زراعت چوب، پایانی بر قتل درختان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز ایلام؛ ما خبرنگار‌ها عادت کردیم که اطرافمان را با دقت بیشتری نسبت به دیگران نگاه کنیم؛ این را گفتم که بگویم امروز تصمیم گرفتم مسیر محل کارم را تا خانه پیاده بروم. در طول مسیر چشمم به نمایشگاه‌های مبل افتاد، طرح‌های شیک و متنوعی که آدم را برای مدتی مشغول تماشا می‌کرد.
کمی بالاتر از نمایشگاه‌های مبل به یک نوشت افزار فروشی رسیدم؛ دفترچه‌های مختلف و رنگانگش بیشتر از هر چیزی نظرم را جلب می‌کرد. هنوز هم مثل بچگی هایم از بوی ورق زدنشان مدهوش می‌شوم. بغل دستش کتاب فروشی دانشگاه‌ها بود با یک دکه‌ی روزنامه فروشی، روبه رویش که تند و تند برای دانشجو‌ها کپی می‌گرفت؛ با خودم فکرکردم زندگیِ چند درخت برای تهیه‌ی این مبل‌ها و وسایل تزیینی و دفتر و کتاب‌ها باید به پایان برسد تا این مغازه‌ها پر شوند؟!
در همین فکر‌ها بودم که یک پیره زن فرتوت در حالی که به سختی راه می‌رفت، نفس، نفس زنان از پشت سرم گفت: "دخترم پیر شی، می‌تونی چند قدم این کیسه‌ها رو بگیری، از نفس افتادم" دو تا کیسه‌ی پلاستیکی بزرگ دستمال کاغذی خریده بود.
انگار داغی به افکار غم انگیز مرگ درختان در ذهنم اضافه کرده باشی با حالتی متأثر و صدایی غمگین گفتم. بله، حتماً.

تاریخچه استفاده از چوب
به خانه که رسیدم اول رفتم سراغ لپ تاپم و شروع کردم به تحقیق در مورد قصه‌ی درختان و صنایع چوب؛ از مصری‌ها که ۳۲۰۰ سال ق. م در اطراف خانه‌های خود نرده‌های چوبی می‌کشیدند تا ساخت انواع تختخواب و در‌های چوبی بزرگی که یکی از ملزومات قصر‌ها و ابنیه‌های اداری و مسکونی به حساب می‌آمده و در حال حاضر نمونه‌های فراوانی از این آثار در موزه‌ی لندن و لوور پاریس نگهداری می‌شود تا یونان باستان که از چوب برای ساخت روان تخت‌ها استفاده می‌کردند از قدمت چوب حکایت می‌کند.

بر اساس نظر زنده یاد مهندس کریم ساعی، اهمیت چوب برای یونانیان به آن اندازه بوده که طبق افسانه‌های ملی معتقد بودند، هر درختی را فرشته‌ای نگهبانی می‌کند و با قطع درخت، آن فرشته نیز کشته می‌شود؛ بنابراین در صورت ضرورت قطع یک درخت، برای آن قربانی می‌دادند.
در روم هم چوب ارزش خاصی داشته و حتی می‌توان گفت رومی‌ها از اصول جنگل داری اطلاع کافی داشته اند. پس از میلاد مسیح هم گسترش صنایع چوب در اروپا ادامه پیدا کرده و ساخت کشتی‌های بزرگ کاملا رایج بوده است.
در هند و استرالیا و آمریکا و ... هم استفاده از چوب رونق زیادی داشته است.
با احمدی، مهندس صنایع چوب هم که تلفنی صحبت کردم از قدمت استفاده از چوب در ایران گفت.
به زعم احمدی، هر چند تاریخ مصرف چوب در ایران چندان معلوم نیست، ولی از خلال نوشته‌های محققان، مورخان و باستان شناسان می‌توان استنباط کرد که در ایرانِ عصر حجر استفاده از چوب مرسوم بوده و به نوشته‌ی "رومن گیرشمَن" - باستان شناش و ایران شناس معروف فرانسوی - مردم بومی ایران که قرن‌ها قبل از مهاجرت آریایی‌ها در ایران زندگی می‌کردند در حدود ۴۲۰۰ ق. م از چوب برای خانه سازی استفاده می‌کرده اند و نقش یک لوح مربوط به ۳۰۰۰ سال ق. م که در شوش به دست آمده، نشان می‌دهد استفاده از چوب برای ساخت وسایلی مانند نردبان در این دوره مرسوم بوده است.
همچنین از بررسی قطعه‌ای چوبی که در یکی از قبر‌های متعلق به ۵۰۰۰ سال ق. م در اطراف شهرستان فسا به دست آمده و نوع آن به نظر، درخت گلخونک است، مشخص می‌شود که در آن زمان ایرانیان برای ساخت ابزار‌های مختلف از چوب استفاده می‌کرده اند. در اکتشافات باستان شناسی (چراغعلی تپه) (مارلیک تپه) - که در استان گیلان قرار دارد - نیز (ماکت گاو آهنی با دیرک بلند) به دست آمده که نشان دهنده‌ی استفاده از چوب در ساخت گاوآهن و سایر وسایل کشاورزی است.
از مطالعه‌ی آثار مورخینی مانند هرودوت، گزنفون و کنت کورث استنباط می‌شود، استفاده از چوب در دوره‌ی هخامنشیان -۳۳۰ تا ۵۵۰ ق. م - بسیار مرسوم و متداول بوده است.
در دوره‌ی ساسانیان، استفاده از کلافه‌ای چوبی در میان دیوار‌ها به ظاهر برای استحکام بخشیدن به آن ها، معمول بوده است. همچنین از چوب برای قالب سازی طاق و گنبد‌های ابنیه استفاده می‌شده است.
در اواخر دوره‌ی سلجوقی تزیین چوب با گل و بوته چیزی شبیه به منبت کاری فعلی رواج داشته است.

