پخش زنده
امروز: -
سندپژوهی
مبارزه با خام فروشی با حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی
با توجه به صادرات نفت خام که در محموله‌های بسیار بزرگ (بعضاً تا ۲ میلیون بشکه) صورت می‌گیرد، این امکان برای آمریکا به وجود می‌آید که نفت‌کش‌های حامل نفت ایران را مورد رصد قرار دهد، و این امر موجب افزایش ریسک خرید نفت ایران میشود.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: با توجه به صادرات نفت خام که در محموله‌های بسیار بزرگ (بعضاً تا ۲ میلیون بشکه) صورت می‌گیرد، این امکان برای آمریکا به وجود می‌آید که نفت‌کش‌های حامل نفت ایران را مورد رصد قرار دهد، و این امر موجب افزایش ریسک خرید نفت ایران میشود.
همچنین علاوه بر رهگیری نفت‌کش‌های حامل نفت ایران، کیفیت و خواص شیمیایی و فیزیکی نفت خام ایران نیز تقریباً مشخص است و درنتیجه، امکان شناسایی آن وجود دارد. یکی از عواملی که موجب تحریم نفت خام میشود، محدودیت صادراتی نفت خام ایران است به‌نحوی‌که ایران در حال حاضر نفت صادراتی خود را تنها به ۴۰ پالایشگاه در چند کشور از جمله چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، یونان و افریقای جنوبی صادر می‌کند. مقاصد و خریداران محدود امکان تحریم نفتی را آسان‌تر می‌کند. از سوی دیگر ارزش دلاری بالای محموله‌های نفتی موجب شده است که تراکنش‌های مالی مرتبط با فروش نفت توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا به آسانی رهگیری و رصد شود.
قوانین بالا دستی
- ماده ۶ قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی
قانون "حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی" در جلسه علنی روز ۲۴ تیر ماه ۱۳۹۸ مجلس شورای اسلامی تصویب و طی نامه شماره ۶۵۸۰۴ مورخ ۲۸ مردادماه ۱۳۹۸ و به رییس جمهوری ابلاغ شد. هیئت وزیران در جلسه ۱۸ /۱۰ /۱۳۹۸ به پیشنهاد شماره ۴۵۶- ۲ / ۲۰ مورخ ۳۰ /۶ /۱۳۹۸ وزارت نفت و به استناد ماده (۶) قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی - مصوب ۱۳۹۸ مجلس شورای اسلامی آیین نامه اجرایی این قانون که دارای ۴۰ ماده است تصویب و از سوی معاون اول رئیس جمهوری ابلاغ گردید.
تاکیدات رهبر معظم انقلاب
رهبر معظم انقلاب در دیداری که در مرداد ۱۳۹۸ با هیئت دولت داشتند به موضوع توسعه‌ی پایین‌دست صنعت نفت از طریق سرمایه‌گذاری مردمی اشاره کردند و فرمودند: «شکل هزینه‌ی تولید پالایشگاه را نیز می‌توان با نقدینگی موجود در کشور و مدیریت قوی حل کرد.»
همچنین ایشان در آذرماه سال ۹۸ با اشاره به قانون "حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی با استفاده از سرمایه‌های مردمی"، خواستار اجرای سریع‌تر این قانون شدند و فرمودند: «یک قانونی (قانون پتروپالایشگاه‌ها) اخیراً درزمینه‌ی صنایعِ پایین‌دستیِ نفت و گاز تصویب شده است. این قانون باید اجرایی بشود. بعضی از قوانین در مجلس تصویب میشود، ولی اجرایی نمی‌شود؛ یعنی آیین‌نامه‌های لازم تهیّه نمی‌شود، همین‌طور می‌ماند. باید سریع این کار انجام بگیرد؛ باید دنبال بکنند که این کار انجام بگیرد».
در سال‌های اخیر، رهبر انقلاب مکرراً برکنار گذاشتن خام‌فروشی و توسعه صنایع پالایشی و پتروشیمی تاکید کرده‌اند. مثلاً در ارتباط تصویری با هیئت دولت در سال ۱۳۹۹ فرمودند: «سیاست پالایشگاه سازی که شنیدم الآن اجرا میشود، خیلی زودتر از این باید اجرا می‌شد؛ از سال‌ها پیش، بنده مکرّر در مورد پالایشگاه سازی سفارش می‌کردم، که خب یک‌خرده تأخیر شده. حالا این سیاست وجود دارد؛ بسیار خوب! دنبال کنید، این کار بسیار مهم است و شاید بتوانیم ان‌شاءالله عمده‌ی بهره‌مندیِ خودمان از نفتِ باارزش را قرار بدهیم از صادرات نفتی که ارزش افزوده‌اش مال خود ماست؛ یعنی خود ما این را پالایش کرده‌ایم، گازوئیل یا مثلاً بنزین تولید کرده‌ایم، آن را صادر می‌کنیم؛ هم صادراتش آسان‌تر است، هم قیمتش بالاتر است، هم عاید‌ی‌اش برای کشور به مراتب بیشتر است.»
