وقتی فرآوری می‌تواند تلخی زهر را شیرین کند

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خراسان جنوبی، این روز‌ها باغات خراسان جنوبی از زنبور‌های عسل میزبانی می‌کنند، باغاتی که از آن مرغوب‌ترین عسل گیاهان دارویی دنیا برداشت می‌شود.
خراسان جنوبی با تولید ۹۷ درصد زرشک دنیا و ۹۵ درصد عناب ایران، تولید کننده عسل‌های با کیفیت از این دو محصول استراتژیک است.

بهار زنبورداری
هر چند فصل سرما و برگ ریزان شروع شده، اما اینجا در شرقی‌ترین استان کشور بهار زنبورداری است. امسال برای نخستین بار است که زنبوردان خراسان جنوبی دست به کاراستحصال زهر، این ماده‌ای شگفت انگیز از زنبورعسل شده اند، ماده‌ای که فرآوری اش می‌تواند صنعت زنبور داری را زیر و رو کند.
زهر زنبورعسل، ماده‌ای زهرآگین که کمتر کسی در جریان خواص اعجاب آور آن است، فراورده‌ای که به سختی به دست می‌آید، اما دلالان به راحتی آن را از چنگ زنبورداران در می‌آورند و روانه بازار‌های خارجی می‌کنند.

صنعتی دلار ساز در دل کویر خراسان جنوبی
با تیم زهرگیری همراه می‌شویم تا شاهد گزش‌های دلار ساز زنبور‌های عسل بر جدار شیشه‌های پنل زهرگیری باشیم.
آقای یوسفی رئیس اتحادیه زنبور داران خراسان جنوبی فرایند زهر گیری را اینطور برایم توضیح می‌دهد: زهر ماده‌ای بی رنگ است و بوی تند و تلخی دارد، در زهرگیری به زنبور شوک الکتریکی وارد می‌شود و زنبورعسل بدون نیش زدن، زهر خود را خالی می‌کند بدون آن که تلف شود.
بعد از اینکه زنبور‌ها زهرشان را بر جدار شیشه‌ای دستگاه زهرگیر تخلیه کردند، این شیشه جدا و در مجاورت هوا به یک لایه سفید رنگ تبدیل می‌شود.

نوش دارویی در دل ذرات زهر
میلیتین ماده‌ای شیمیایی است که در صنعت داروسازی برای ساخت داروی بیماری‌های مختلف از جمله انواع سرطان و حساسیت به کار می‌رود؛ این ماده که از زهر زنبورعسل استخراج می‌شود خواص درمانی شگفت انگیزی دارد.

میلیتین در مهار سرطان‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته و خاصیت ضد سرطانی این ترکیب در انواع مثل سرطان تخمدان، پانکراس و سرطان پستان، سرطان مالنوما، لوسمی و سرویکس گزارش شده است.
خواص بی بدیل میلیتین استخراج شده از زهر زنبورعسل، باعث شده است، به عنوان یک ماده موثره بسیار ارزشمند در صنایع دارویی مطرح شود.

