چغندری که قند را در دل زمین آب می کند

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز مهاباد، ایران در کمربند خشک کره زمین قرار گرفته و برای تداوم امنیت غذایی با مدیریت مصرف آب باید تمرکز ویژه ای بر روی محصولات کم آب بر شود. در ايران همانند ديگر مناطق خشك و نيمه خشك جهان، بـه دليـل كمبـود نـزولات جوي، آب كالايي با ارزش است. بنابراین در اين شرايط انتخاب گياهان مقاوم به كـم آبـي و بهره گیری از روشهاي كم آبياري همواره مـد نظـر دسـت انـدركاران امـر كشـاورزي اسـت.  چغندرقند از معدود گياهان زراعي است كه به عنوان گياه مقاوم به كم آبي شناخته شـده است. با اين وجود، معمولاً عملكـرد چغندرقنـد در شـرايط تـنش كمبـود آب كمتـر از شرايط بدون تنش است. تحقيقات نشان داده است كه مي توان با مدیریت آبيـاري در برخي از مراحل رشد چغندرقند، ضمن صرفه جويي در مصرف آب، عملكرد مقبولي نيز داشت. در اين نشريه با استفاده از نتايج تحقيقات صورت گرفته، مراحـل حسـاس و مقـاوم به كم آبي چغندرقند معرفي شده كه باید مـورد اسـتفاده كارشناسـان، مروجـان و كشاورزان قرار گيرد.

برای پیگیری این موضوع در مهاباد به منطقه ای رفتیم که چرخ زندگی کشاورزانش از راه چغندرقند می چرخد. کاک محمد یکی از همین کشاورزان است با دلی پردرد اما زبانی شیرین مثل قند. از کم آبی و ضعف مدیریت آب هم از طرف مردم و هم از طرف مسئولان گلایه داشت. پای حرفهایش که نشستیم گفت: تا پارسال دو برابر همین محصول امسال را می کاشت و زندگی خودش و مردم را شیرین می کرد اما با شدت گرفتن کم آبی بخصوص امسال محصولاتش نصف شده است. کاک محمد با همه این مشکلات و با استفاده از سیستم مکانیزه آبیاری، به رشد و نمو محصولاتش دل خوش کرده است.

قند زندگی مردم چگونه رشد می کند؟

 از او درباره رشد چغندرقند پرسیدیم، گفت: مرحله ابتدايي رشد چغندرقند از جوانه زني بذر تا استقرار گياه چغندرقند، يعني تا زماني كه برگها حدود 10 درصد سطح زمين را ميپوشاند، مرحله ابتدايي رشد چغندرقند است. سطح بذر چغندرقند با لايه چوب پنبه اي پوشانده شده است، به همين علت بذر چغندرقند براي جوانـه زدن بايـد آب زيادي (حدود 120 تا 150 درصد وزن بذر) جذب كند. ايـن مقـدار آب در حـدود دو برابر مقدار آبي است كه بذر بيشتر گياهان زراعي بـراي جوانـه زدن نيـاز دارنـد. لـذا آبيـاري مناسب در مرحله ابتدايي رشد چغندرقند به منظور جوانه زنـي و سبزشـدن بهينـه و درنتيجـه رسيدن به تراكم مطلوب در مزرعه از اهميت زيادي برخوردار است. وارد حرفهایش شدم و پرسیدم: با این اوصاف چه نیازی به کشت چغندرقند است. پاسخ داد: اول اینکه این منطقه مستعد کشت این محصول است و از لحاظ مالی برایشان صرفه اقتصادی دارد. دوم اینکه این چغندر برای امنیت غذایی کشور لازم است و بالاخره باید در یک جایی از کشور به آن توجه و تولید شود. بنابراین می توان با استفاده از روش های مناسب آبیاری از آب بری این محصول کاست و به مدیریت آب کمک کرد. او می گفت: درست است که بیشتر مصرف آب کشور در زمینه کشاورزی است اما اگر کشاورزی هم نباشد زندگی از چرخ می افتد و باید برای محصولات غذایی که مهمترین بخش زندگی هستند دست پیش بیگانه دراز کرد و آن هم که مشکلات خودش را دارد. مشتاق بودم در مورد رشد چغندرقند بیشتر بدانم. از او پرسیدم محصولاتش کشت بهاره است یا پاییزه؟ گفت: یک مقدمه برای جواب سوالتان بگویم.

مرحله توسعه برگ چغندرقند

از انتهاي مرحله ابتدايي تا زمان به حداكثر رسيدن رشد برگها، مرحله توسعه برگ چغندرقند را در بر ميگيرد. انتهاي اين مرحله در كشت بهاره و زود هنگام هـمزمـان بـا اواسط خرداد تا اوايل تيرماه است. در اين مرحله به دليل كوچك بودن بوتـه هـا، وجـود بارندگيهاي بهاره و در نتيجه تأمين مقداري از نياز آبي چغندرقند، ميتوان از روشهاي كم آبياري استفاده كرد. در كشت چغندرقند بهاره، اين مرحله از رشـد گيـاه بـا آخـرين آبهاي زراعت غـلات هـمزمـان اسـت. لـذا اگـر در منطقـه اي در اوايـل فصـل رشـد محدوديت آب وجود دارد و گندم يا جو به صورت پاييزه و چغندرقند به صورت بهاره كشت شده است ميتوان چغندرقند را در اولين فرصت در اواخر زمستان يا اوايـل بهـار كشت كرد. سپس براي جوانه زني، سبز كردن و استقرار آن دو تا سه نوبت آبيـاري كـرد. پس از استقرار، ميتوان آبياري را تا حداكثر زمان لازم بـراي آخـرين آبيـاري غـلات از زراعت چغندرقند قطع كرد. این کشاورز پرتلاش و البته مسلط به دانش روز که خودش کارشناس کشاورزی است تصریح کرد: با توجه به ویژگی­های آبی و جغرافیایی منطقه کشت محصولاتش را به صورت بهاره در نظر گرفته است تا هم روی کیفیت چغندرقند تاثیر مثبتی داشته باشد و هم آب کمتری مصرف کند.