چرایی و اهمیت موضوع
مهمترین پیام درخواست مکرر رهبر معظم انقلاب کنار گذاشتن خام‌فروشی و توسعه صنایع پالایشی و پتروشیمی و کمک به دولت برای کاهش وابستگی بودجه به منابع نفتی، اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و مشارکت بیشتر مردم در عرصه اقتصاد، بوده است.
ارزش فراگیری و پرداخت
- منفعت بلندمدت برای کشور
- افزایش تاب آوری اقتصادی کشور در برابر مخاطرات و تهدید‌ها و تحریمها
سابقه موضوع:
یکی از مشکلات اصلی عدم توسعه در پایین‌دست صنعت نفت در ایران، تأمین مالی نامناسب در این صنعت بوده که سعی شده است که این مشکل با تصویب قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی با استفاده از سرمایه‌های مردمی» حل گردد.
ایده اصلی این قانون، اعطای تنفس خوراک به واحد‌های پتروپالایشی است. تنفس خوراک یک مشوق اقتصادی است که به کمک آن واحد پتروپالایشگاهی پس از بهره‌برداری تا حدود یک سال پول خوراک را نمی‌پردازد تا هزینه ساخت آن واحد جبران شود. سپس این مبلغ به‌صورت یک وام هشت‌ساله به صندوق توسعه بازگشت داده میشود. این قانون پس از یک سال بررسی در کمیسیون‌های مختلف مجلس و صحن علنی در تیرماه ۱۳۹۸ تصویب شد.
آیین‌نامه این قانون نیز در دی‌ماه ۱۳۹۸ تصویب شد و پس از آن وزارت نفت برای جذب سرمایه‌گذار جهت احداث پتروپالایشگاه‌ها فراخوان عمومی صادر کرد و درنهایت در پایان تیرماه، هشت طرح برای ساخت پتروپالایشگاه و دوازده طرح برای ارتقای پالایشگاه‌های موجود برای اخذ "تنفس خوراک" مورد تائید وزارت نفت قرار گرفتند. اما متأسفانه اجرای این قانون به دلیل عدم همراهی دولت قبل (دولت دوازدهم) در اعطای مجوز در جلسه هیئت امنای صندوق توسعه ملی متوقف شده و تا کنون جلسه‌ی هیئت‌امنا صندوق توسعه ملی در دولت سیزدهم نیز، تشکیل نشده است.
نتیجه
یکی از ویژگی‌های فراورش نفت خام و تبدیل آن به زنجیره متنوعی از فرآورده‌های نفتی، این موضوع است که صادرات بخش زیادی از فرآورده‌ها از طریق خودرو‌های سنگین، خط لوله و نهایتاً کشتی به کشور‌های همسایه صورت می‌گیرد. این نحوه از صادرات را می‌توان «توزیع از طریق شبکه مویرگی» نامید.
علاوه بر رهگیری نفت‌کش‌های حامل نفت ایران، کیفیت و خواص شیمیایی و فیزیکی نفت خام ایران نیز تقریباً مشخص است و درنتیجه، امکان شناسایی آن وجود دارد. این در حالی است که با فرآوری نفت خام و تبدیل آن به فرآورده‌های نفتی، تنوع محصولات تولیدی افزایش می‌یابد. یکی از عواملی که موجب تحریم نفت خام میشود، محدودیت صادراتی نفت خام ایران است، این در حالی است که با فراورش نفت خام و تبدیل آن به ۵۰ محصول نفتی، موجب تنوع مشتری‌های خارجی ایران و از بین رفتن محدودیت‌های فروش نفت به چند کشور خاص میشود. یکی دیگر از ویژگی‌های تنوع مشتری‌های خارجی در خرید فرآورده‌های نفتی ایران، موضوع محدودشدن امکان رهگیری درآمد‌های خارجی کشور است. به‌عبارت‌دیگر با افزایش تعداد تراکنش‌های مالی با حجم‌های مالی کوچک، ریسک همکاری مالی با ایران کاهش می‌یابد.
پژوهشگر: محمود نانکلی
نظر شما