آقای پویان مدیرمجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی و یک پژوهشگر با تجربه است، از او در رابطه با خواص بی نظیر زهر زنبور پرسیدم، این طور پاسخ داد: زهر زنبور عسل در صنایع داروسازی دنیا استفاده‌های بسیار زیادی دارد، ظرفیتی ارزآور که در استان و حتی کشور ما کمتر سراغ آن رفته ایم.
او زهر زنبور را حتی زیر بنای دارویی می‌داند که در بیشتر نقاط دنیا ازجمله درهنگ کنگ، چین و کشور‌های اروپایی در حد وسیعی از زهر زنبور عسل برای فرآوری استفاده می‌کنند.
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی می‌گوید: در زهر زنبور عسل حداقل ۲۶ اسید آمینه بسیار مفید وجود دارد، از آنزیم‌های موجود در زهر برای بالا بردن سطح سیستم ایمنی و دفاع از بدن در برابر میکروب‌ها استفاده می‌شود.
پویان با اشاره به اینکه دنیا متوجه اثر زهر زنبورعسل در سلامت پوست شده است، اظهار می‌کند: زهر زنبور، ضد باکتری و ضد ویروس است و برخی کشور‌ها از جمله آلمان برای بیماری برای درمان ایدز و پیشگیری از آلزایمر از آن بهره می‌برند.
او با بیان اینکه به ازای یک در میلیون از زهر زنبورعسل می‌توان برای ۱۰۰ نفر مکمل‌های دارویی تولید کرد، تأکید می‌کند:صنایع داروسازی و شرکت‌های دانش بنیان باید برای تولید فرآورده‌های دارویی پای کار بیایند و برای ورود سرمایه گذاران می‌بایست حمایت‌ها و مشوق‌هایی طرح و عملیاتی شود.

ماده‌ای شفا بخش که قیمتش شیرین‌تر ازعسل است
زهر زنبورعسل یکی از گران بها‌ترین فرآورده‌های زنبورعسل است که هر گرم آن در بازار‌های خارجی تا ۱۰۰ دلار به فروش می‌رسد، اما آنچه نصیب زنبوردار ایرانی می‌شود ۳۰ دلار برای خرید هر گرم زهر است.
این وسط ۷۰ دلار در هر گرم، مفت و مجانی به جیب دلال می‌رود.

یوسفی رئیس اتحادیه زنبور داران خراسان جنوبی می‌گوید: ۶۰ درصد زهر زنبور عسل را ماده میلیتین تشکیل می‌دهد، ماده‌ای که هر گرمش تا هزار دلار در بازار‌های جهانی به فروش می‌رسد این مقدار یعنی ۱۰ برابر قیمت یک گرم زهر!
او با اشاره به اینکه کیفیت میلیتین زهر زنبور‌های ایرانی بالای ۶۰ درصد است، می‌گوید: اقلیم بکر کشور ما سبب شده تا زهر زنبور و به تبع آن میلیتینِ با کیفیت تری از سایر کشور‌های دیگر استحصال کنیم و همین باعث شده تا کشور‌های دیگر هم برای خرید این ماده از کشورمان رغبت نشان دهند.
رئیس اتحادیه زنبورداران خراسان جنوبی ادامه می‌دهد: این در حالی است که زهر زنبورعسل به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن نبود صنایع فرآوری است، خام فروشی و برای تولید فرآورده‌های با ارزش راهی کشور‌های خارجی می‌شود.

سرنوشت ۴۰۰ گرم زهر زنبورعسل ایرانی به گرجستان ختم شد
جالب است بدانید از هر ۱۰ هزار زنبور عسل تنها یک گرم زهر بدست می‌آید!
فراورده‌ای که زنبورداران آن را به سختی به دست می‌آورند، به راحتی از کشور خارج می‌شود و در صنایع داروسازی دنیا تبدیل به دارو‌های ضد سرطان و ضد دیابت می‌شود.
بانکی پورمدیرعامل صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری کشور می‌گوید: به تازگی موفق شدیم یک محموله ۴۰۰ گرمی زهر زنبورعسل را به کشور گرجستان صادر کنیم که قیمت جهانی هر میکروگرم میلیتین بیش از ۸۰ دلار است، در کشور گرجستان نیز میلیتین از زهر زنبور استخراج و سپس برای تولید دارو روانه بازار‌های اروپایی و آمریکای شمالی می‌شود.
او با اذعان به خام فروشی زهر زنبور بیان می‌کند: نباید زهر را مستقیم و بدون فرآوری، خام فروشی کنیم بلکه این زهر می‌بایست در اختیار مراکز تحقیقاتی و دارویی قرار گیرد تا با ساخت فرآورده‌های مختلف، قیمت آن چند برابر ارتقاء پیدا کند و برای کشور خودمان سودآوری داشته باشد.