ادامه‌ی سلطه‌ی چوب در دنیا
احمدی می‌افزاید: به دلیل وفور جنگل‌های انبوه، در حال حاضر هم چوب مهمترین و در واقع اولین عنصر ساختمانی در منطقه‌ی مازنداران محسوب می‌شود. در جنگل‌های مازندران انواع درختان پهن برگ و سوزنی می‌رویند و درختانی که در مناطق سردسیری رشد می‌کنند نسبت به مناطق معتدل، بادوام‌تر و محکم ترهستند) بنابراین استفاده و انتخاب نوع چوب در بنا‌های مختلف، متفاوت بوده و بر اساس کاربرد بنا انتخاب می‌شده است.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به رطوبت زیاد منطقه، احتمال حمله‌ی موریانه بسیار زیاد بوده، به همین دلیل درختانی انتخاب می‌شوند که به خودی خود در برابر این آسیب‌ها مقاوم و محکم باشند.
به نقل از آقای حاج رزاق بیگلرنیا، از افراد بومی و آگاه، برای ساختن عنصر باربر چوبی- نال و ستون- از چوب درختانی که دارای این مزایا بوده اند، استفاده می‌شده است.
او می‌گوید: درست است که علم پیشرفت کرده و آهن، فولاد، آلومینیوم وارد عرصه‌ی رقابت با چوب شده اند؛ اما نتوانسته اند جای آن را بگیرند.
این فرد بومیِ جنگل‌های شمال کشور می‌افزاید: در گذشته از چوب‌ها فقط برای ساخت خانه، ابزار شکار، تبر و .. به صورت ابتدایی استفاده می‌شده؛ اما امروز جایگاه وسیع‌تر و مهم تری در بخش‌های مختلف زندگی پیدا کرده است.

تیغ تیز توسعه صنعت چوب بر پیکر درختان
اظهارات آقای بیگلرنیا را کارشناسان محیط زیست هم تأیید می‌کنند و می‌گویند: افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به چوب، سبب شده است تا تخریب جنگل‌ها و قطع درختان و مراتع برای رسیدن به انواع چوب‌ها گسترش یابد و آسیب بزرگی را به محیط زیستِ جهانی وارد کند.
"امیر محمدی" با اشاره به این که قطع درختان می‌تواند باعث از بین رفتن زیستگاه گونه‌های جانوری شود و به اکوسیستم‌ها آسیب برساند، می‌افزاید: طبق اعلام نشنال ژئوگرافیک،۷۰ درصد حیوانات و گیاهان زمینی در جنگل‌ها زندگی می‌کنند و بسیاری از آن‌ها نمی‌توانند از جنگل زدا‌هایی که خانه‌های آن‌ها را خراب می‌کند جان سالم به در ببرند.
براساس تحقیقات همین رسانه، در اوایل قرن بیست و یکم هر ساله منطقه‌ای جنگلی به اندازه پاناما بریده می‌شود.

