دانستنی‌های بیماری ساده و مرگبار آمبولی

۱۳ اکتبر در تقویم پزشکی، تنها یک روز ساده نیست. این روز که با ۲۱ مهر مصادف شده، روز جهانی ترومبوز نامیده شده است تا همه این نکته را مدنظر قرار دهند که یک لخته خون تا چه اندازه می‌تواند خطرناک باشد.

 

 

 

ماریا سعادتیان، متخصص قلب و عروق و فلوشیپ آنژیوپلاستی، به مناسبت ۲۱ مهر روز ترومبوز، اظهار داشت: به ایجاد لخته خون در رگی که آسیب ندیده است، ترومبوز گفته می‌شود. همچنین، هموستاز یک مکانیسم دفاعی بوده و در رگی که دچار آسیب شده است و خونریزی دارد، به‌وجود می‌آید.

 

او افزود: وقتی یک رگ آسیب می‌بیند و دچار خونریزی می‌شود، ساز و کارهای دفاعی بدن شامل اسپاسم و انقباض عروق به همراه فاکتورهای انعقادی و پلاکت‌ها فعال می‌شوند تا بتوانند خونریزی را متوقف کنند و باعث ادامه حیات شوند. اگر اختلالی در فاکتور‌های انعقادی یا پلاکت یا جدار عروق وجود داشته باشد، هموستاز برقرار نمی‌شود و بیمار، دچار حوادث خونریزی دهنده می‌شود.

 

سعادتیان، ادامه داد: در مقابل، اگر این فاکتورهای انعقادی بیش از حد فعالیت کنند یا چسبندگی پلاکت‌ها بیش از حد باشد، زمینه برای ایجاد لخته به‌وجود می‌آید. به‌طور کلی ترومبوز دو نوع است، شریانی یا وریدی. در شریان‌ها باعث آسیب بافتی می‌شوند که منجر به سکته در قلب یا مغز می‌شود. همچنین به ترومبوز متحرک، لخته یا آمبولی گفته می‌شود.

 

او افزود: این لخته می‌تواند باعث انسداد سیستم و اختلال وریدی در تخلیه خون از اندام تحتانی یا فوقانی به سمت ریه باشد و موجب گرمی، قرمزی و تورم بافت شود. اگر لخته به میزانی بزرگ باشد که از محل خود جدا شود، باعث بروز آمبولی‌های شریانی می‌شود و شایع‌ترین آن آمبولی ریوی است که خطر مرگ و میر بالایی دارد.

 

او ادامه داد: آمبولی‌های شریانی می‌توانند در زمینه برخی اختلالات ایجاد شود که شایع‌ترین آن فیبریلاسیون دهلیزی است و این اختلال در صورت افزایش سن افراد بروز پیدا می‌کند. به همین دلیل، بیمارانی که دچار عوارض سکته مغزی می‌شوند، باید توجه داشته باشند که با بروز اختلال ریتم نامنظم قلب به پزشک متخصص مراجعه کنند.

 

سعادتیان، افزود: در حفره‌های قلبی بیمارانی که سکته قلبی می‌کنند و دچار کاهش پمپاژ قلب می‌شوند نیز زمینه ایجاد لخته و در نتیجه، زمینه برای ایجاد ترومبوز و آمبولی وجود دارد. این مورد در بیمارانی که عمل‌های جراحی روی دریچه‌های قلب انجام داده‌اند و دریچه مصنوعی دارند نیز شایع است و توصیه اکید ما به این دسته از بیماران، مصرف مداوم دارو‌های ضد انعقادی است.

 

 

 

این متخصص قلب و عروق درباره عوامل ابتلا به این عوارض، اظهار داشت: از عوامل مستعد کننده در بروز ترومبوز، می‌توان به اضافه وزن و چاقی مفرط، بی‌تحرکی، مصرف دارو‌های ضد بارداری، فشار خون بالا، چربی بالا، عمل‌های جراحی با ریسک بالا، اختلالات ژنتیکی و حرکتی همراه با فاکتور‌های انعقادی، بیماری‌های روماتولوژی مانند لوپوس و بروز اختلالات هورمونی در بارداری و ابتلا به بیماری‌های بدخیم اشاره کرد که در این شرایط، بیمار باید با نظارت پزشک متخصص از دارو‌های ضد انعقاد در همه طول عمر استفاده کند.

 

متخصص قلب و عروق، بیان کرد: درمان ترومبوز به صورت مکانیکال، دارویی یا جراحی است. در درمان دارویی از دارو‌های ضد انعقاد و دارو‌های ترومبولتیک می‌توان کمک گرفت. همچنین می‌توان از روش‌هایی مانند آنژیوپلاستی برای رفع انسداد و انجام عمل‌های جراحی جهت خارج کردن لخته از رگ، کمک گرفت و به برقراری جریان خون، کمک کرد.