کیفیت فرآورده‌های زنبورعسل کانادا، به پای ایران نمی‌رسد
عیار ملیتین موجود در زهر زنبور ایرانی ۶۰ درصد و بالاتر از نمونه‌های خارجی آن است، این خلوص بالا خود کافی است تا صنایع داروسازی دنیا را مشتاق استفاده از زهر زنبور کشورمان در تولید دارو کند.
آقای یگانه راد زنبوردار ایرانی مقیم کانادا و بزرگترین تولید کننده فرآورده‌های عسل در آمریکای شمالی است او از ونکوور و در گفتگوی اینترنتی با ما گفت: کیفیت فرآورده‌های زنبورعسل کانادا به هیچ وجه به کیفیت فرآورده‌های زنبورعسل ایران نمی‌رسد، در ایران ما منابع طبیعی و عسل‌های ارگانیک داریم که باعث بالا رفتن مرغوبیت فرآورده‌های آن از جمله زهر زنبور شده است. 
این زنبوردارموفق ایرانی در ادامه می‌گوید: میلیتین موجود در زهر زنبور ایرانی، خاصیت و تأثیرگذاری بهتری نسبت به زهری که در آمریکای شمالی تولید می‌کنیم دارد؛ داروی‌های تولید شده از میلیتین بر روی ۱۰۰۰ نفر از بیماران دیابتی آزمایش شده است که بیشتر آن‌ها دیگر انسولین نمی‌زنند و از قطع عضو آن‌ها جلوگیری شده است.
حال سوال اینجاست چرا کشور‌های خارجی در ساخت فرآورده از زهر زنبورعسل به صنعتی ثروت آفرین رسیده اند، اما ما در داخل از ظرفیت بالای این طلای سفید غافل مانده ایم؟
جواب را از مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری کشور جویا می‌شویم.

طلای سفید ایران چشم به راه فرآوری
زهر زنبور عسل هنوز محصولی ناشناخته در کشور است که قدم به قدم باید به مرحله تولید صنعتی برسد، در حال حاضر بزرگترین مشکل، عدم ورود شرکت‌های دانش بنیان و فراوری این ماده ارزشمند است تا میلیتین استحصال شده از زهر در مرحله بعد به دست صنایع داروسازی برسد.
در صحبتی که با بانکی پور مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری کشور داشتم گفت: طی ۳ سال گذشته سرمایه گذاری‌های لازم برای تولید و استحصال زهر زنبورعسل در کشور فراهم شده، اما پیش از این برای تجاری سازی این فرآورده کاری انجام نشده بود.
وی افزود: در حال حاضر زهر زنبورعسل جداسازی و میلیتین آن استحصال می‌شود که با ارتقای صنعت زنبورداری و مشارکت شرکت‌های دارویی و آرایشی به دنبال تولید محصولات مکمل، کرم دست، کرم ضد پیری، جوان سازی و کرم ضدالتهاب و درد از محصولات جانبی زهر زنبورعسل هستیم.

مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری کشور تصریح می‌کند: اگر بتوانیم در زمینه بازارسازی برای زهر زنبورعسل چه در داخل کشور و چه در بازار‌های خارجی فعالیت کنیم، می‌توانیم درآمد زیادی را عاید کشور کنیم.