بی خانمانی حیوانات با قطع درختان
وی در ادامه می‌گوید: قطع تمام درختان از یک منطقه، زیستگاه‌های فیزیکی بسیاری از گونه‌های حیات وحش را از بین می‌برد. معروف‌ترین آن‌ها "جغد خالدار" شمال است. این پرنده در جنگل‌های انبوه لانه می‌سازد. دارکوب‌ها، شاهین‌ها، خفاش‌ها و سنجاب‌های پرنده برخی از جانوران جنگلی هستند که خانه‌های خود را از دست داده اند. تنوع گونه‌های جانوری با حذف درختان بالغ به طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.

روزگار سیاه سبز پوشانِ طبیعت
"م- ق" از بومیان منطقه‌ی مهدی آبادِ ایلام است.
او می‌گوید: مردم با قطع درختان بلوط، طبیعت را خالی از این گونه‌ی کهن و ارزشمند کرده اند؛ زیرا اعتقاد دارند که چوب بلوط برای تهیه ذغال مناسب است. مردم علاوه بر مصرف شخصی برای کبابی‌های بین راهی روستا ذغال تهیه می‌کنند.

جهان به دنبال راهکار نجات درختان
یک فعال زیست محیطی با اشاره به این که جلوگیری از تخریب محیط زیست و همچنین دسترسی مداوم شرکت‌های صنایع چوب به این مواد اولیه، اخیراً دغدغه‌ای جهانی است، می‌گوید: برخی از کشور‌های توسعه یافته، ایده‌ی مناسبی برای رفع این معضل ارائه کرده اند؛ آن‌ها با اختصاص مناطقی برای کاشت و پرورش درخت و چوب‌های مورد نظر، نسبت به قطع درختان طبیعی در جنگل‌ها اقدام می‌کنند.
محمد سلطانی فر می‌افزاید: یکی دیگر از مزیت‌هایی که در این ایده وجود دارد این است که می‌توان با کاشت و پرورش درخت به صورت مدیریت شده، امکان تهیه چوبِ با کیفیت و با خواص مورد نظر را فراهم کرد.
پیشتر خسرو شهبازی، سرپرست سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور از اهمیت زراعت چوب با توجه به ممنوعیت برداشت از جنگل‌های شمال اشاره کرد و گفت: نیاز کشور به چوب، سالانه بین ۶ و نیم تا ۷ میلیون متر مکعب است و در صورتی که هر سال ۳۰ هزار هکتار چوب از طریق زراعت تامین شود، نیاز کشور به این ماده برطرف می‌شود.
او می‌افزاید: با توجه به تاکیدات رهبر معظم انقلاب تولید داخل بسیار با اهمیت و جزء اهداف نظام جمهوری اسلامی است و بر این اساس، در سال‌های اخیر طرح توسعه کاشت درختان چوبده در اولویت اجرا از سوی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور قرار گرفته است.

ایلام، ظرفیتی مناسب برای بهبود حال طبیعت
کاشت درخت اکالیپتوس در ایلام با توجه به اقلیم منطقه و داشتن دشت‌های وسیع مهران و دهلران روش مناسبی برای مقابله با نابودی درختان مثمر و طبیعی است.
درختان اکالیپتوس در مناطق گرم و خشک کشور به ویژه مناطقی مانند شهرستان‌های گرمسیری مهران و دهلران به خوبی رشد می‌کنند و حدود ۳ سال پس از قطع آن‌ها دوباره به مرحله‌ی استحصال می‌رسند؛ برای همین این موضوع مورد توجه اداره کل منابع طبیعی و کشاورزان استان ایلام قرار گرفته است.
هم اکنون بیش از ۸۷ درصد مساحت استان ایلام (حدود یک میلیون هکتار) را منابع طبیعی تشکل می‌دهد و بیش از ۶۴۰ هزار هکتار جنگل در استان ایلام وجود دارد.
بیش از ۹۰ درصد گونه‌های جنگلی استان ایلام از نوع بلوط و بقیه‌ی آن از نوع ارجن، کیکم، زالزالک و... هستند.

