سازه های آبی شوشتر در گِردباد تخریب + فیلم

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز خوزستان ؛ محال است با اولین نگاه ، مبهوت شُکوه این سازه‌های کهن نشوید.
داستان سازه‌های آبی تاریخی شوشتر عمری هزاران ساله دارد.

مجموعه ای از حلقه‌های آبی که  شامل آبراهه‌ها ، نقب‌ها ، قنات گونه‌های طبیعی و دستکند‌هایی است که در نظامی  هماهنگ و پیوسته ، وظیفه هدایت ، کنترل و بهره وری از آب کارون را به عهده داشته است.

ساخت این سیستم آب رسان حیرت انگیز ، محصول نبوغ انسان در بهره گیری از نیروی طبیعت برای ارتقای سطح کیفی زندگی است.

این مجموعه شامل سیزده نقطه‌ی اصلی و راهبردی است که در سال ۱۳۸۸ به عنوان دهمین پرونده‌ی ایران در فهرست آثار جهانی ثبت شد.

قرارگیری این آثار در مرکز شهر شوشتر موجب شده طی قرون متمادی ، پیشه وران و استادکارانی که شغل شان وابسته به این مجموعه بوده در اطراف آن سکنی گزیده و محلاتی را شکل داده اند که اکنون بخشی از بافت تاریخی کهن شهر شوشتر را شامل می‌شود.

باری گران بر شانه های سازه های آبی شوشتر 

همزمان با رشد شهر نشینی و گسترش خانه‌ها، خیابان‌ها و خودرو‌ها در بافت قدیمی ، فشار مضاعفی بر دیواره‌های مجاوراین مجموعه تحمیل شد و مقاومت دیواره‌ها به تدریج کاسته شد.

حالا چند سالی است فرسودگی لوله‌های آب و ترکیدگی و سرایت طولانی مدت رطوبت از یکسو و رُسی بودن خاک لایه زیرین این دیواره‌ها از سوی دیگر ، موجب سست شدن دیواره وفاصله گرفتن و شکاف عمیق در توده‌های خاک از دیواره غربی سازه‌ها شده است.

یک جداره در بستر طبیعی به اندازه ۷۵۰ متر دچار رانش و جداشدگی شده است که از کف خیابان‌ها گرفته تا دیوار خانه‌ها رد این رانش به چشم می‌خورد.

ابوالقاسم غلام حیدر فعال  ، میراث فرهنگی گفت: رانش و جدا شدگی جداره غربی به سال‌ها پیش باز می‌گردد .

خطری بیخ گوش بافت تاریخی و مجموعه‌ی بی نظیر آبشار‌ها و آسیاب‌ها است که هرلحظه این آثار ارزشمند را به لبه پرتگاه تخریب نزدیک‌تر می‌کند.

وی اقدامات انجام گرفته تا به امروز را لاک پشتی و کُند ارزیابی کرد و گفت: چرا باید تثبیت و کنترل جداره پربازدید‌ترین سایت میراث فرهنگی جنوب غرب کشور تا این میزان زمان بَر باشد؟

وی خاطر نشان کرد: قرار بود به منظور انجام اقدامات پیشگیرانه ، خانه‌های مشرف بر این دیواره جابه جا شوند، اما سالهاست هیچ اقدامی عملی و جدی صورت نپذیرفته است.

وی سرایت آب را عامل تشدید کننده رانش دانست و گفت: با پیگیری‌های صورت گرفته دریکی از نقاط بحرانی رانش ، خط لوله بافت قدیمی تعویض شد و لوله‌های پلی اتیلن جانمایی شد، ولی متاسفانه همچنان نفوذ آب از لوله‌های قدیمی که حدود ۲ متر زیر خط جدید قرار گرفته ادامه دارد و هنوز شبکه قدیمی از مدار خارج نشده است.

وی اذعان داشت: با ادامه‌ی این بی توجهی‌ها و شروع فصل بارندگی ، شمارش معکوس ریزش دور از انتظار نیست.

این کنشگر میراث فرهنگی در ادامه راهکار‌های تثبیت جداره را برمی شمارد:
_ اعلام وضعیت بحرانی برای جداره غربی سازه
_ سبک سازی
_ تخلیه‌ی خانه ها‌ی مجاور
_ جلوگیری از نشت لوله کشی آب
_ مقاوم سازی دیواره و انجام امور عمرانی

شاهکار مهندسی آب بر لبه پرتگاه تخریب 

مدیر پایگاه میراث جهانی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر تصریح کرد :  رانش دیواره غربی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر به قبل از ثبت جهانی اثر در یونسکو باز می‌گردد.

بهادری در ادامه عوامل مختلف طبیعی و انسانی به وجود آورنده رانش دیواره غربی را عنوان کرد : 
عوامل طبیعی: مثل گذر زمان، سرما، گرما و بارش باران
عوامل انسانی: مثل فرسودگی لوله‌های فاضلاب و سرایت آب، ایجاد تاسیسات شهری در مجاورت اثر تاریخی و افزایش باراضافه، مداخلات بدون مطالعه بر سازه

وی گفت: با وجود امکانات محدود پایگاه ، ماهانه دو بار ۱۰۰ نقطه را مورد پایش و رصد قرار می‌دهیم تا میزان تغییرات نسبت به دوره قبل مشخص شود.

وی در ادامه از نتایج پایش‌ها گفت: نتایج رصد نقاط مورد بررسی نشان داد که میزان رانش افزایش پیدا کرده است و در برخی نقاط شرایط بحرانی است.