قیچی تلاش محققان ایرانی، روبان فرآوری زهر زنبور را برید
سراغ مؤسسات، شرکت‌ها و یا صنایع داروسازی که به سمت استحصال فرآورده از زهر زنبور رفته بودند را گرفتم، در بین فهرست بلند بالای کارخانه‌ها و شرکت‌های دارویی، تنها به نام دو مؤسسه که به تازگی سراغ استحصال و تولید فرآورده رفته بودند، برخوردم.
مدتی است که کار بر روی استحصال میلیتین از زهر زنبور در مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی شروع شده است، آقای دکتر محرمی مسئول پروژه وهمکارانش در این مؤسسه به نتایج خوبی از درمان‌های دارویی زهر زنبورعسل رسیده اند.
او با اشاره به اینکه از سال ۹۵ پروژه استحصال فرآورده از زهر زنبور عسل را شروع کرده ایم، می‌گوید: مطالعه بر روی زهر زنبور در ۶ استان آغاز شده بود که برای شناسنامه دار کردن این زهر به سراغ استاندارد سازی آن رفتیم تا ارزش افزوده‌ای به آن بدهیم و توانستیم تا سال ۹۸ زهر جمع‌آوری شده از استان‌های مختلف را اینجا آرشیو کنیم.
دکتر محرمی بیان می‌کند: در حال حاضر یک مجموعه بسیار گران بها از زهر زنبور عسل در مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی داریم که این گنجینه بسیار با ارزش است.

از تلخی زهر زنبور تا شیرینی درمان سرطان
میلیتین استحصال شده در مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی حالا راه را برای تولید دارو‌های مختلف برای درمان بیماری‌هایی مثل سرطان، دیابت، ام اس و روماتیسم باز کرده است.
دکتر نظری عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی می‌گوید: تولید آزمایشی میلیتین در این مؤسسه خوب پیش رفته است و در حال حاضر به مرحله‌ای رسیده ایم که می‌توانیم از خروج زهر زنبور عسل به کشور‌های دیگرجلوگیری کنیم.
او افزود: درمان سرطان روده بزرگ آخرین نتیجه درمانی زهر زنبور عسل بود که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد و نتایج واقعا امیدوار کننده‌ای داشت.
دکتر نظری ادامه می‌دهد: میلیتین خالص شده در مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، روی ۶ روده سرطانی مورد آزمایش قرار گرفته و نتایج رضایت بخشی داشته و امیدواریم با کمک بیمارستان امام خمینی (ره) کشور بتوانیم در حوزه درمان سرطان به نتایج خوبی برسیم.

جای خالی دارو‌های ایرانی در ویترین فرآورده‌های دارویی زهر زنبور
هر چند محققان مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی با تلاشی چند ساله به دانش فنی استحصال میلیتین از زهر زنبور دست یافته اند، اما قدم‌های بزرگتر را باید شرکت‌های داروسازی بردارند و با تولید دارو‌های مختلف، کار را به سرانجام برسانند.
۸ میلیون کلونی زنبورعسل در کشور ظرفیت این را دارد که سالانه ۸ تن زهر از آن تولید شود، ظرفیتی که با خام فروشی مفت و مجانی از دستمان می‌رود.
این در حالی است که با فرآوری می‌توان صنعت زنبور داری کشور را تکانی اساسی داد و درآمد هنگفتی را نصیب کشور کرد همانطور که چین در این زمینه خوب درخشیده و توانسته با فرآوری زهر زنبور و تولید محصول از آن با درآمد‌های نفتی کشور ما برابری کند!
محققان این حوزه بر این باورند بایستی زنبورستان‌های تولید زهر از زنبورستان‌های تولید عسل و سایر فرآورده‌های زنبور مجزا باشد تا بتوان برای ذره ذره زهر استحصالی برنامه جامعی چید.

موضوع بعد جلوگیری ازخام فروشی و فرآوری زهرزنبور است، پژوهش‌های انجام شده نشان داده می‌توان از زهر زنبور ۴۰ تا ۶۰ فرآورده تولید شود بنابراین این تحقیقات باید از مرحله آزمایشگاهی خارج و وارد دنیای فرآوری و تولید محصول شود، این کارهمت و قدم‌های بزرگ کارخانه‌های داروسازی و شرکت‌های دانش بنیان را می‌طلبد تا فرآورده‌های دارویی زهر زنبور ایرانی در دنیا حرفی برای گفتن داشته باشند.

نویسنده: فاطمه آریان پور