۱۰۰ هزار هکتار جنگل بلوط ایلام در معرض نابودی
مدیر کل منابع طبیعی ایلام با اشاره به قدمت ۱۳۰ قرنی درختان بلوط استان می‌گوید: جنگل‌های بلوط با حوادث طبیعی و انسانیِ بسیاری در معرض تخریب قرار دارند که یکی از آن‌ها تهیه مواد اولیه برای شرکت‌های صنایع چوب است؛ بنابراین برای جلوگیری از این معضل باید با طرح زراعت چوب و تأمین مواد اولیه‌ی این صنایع، مانع بخشی از آسیب‌های موجود شد.

اکالیپتوس، نسخه‌ای که در ایلام تجویز شد
احمدی با اشاره به اینکه حدود ۱۳ درصد جنگل‌های طبیعی استان در معرض تخریب قرار دارند، افزود: منابع طبیعی با ایجاد ۳۰ هزار هکتار جنگل نسبت به افزایش سطح جنگل‌ها اقدام کرده؛ به گونه‌ای که فقط در شهرستان مهران ۷۷ هزار هکتار کاشت جنگل در دست اقدام است.
وی تصریح کرد: این رقم در شهرستان دهلران هم به ۳۰ هزار هکتار می‌رسد که برای ایجاد این میزان جنگل در استان باید سالانه ۷ میلیون اصله نهال تولید شود.
یک کشاورز دهلرانی که کاشت اکالیپتوس را به صرفه‌تر از کشاورزی می‌داند، می‌گوید: در زراعت چوب هم کشاورز سود می‌برد و هم محیط زیست از تخریب در امان می‌ماند.
وی می‌افزاید: زراعت چوب در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی مزایای زیادی دارد و سبب کاهش هزینه‌های نیروی انسانی، سم، کود و سایر هزینه‌های مربوط به کاشت، داشت، برداشت و همچنین امکان استفاده از آب مازادِ فاضلاب شهری می‌شود.
یکی دیگر از کشاورزان می‌گوید: در اطراف زمین خود درخت اکالیپتوس کاشته‌ام؛ کاشت این نوع درخت هم در ثبیت آب و هوا، حاصلخیزی خاک و رونق محصولات کشاورزی بسیار مؤثر است و هم نقش بسزایی به عنوان بادشکن و جلوگیری از هجوم ریزگرد‌ها ایفا می‌کند.
نصرالله پارسه رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان دهلران می‌گوید: این شهرستان با وسعتی معادل ۷ هزار کیلومتر مربع، بیش از ۸۵ درصد مساحت آن را عرصه‌های ملی تشکیل می‌دهد و سالیانه یک میلیون اصله نهال در شهرستان دهلران تولید می‌شود؛ در این شهرستان ۳ نهالستان گرمسیری، نیمه گرمسیری و سردسیری وجود دارد که ظرفیت تولید این نهالستان یک میلیون نهال در سال است.
وی می‌افزاید: این میزان نهال در سطح ۳ هزار هکتار از اراضی شهرستان کشت شده و توسعه کشت زراعت چوب به منظور تأمین خوراک کارخانجات صنایع چوب و صنایع وابسته در کشور انجام می‌شود.
به گفته‌ی پارسه یکی از برنامه‌های سازمان جنگل‌ها و مراتع در زمینه‌ی توسعه زراعت چوب در کشور، پرداخت تسهیلات ارزان قیمت به کشاورزان با نرخ ۱۳ درصد است.
وی تأکید کرد: کشاورزانی که حاشیه مزارع خود را به طرح زراعت چوب اختصاص دهند، بعد از تشکیل پرونده به بانک‌های عامل برای دریافت تسهیلات به ازای هر هکتار ۷۸ میلیون ریال معرفی خواهند شد.
مدیرکل منابع طبیعی ایلام هم می‌گوید: بر اساس برآورد‌های صورت گرفته یک چهارم زراعت چوب سراسر کشور در استان ایلام انجام شده است.

• استان ایلام در سال‌های اخیر با ورود به این عرصه و شرایط اقلیمیِ مناسبی که دارد از مناطق مستعد برای اجرای طرح زراعت چوب است؛ این طرح می‌تواند به کاهش قیمت و قاچاق چوب، جلوگیری از واردات چوب‌های آلوده و نیز جلوگیری از نابودی جنگل‌های زاگرس کمک کند.

نویسنده : زهرا پور اسماعیل