شده اند که شاید نمونه آن‌ها را حتی در کشور‌های پیشرفته نیز نتوان دید.
ردپای نسل جدیدی از مهندسان معمار و طراحان ساختمان در ایران که در طراحی آن‌ها از نبوغ و نوآوری و ترکیب سبک‌های معماری نوین با معماری سنتی ایرانی استفاده شده است را می‌توان در تهران و چند شهر دیگر کشور پیدا کرد.

- چرخنده با فصل‌ها

خانه چرخان شریفی‌ها در محله دروس تهران واقع شده است. این ساختمان که در سال ۱۳۹۲ به بهره‌برداری رسید، دارای ۳ اتاق مکعبی چوبی است که با استفاده از یک سیستم دوار قابلیت چرخش دارد. به این ترتیب این اتاق‌ها در فصل زمستان دارای حجمی بسته و بدون پنجره و تراس هستند و در تابستان، حجمی باز با تراس‌های عمیق و وسیع و پنجره‌های بزرگ دارند. به عبارت دیگر، امکان ایجاد سناریو‌های مختلف فصلی یا نوری برای فضا‌ها وجود دارد.

- سازه‌ای با آب و مصالح بازیافتی

از جمله خانه‌هایی که با ترکیب معماری سنتی و نوین ساخته شده است خانه صبا درمحله پاسداران تهران است. در ساخت این بنا بطور کامل از مواد و مصالح بومی و محلی سازگار با طبیعت و همینطور مصالح بازمانده از تخریب بنای قبلی استفاده شده است. چوب‌های راه آهن که پس از چهل سال استفاده کنار گذاشته شده بودند، مجددا پرداخت و در کف حیاط استفاده شدند. آجر‌های باقی مانده از تخریب پس از شستشو و پرداخت در کف و دیوار باغ مورد استفاده قرار گرفتند.
دو پوسته بودن نمای رو به خیابان از تبادل حرارت مابین داخل و خارج جلوگیری می‌کند. پوسته بیرونی از جنس چوب است، که قابل کنترل بوده و باز و بسته می‌شود تا میزان نور و سایه دلخواه را تامین کند. پوسته دوم پرده‌ای شیشه‌ای از پنجره‌های دو جداره سرتاسری است که با تاکید برشفافیت، مرزی ظریف بین داخل و خارج بوجود می‌آورد. در طراحی از ایده قرارگیری فضای سبز در ایوان نیزاستفاده شده است، این ایده تمامی بالکن‌ها را پوشش داده و بصورت دیواره‌ای یکپارچه باغ را به بام متصل می‌کند بعلاوه بدلیل کمبود آب در تهران آب‌های حاصل از باران از بام جمع آوری شده و به همراه آب‌های مورد استفاده در ساختمان پس از تصفیه، در سیستم آبیاری قطره‌ای کلیه فضا‌های سبز استفاده می‌شود.

معماری اندیشه‌مدار و پیامد‌های مثبت آن
هدف از بحث درباره معماری نوین پرداختن به جنبه‌های شکوهمند سازی بنا‌ها و ساختمان‌ها نیست بلکه منظور اصلی آگاهی یافتن از توانایی‌های جدید و سمت و سو بخشیدن به نحوه استفاده و کاربرد فناوری‌های جدید در ساخت و سازهاست.
معماری ما درسطح کشور، امروزه کاملا قربانی پروژه‌های ساخت‌وساز شده است؛ یکی از مهمترین پیامد‌های مثبت معماری اندیشه مدار این است که حاکمیت نگرش بازاری به مقوله مسکن سازی کنار می‌رود و ساختمان‌ها دیگر، کلیشه‌ای ساخته نمی‌شوند. از آنجا که مردم باهم متفاوتند، پس معماری واحد یا کلیشه‌ای بی معناست و سیاست گذاران شهری و مسکن باید با کمک معماران و با رعایت تصوارت مردم و ویژگی‌های فرهنگی آن‌ها دست به طراحی‌های نو بزنند تا مسکن مطلوب حاصل شود.

معماری و شهرسازی درست و اصولی باعث بالارفتن کیفیت زندگی می‌شود. وجود ساختمان‌های خاص و فضا‌های ویژه در یک شهر مانند آثار هنری عمل می‌کنند که بیشتر از آنکه جنبه زیبایی داشته باشند، زمینه‌ساز فضایی آرام برای انسان می‌شوند.

هر پروژه‌ای برای ساخت نیاز به امضای یک معمار دارد. اما اینکه چرا معماران ما و سازمان نظام مهندسی در جایگاه یک نهاد نظارتی، این حضور را به‌صورت یک کلیشه انجام می‌دهند، ریشه درضعفی ساختاری دارد که باید توسط متخصصان و مسئولان آسیب شناسی شود. شاید اگر سازوکاری به‌وجود بیاید که همه معماران ما موظف باشند برای پروژه‌هایشان طرح باکیفیت ارائه دهند، کوچک‌ترین واحد‌های ساختمانی ما هم با معماری جدی و با بهترین کیفیت ساخته خواهند شد. استادان دانشگاه‌ها و دانشجویان معماری باید با همتی مضاعف خود را آماده ورود به صنعت ساختمان سازی کنند. اشتراک گذاری ایده‌های معماران با صنعتگران و ارتباط تنگاتنگ دانشگاه و صنعت در این زمینه بطورقطع رهاورد تحول آفرینی در صنعت ساختمان و شهرسازی درپی خواهد داشت. نیاز به گفتن نیست که بی نیازی از واردات تکنولوژی در حوزه معماری و ساختمان سازی چقدر درکاهش هزینه ساخت و ساز‌ها موثر خواهد بود.

در دنیای مدرن امروز که با سرعت در حال تغییر است، فقط باید به فکر بهره‌وری و کارآمدی بود؛ معماری مدرن برای این به‌وجود آمد تا بنا، سریع‌تر ساخته شود. بایستی این تمرین‌ها را در روند طراحی پروژه‌های بزرگ فرهنگی و شهری به‌کار گرفت، چون همین پروژه‌های شهری، الهام‌بخش معماران جوان در ساختمان‌های مسکونی خواهند بود.