کاک محمد در ادامه کلامش اشاره ای به مشکلات آب کشاورزان این منطقه کرد و گفت: باتوجه به کاهش بارندگی ها و حق آبه ای که برای احیای دریاچه ارومیه در نظر گرفته می شود آب کمتری برای کشاورزان می رسد. وارد کلامش شدم و گفتم: با در نظر گرفتن کشت بهاره و کاهش بارندگی ها در طول بهار امسال چگونه آن را مدیریت کرده است؟ گفت: البته در اين شرايط با توجه به اعمال تنش خشكي ممكـن اسـت عملكـرد محصـول نسبت به قطع نشدن آبياري، كاهش يابد. مقدار اين كاهش به عوامل مختلفي بستگي دارد نظير تاريخ كاشت، شرايط آب و هوايي، خصوصيات فيزيكي و شـيميايي خـاك، مقـدار رطوبت ذخيره شده درخاك در زمان قطع آبياري، مدت قطع آبياري و شرايط مهيا شـده مانند شرايط تغذيه و آبياري مناسب براي زراعت چغندرقند بعد از مرحله تنش. بـا ايـن وجود عملكرد در شرايط كشت زودهنگام به همراه قطـع آبيـاري در ايـن مرحلـه رشـد معمولاً بيش از عملكرد محصول در كشت دير هنگام (بعـد از آخـرين آبيـاري غـلات) است و او توانسته است از این روش استفاده کند و محصولاتش امسال کیفیت خوبی دارند.

مکانیزاسیون آبیاری یعنی تولید چغندری که واقعا قند است

کاک محمد به مرحله نهایی رشد و دیدن محصول یکساله اش اشاره می کند. مرحله رشد ريشه چغندرقند مرحله رشد ريشه از زمان پوشش كامل تا شروع رسيدگي است كـه در كشـت زود هنگام بهاره در حدود اوايل تيرماه شروع و تا اوايل شهريورماه خاتمه مـي يابـد. در ايـن مرحله چغندرقند، به دليل بالابودن سطح برگ و حجيم شدن رشـد ريشـه و هـم زمـان شدن آن با بيشترين مقدار تبخير و تعريق روزانه طي فصل رشـد، بيشـترين نيـاز آبـي را دارد. قطع آبياري يا كاهش آن در اين مرحله باعث كاهش شديد عملكرد قند مـيشـود. لذا برنامه آبياري بايد به گونه اي باشد كه مرحله مياني رشد چغندرقند بـدون تـنش آبـي طي شود. او می گوید: مثل بزرگ کردن یک بچه بر روی محصولش دقت کرده، آب و کود چغندرهایش را مرتب طبق برنامه داده و در این شرایط کم آبی که اتفاقا حق آبه کشاورزان هم کمتر شده بود و با پیگیری های صداوسیمای مهاباد به درد دل کشاورزان رسیدگی می شد توانست در همین شرایط هم تا حدودی آبیاری ها را به موقع انجام دهد و اکنون محصولاتش سر از زمین درآورده اند و او از کیفیتش راضی است.

کمبود آب چغندر را شیرین تر می کند

چغندرکار گزارش ما به شیرین ترین مرحله کارش اشاره می­کند یعنی مرحله نهایی و برداشت محصول. مرحله نهايي دركشت بهـاره چغندرقنـد از حدود اوايل شهريور ماه شروع ميشـود. در ايـن زمـان معمـولاً بـه دليـل كـاهش دمـا، (خصوصاً در شبها) مقدار تبخير و تعريق کمتر می شود و ميتـوان مقـدار مصـرف آب آبياري را در زراعت چغندرقند كاهش داد. آزمايشات متعـدد كشـت هـاي پـاييزه و بهاره در مناطق مختلف كشور نشان داده است كه مديريت صحيح قطع آبياري در انتهاي فصل رشد چغندرقند ميتواند نتايج مطلوبي در برداشته باشد. بـه طـوري كـه مـيتـوان حداقل از آخرين آبياري زراعت چغندرقند صرف نظركرد. در اين شرايط ممكن است عملكرد ريشه تا حدودي نسبت به قطع نشدن آبياري كـاهش يابد اما به علت آثار مثبت تنش آبي بر افزايش درصد قند درمجموع عملكرد قند كـاهش نمي يابد.

کشاورزان این منطقه باتوجه به کم آبی های اخیر کاشت محصولاتشان را به شدت کاهش داده اند و حتی برخی می گفتند دیگر از زمین هایشان نمی توانند استفاده کنند چون هر محصولی که باشد نیاز به آب دارد و در صورتی که حق آبه کشاورزی منطقه اختصاص داده نشود همه بذرهای آن ها می سوزد و بجای برداشت سود، ضرر هم می کنند. اگرچه چند کشاورز هم با راهنمایی های کاک محمد توانسته بودند امسال محصول خوبی برداشت کنند اما نیاز به توجه ویژه مسئولان داشتند. توجهی که احیای دریاچه ارومیه را در کنار حق آبه کشاورزان در نظر داشته باشد.

استان آذربایجان غربی باتوجه به ویژگی های جغرافیایی و تخصص کشاورزانش یکی از تولیدکنندگان اصلی چغندرقند در کشور است و امسال حدود 11 هزار تن چغندرقند از اراضی کشاورزی این منطقه برداشت می شود.

نویسنده:مرتضی قربانی