نابودی تدریجی نقاشی‌های دیواری در گیلان

به گزارش وب گردي خبرگزاري صدا وسيما؛ نقاشی‌های دیواری امامزادگان شرق گیلان با چند آسیب بزرگ همرا بوده و هستند، یکی؛ دستبرد بنا از سوی حفاران غیرمجاز به بهانه دست یافتن به گنج که این مساله معضلی برای همه آثار تاریخی است، دیگری یادگاری‌نویسی روی نقاشی‌ها و مساله مهم‌تر مرمت و نوسازی غیر اصولی بناهاست که موجب می‌شود دیگر نشانی از نقاشی‌ها باقی نماند.

تا دهه ۷۰ شمار قابل توجهی از آثار منقوش مذهبی روی دیواره‌های امامزادگان باقی بود که برخی از آن‌ها بی‌نظیر و بی‌همتا بودند. از این میان می‌توان به نقاشی‌های بقاع «باباولی» در دیلمان، امامزاده روستای «پینچاه» در آستانه اشرفیه، امامزاده روستای «شیرجو پشت» در لاهیجان و بقعه دوازده امامزادگان روستای «ملاط» لنگرود یاد کرد که متاسفانه همه این آثار هنگام نوسازی از بین رفتند.

مرمت غیرکارشناسانه بقعه امامزاده بارکوسرای لاهیجان
مجموعه نقاشی‌های بقعه امامزاده بارکوسرای لاهیجان از بی‌همتاترین آثار موجود در بخش جلگه‌ای شرق گیلان بوده که متاسفانه به دلیل مرمت غیرکارشناسانه از بین رفت.
در اواخر دهه ۷۰ متولیان و ریش سفیدان محلی تصمیم گرفتند که دستی به سر و روی بنا بکشند. آنها به بنای بقعه دست نزدند، فقط در و پنجره را تازه کردند و گچ‌های رویین دیوار داخلی و خارجی امامزاده را تراشیدند و روی آن گچ تازه کشیدند و یک نقاش محلی را استخدام کردم تا دوباره روی دیوار‌ها نگار گری کند که این کار جدید با اثر پیشین بسیار متفاوت و از نظر کیفی بسیار نازل است.

یکی از ویژگی‌های مهم نقاشی‌های این بنا فرم اجرای نقاشی بوده که از بخش عمده درونی و بیرونی تشکیل می‌شده. در بخش درونی بقعه ببیشتر نماد‌ها آسمانی و ملکوتی و در بخش بیرونی بنا نقاشی‌ها زمینی و تاریخی‌تر بوده که در نقاشی‌های دیگر این تقسیم بندی کمتر دیده می‌شود. 
نکته مهمی که درباره نقاشی‌های این بنا وجود دارد این است که پیش از مرمت بقعه حفره کوچکی روی دیوار پشت بقعه وجود داشته که با تنگ کردن چشم می‌شد داخل آن را به صورت محدود نگاه کرد. این حفره می‌توانست رازی از یک نقاشی قدیمی‌تر را نیز بازگو کند. زیرا کاملا معلوم بود حفره مربوط به تیغه‌ای است که روی طاقچه‌های قدیمی‌تر کار گذاشته‌اند. زیرا پشت تیغه‌ها نقاشی وجود داشته. یعنی نقاشی‌های یاد شده خود روی نقاشی‌های قدیمی‌تری کشیده شده بودند.

نقاشی‌ها باقی مانده
درحال حاضر کمتر بقاعی در شرق گیلان وجود دارد که دیوار‌های آن به این نقاشی مزین باشد، برخی از این بنا‌ها در حوزه‌های شهری و برخی در حوزه‌های روستایی قرار دارند؛ به عنوان مثال اکنون بخشی از نقاشی‌های بقاع «چهارپادشاهان» و «امیرشهید» لاهیجان و بقعه «سیدکریم» شهر شلمان باقی مانده و بخش دیگر آن به دلیل مرمت و رنگ‌آمیزی و گچ‌کاری از بین رفته است.
حالا از میان آن همه آثار یاد شده فقط ۳ بقعه باقی مانده که نقاشی‌های آن‌ها تقریبا به طور کامل حفظ شده. یکی از این سه مربوط به نقاشی‌های بی نظیر دیواری بقعه آقا سید حسین لنگرود است که نوع و فرم آن با سایر آثار متفاوت‌تر و بسیار حرفه‌ای‌تر به اجرا در آمده است و از نوع نقاشی‌های به ویژه بخش بیرونی مشهود است که در دوره‌های مختلف مورد دخل و تصرف‌های در آن شده است. اثر دوم هم مربوط به نقاشی‌های بقعه متعلق محله لاهیجان است که به شدت در شرف تخریب و نابودی قرار دارد. اثر سوم هم مربوط به نقاشی‌های بقعه باباجان دره املش است که هر لحضه تاخیر در نوسازی آن می‌تواند باعث از دست رفتن این یادگار میراثی مردم منطقه باشد.
نکته دردناکی که می‌توان درباره بقعه باباجان دره املش از آن یاد کرد این است که از مجموع بقاع مناطق کوهستانی که دارای نقاشی‌های دیواری بوده‌اند اکنون فقط همین بنا باقی مانده است.

بقعه باباجان دره مدفن امامزادگان آقا سید ابراهیم (ع) و سید کاظم (ع) است و در شهرستان املش، بخش رانکوه، روستای باباجان دره قرار دارد. بنای بقعه مربع شکل است و در ساخت آن از مصالحی مانند سنگ، چوب و گل استفاده کرده‌اند. در سه سوی بنا، سه ایوان با ستون‌های لاچ لنگری واقع شده‌اند. براساس نوشته‌های روی دیوار این طور می‌توان دریافت که نقاشی را هنرمندی به نام آقاجان لاهیجانی در سال ۱۱۳۵ هجری قمری کشیده است. این بقعه در ۲ آبان ۱۳۸۲، ۱۰۶۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.