 

او درباره دارو‌های ضد انعقادی اظهار داشت: قبلاً تنها داروی خوراکی که بیماران مصرف می‌کردند، وارفارین بود، اما امروز قرص وارفارین فقط برای بیمارانی که دریچه فلزی دارند یا افرادی که به تنگی دریچه میترال مبتلا هستند، تجویز می‌شود. بیماران با مصرف این دارو‌ها نیازی به مانیتورینگ ماهانه ندارند، این در حالی است که با مصرف وارفارین، نیاز به انجام آزمایش‌های مداوم برای بررسی میزان رقیق بودن خون بیمار بود و دیگر مشکلاتی که در مصرف وارفارین وجود داشتند، وجود ندارند.

 

 

 

 

 

 

هاشمی، فوق تخصص خون و سرطان نیز اظهار داشت: وقتی در عروق خون، لختگی به صورت غیر طبیعی ایجاد شود، می‌گوییم ترومبوز رخ داده است که می‌تواند در جا‌های مختلف بدن باشد و جزو علل شایع مرگ و میر در دنیا است. اگر بخواهیم درباره اهمیت این عارضه صحبت کنیم، می‌توانیم به مرگ و میر‌هایی که در هر سال به دلیل بروز این عارضه ایجاد می‌شوند، اشاره کنیم.

 

او افزود: سالانه پنج و نیم تا شش میلیون تن به‌دلیل اختلالات ترومبوتیک فوت می‌کنند. افرادی هم که از این عارضه جان سالم به در می‌برند، تا آخر عمر با عوارض ماندگار مانند اختلالات حرکتی، مشکلات گفتاری و کاهش کیفیت زندگی، دست و پنجه نرم خواهند کرد.

 

هاشمی، ادامه داد: شایع‌ترین و خطرناک‌ترین عارضه، اختلال در عروق مغز است که عامیانه به آن سکته مغزی گفته می‌شود و نوع دوم آن در عروق قلب بروز پیدا می‌کند، انواع سکته‌ قلبی را شامل می‌شود و همه موجب مرگ و میر جدید در بین افراد نیز می‌شوند. لختگی در ریه نیز بروز پیدا می‌کند. از هر ۱۰ مریض که دچار لخته خون در ریه می‌شوند، ۳ تن به‌دلیل ناکارآمدی درمان، جان خود را از دست می‌دهند.

 

 

 

هاشمی، درباره عوامل مؤثر در ترومبوز گفت: سه عامل کلی وجود دارند که هر کس یکی از این عوامل را داشته باشد، باید نگران بروز ترومبوز در خون باشد. عموماً وقتی خون در عروق دچار لختگی می‌شود که یا جریان خون از حالت طبیعی خود خارج شود و خون دچار افزایش انعقادپذیری شود یا می‌تواند به‌دلیل اختلالات ارثی بروز پیدا کند که این مسأله بسیار شایع نیست. همچنین می‌تواند به دلایل اکتسابی مانند بی‌تحرکی در طولانی‌مدت، به‌دلیل انجام عمل‌های جراحی سنگین، جریان خون در عروق کاهش پیدا کند و در نتیجه، افزایش خطر لخته و ترومبوز شود.

 

فوق تخصص خون و سرطان، بیان کرد: افرادی که دچار اختلال در دیواره عروق شده‌اند، مستعد لختگی خون هستند. به‌طور مثال، دیابتی‌ها که تصلب شرایین دارند یا افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند، در معرض ترومبوز قرار دارند.

 

او گفت: یکی دیگر از دلایل مهم بروز عارضه ترومبوز، سرطان‌های بدخیم پنهان هستند. گاه، آغاز یک سرطان بدخیم با بروز لخته در قسمتی از بدن، خود را نشان می‌دهد. این در شرایطی است که در آن بیماری بدخیم هیچ نشانه‌ای دیده نمی‌شود، اما بر اساس اقدامات اولیه که برای رفع لخته خون اقدام می‌شود، سرطان نیز شناسایی می‌شود.

 

 

 

او اظهار داشت: راه‌های درمان این عارضه به محل بروز ترومبوز بستگی دارد و حل کردن لخته خون به صورت دارویی و جراحی، دو راهکار اساسی درمانی هستند. در شرایطی که ترومبوز داخل ورید باشد، ما از دارو‌هایی استفاده می‌کنیم که از لخته شدن جلوگیری می‌کنند و بدن کم‌کم با کمک دارو‌ها لخته را در خود حل می‌کند. بنابراین، بسته به این‌که ترومبوز در شریان باشد یا ورید، راهبردهای درمانی متفاوتی به‌کار گرفته می‌شود. در مواردی که ترومبوز شریانی باشد، تهاجمی عمل می‌کنیم.

 

هاشمی، بیان کرد: راه‌های پیشگیری از ترومبوز، بسیار ساده هستند. ترک هر نوع دخانیات، به‌ویژه سیگار و قلیان، رژیم غذایی مناسب، حذف چربی، غذا‌های فراوری شده و فست‌فود، فعالیت بدنی کافی، ورزش و تحرک، راهکار‌هایی هستند که احتمال بروز ترومبوز (آمبولی) در افراد را به حداقل ممکن می‌رسانند.