چوب مسواک موسوم به اراک را بیشتر بشناسیم

 

پرسشی که در ذهن بسیاری افراد وجود دارد، این است که چرا بسیاری از ما با وجود مقید بودن به استفاده از مسواک و خمیردندان حداقل یک یا دو نوبت در روز و رعایت بسیاری از توصیه‌های دندان‌پزشکان، باز هم وضعیت دندان‌های ما چندان تعریفی ندارد و غالب افرادی که سن آنها به بالای ۲۰ یا ۳۰ می‌رسند، با مشکلات حاد دندان و لثه، روبرو هستند.

 

چالش‌های پر سر و صدایی درباره استفاده از فلوراید و تشکیک در قدرت این ماده برای جلوگیری از پوسیدگی دندان به راه افتاده است، به‌گونه‌ای که برخی تحقیقات مستقل، نه‌تنها فلوراید را به هیچ عنوان مانع پوسیدگی دندان نمی‌دانند، بلکه از این ماده به‌عنوان یکی از عوامل پرخطر در بدن انسان یاد می‌کنند که تنها یکی از عوارض آن، پوسیدگی دندان و تخریب بافت‌های استخوانی است.

 

 

الهام اشرفی، دکترای تخصصی اصلاح نباتات از دانشکده تغذیه و علوم غذایی شیراز، با بیان این که چوب مسواک یا اراک (Arak) یکی از مواد مؤثر در بهداشت دهان و دندان است، اظهار داشت: سازمان بهداشت جهانی، استفاده از مسواک گیاهی را توصیه کرده، زیرا تأثیر مثبت چوب مسواک بر پاتوژن‌های پوسیدگی دندان، ثابت شده است.

 

او با بیان این که گیاه مسواک، درختچه‌ای از خانواده سالوادوراسه با نام علمی سالوادورا پرسیکا و نام عمومی مسواک است و در زبان فارسی، آن را اراک (Arak) می‌خوانند، افزود: این گیاه، بومی نواحی جنوبی ایران است و برگ، میوه، دانه، پوست و ریشه آن، استفاده درمانی بسیار دارد. ریشه این گیاه چوبی، مانند رشته‌های مسواک است و بیش از ۱۴۰۰ سال در بسیاری از کشور‌ها به‌جای مسواک امروزی برای پاکیزه‌سازی دندان استفاده شده است.

 

 

متخصص اصلاح نباتات، با اشاره به این‌ که تحقیقات درباره اثر فارماکولوژیک در زمینه چوب مسواک، اثر ضد التهابی، آنتی‌اکسیدانی، ترمیم‌کنندگی زخم و اثر آرام‌بخشی آن را به اثبات رسانده است، گفت: درخت مسواک به دلیل دارا بودن ترکیباتی نظیر «تری متیل آمین»، «الکالوئید‌های سالوادرین»، «کلراید»، «فلوراید»، «سیلیکا»، «سولفور»، روغن خردل، ویتامین C، صمغ، مقدار کمی «تانین» و «استرول»، اثر ضد باکتری، ضد تب و ضد تحریک لثه دارد. از سوی دیگر، ساقه‌ها و ریشه‌های این گیاه، بافت لیفی دارند و به راحتی روی دندان‌ها ساییده می‌شوند.

 

اشرفی، اظهار داشت: بعضی از چوب‌های جویدنی، ترکیبات قلیایی ضد باکتری دارند و پژوهش‌های اخیر روی درخت مسواک در باکتری‌های دهانی نشان دادند که عصاره «خاماین» چوب، اثر بازدارندگی در برابر رشد باکتری‌های دهانی دارد. بر اساس اطلاعاتی که درباره ترکیبات شیمیایی و ویژگی‌های دارویی چوب مسواک ارائه شده است، این گیاه به دلیل فلوراید بالا، اثر ضد پوسیدگی قوی دارد. همچنین، استفاده منظم و مرتب از چوب‌های مسواک، ممکن است موجب کنترل تشکیل و فعالیت پلاک‌های دهان و دندان شود.

 

دکترای تخصصی اصلاح نباتات از دانشکده تغذیه و علوم غذایی شیراز، اضافه کرد: با وجود این که دانش‌های مربوط به بهداشت دهان و دندان به صورت روزآمد در سطح دنیا در حال پیشرفت است، اما شاهد افزایش پوسیدگی‌های دندانی و بیماری‌های لثه هستیم که مهم‌ترین علت آن، استفاده وسیع قند‌ها در مواد خوراکی، کمبود فلوراید و کلسیم در تغذیه و نبود مراقبت‌های بهداشتی است. با این وجود، امروز استفاده از گیاه مسواک برای تمیز کردن، استحکام و جلوگیری از پوسیدگی دندان، توصیه شده است.

 

او افزود: پژوهش‌های بسیار نشان داده‌اند که اثر ضد باکتری، ضد پوسیدگی، ضد پلاک و ضد قارچی این چوب‌ها از راه واکنش‌های مکانیکی و شیمیایی ایجاد می‌شود.

 

درخت مسواک یا اراک (به عربی: الأراک) درختی همیشه سبز است که از چوب آن، مسواک می‌سازند و چوبی رشته مانند دارد.

 

ارتفاع درخت اراک، بین دو تا پنج متر است. شاخه‌های آن باریک و گرد و برگ‌های آن به خاطر وجود ماده روغنی سبز رنگ، درخشان است و شیره‌ای به رنگ زرد مایل به سبز روشن از آن خارج می‌شود. از گل آن، میوه‌ای شبیه به گیلاس به‌دست می‌آید که به‌صورت خوشه و خوردنی است.

 

آب و هوای گرم و استوایی، محل مناسب برای رشد این درخت است. درخت اراک در کشورهای ایران، هند، عربستان، یمن، مصر، سودان و کشورهای منطقه حبشه (اتیوپی، اریتره، جیبوتی و سومالی) پیدا می‌شود.

 

مهم‌ترین نواحی رویش این درخت در ایران، شهرهای لار، بندر عباس، میناب، مکران و چابهار هستند.