بهادری اذعان داشت: با وجود پیگیری‌ها انجام شده و نشت یابی و رفع نقص ۵ نقطه بحرانی، به دلیل وسعت نقاط مورد تهدید، نتیجه مطلوب و مورد نظر که تثبیت جداره است، تحقق پیدا نکرده است.

برای تثبیت سازه نمی‌توان نسخه واحدی پیچید

وی خاطر نشان کرد: ماه گذشته ، جلسه ستاد بحران به ریاست معاون عمرانی استاندار، با هدف برنامه ریزی برای انجام اقدامات اضطراری با حضور تمام دستگاه‌هایی که به نحوی در نگهداشت سازه دخیل هستند برگزار شد.

وی گفت: در حال حاضر پایگاه در حال اجرای طرح حفاظتی مشاور (آب و برق خوزستان) است دراین طرح که سپر حفاظتی نام گذاری شده به دنبال کم کردن تبعات منفی تخریب‌ها هستیم و سبک سازی‌های مد نظردر حال انجام است.

به گفته وی برای تثبیت سازه نمی‌توان نسخه واحدی پیچید و بسته به نوع عارضه  در مقاطع مختلف نسخه‌های متفاوتی باید تجویز شود.

وی یادآور شد: در حال حاضر اقداماتی برای سبک سازی سازه و جابه جایی ۴ پلاک مسکونی و مسدود کردن مسیر دسترسی فوقانی نیز در حال انجام است و روند اقدامات اجرایی در یک ماه گذشته سرعت بیشتری گرفته است.

بیشتر بخوانید : تاریخ در محاصره آب / خطر تخریب خانه‌های تاریخی شوشتر + فیلم

برای پیگیری بیشتر ماجرا از مدیر آبفا شوشتر درباره  اقدامات صورت گرفته پرسیدم.

سرایت رطوبت به دیواره غربی  ، عامل تشدید کننده رانش 

مدیر آبفا شوشتر با اشاره به موقعیت جغرافیایی سازه ها‌ی آبی شوشتر گفت: قرار گرفتن سازه‌های آبی شوشتر درمیان بافت شهری و نفوذ آب، اثرات نامطلوبی برجداره غربی وارد ساخته است.

عبدالله پورگفت : شبکه‌ی فاضلاب بافتِ قدیمیِ شوشتر به ۴۵ سال پیش برمی گردد، آن وقت‌ها لوله‌ها از جنس آزبست بود که دوام چندانی نداشت و حالا ترکیدگی و فرسودگی شبکه بافت تاریخی شوشتر را در معرض تخریب قرار داده است.

وی در ادامه گفت: در بافت قدیم شوشتر نشت یابی، و استفاده بی‌پروا از تکنولوژی‌ها نوین میسر نیست و خیلی وقت‌ها با علت یابی میدانی، مکان شکستگی لوله‌ها را تخمین می‌زنیم و با ابزار ساده (بیل و کلنگ) به منظور حفظ بافت تاریخی، شکستگی نقاط بحرانی را رفع می‌کنیم.

وی افزود: در حال حاضر ۵ نقطه بحرانی شناسایی و رفع عیب نموده ایم و اثرات اقدامات صورت گرفته مشهود است.

وی درباره نفوذ آب در بخش‌هایی که خط لوله جدید تعبیه شده گفت: در دو هفته آینده خط لوله قدیمی به طول ۱۱ کیلومتر از مدار خارج خواهد شد و شرایط پایداری از لحاظ سرایت آب در آن محدوده ایجاد خواهد شد.

وی بیان داشت: تا به امروزبرای رفع عیب ۵ نقطه بحرانی ۱۰۰ میلیون هزینه شده و برای از مدار خارج شدن خط لوله قدیم ۵۰ میلیون تومان برآورد هزینه شده است.

مدیر آبفا شوشتر با بیان این که ۹۰ کیلومتر از بافت قدیمی شوشتر نیازمند اصلاح شبکه است گفت: برآوردی که برای اصلاح شبکه تخمین زده شده بود، ۱۸۰ میلیارد تومان بود که با توجه به تورم این مبلغ افزایش پیدا کرده است.

وی وضعیت ۳۰ کیلومتر از شبکه فاضلاب بافت تاریخی را بحرانی دانست و گفت: دلیل تاخیر اصلاح شبکه در این سال‌ها مشکل کمبود اعتبار بوده و امسال هم شاهد این هستیم که بودجه‌ها به سمت تنش‌های آبی معطوف شده است.

یادگاری از گذشته و مایه فخر ایرانیان 
سازه‌های آبی تاریخی شوشتر تنها یک جاذبه تاریخی نیست مجموعه در هم تنیده‌ای است که نبوغ ایرانیان در چیرگی بر طبیعت را به رخ می‌کشد.
نمونه‌ای برجسته از تعامل انسان با محیط زیست که آوازه آبادانی شوشتر را برای قرون متمادی در گوش تاریخ نجوا کرد.
معرفی شوشتر به عنوان شهر کامل از سوی یک نشریه بین المللی، نشانه ظرفیت‌های نهفته در حوزه‌های میراث تاریخی و معماری این شهراست.
ما برای ان که بتوانیم بین گذشته و حال پیوند بزنیم و در تعاملات بین المللی حرفی برای گفتن از تاریخمان داشته باشیم ، راهی جز حفظ داشته هایمان نداریم.

نویسنده : زهرا کیانی