راغب دانشمند بزرگ و قرآن‌پژوه سترگ اصفهانی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز اصفهان؛ ابوالقاسم حسین بن محمد بن مفضل معروف به راغب اصفهانی دانشمند بزرگ و قرآن‌پژوه سترگ که در قرن پنجم و به قولی در قرن ششم می‌زیسته است. در کتاب‌های شرح حال نگاری، نام او کمتر برده شده و اگر در جایی یادی از او شده، تنها به عنوان قرآن پژوه و ادب شناس و با ذکر مؤلفات او آمده، بدون آنکه شرح حال او را ذکر کنند.
راغب دراصفهان دیده به جهان گشوده و کسانی، چون ابومنصور جُبان، محمد بن علی رازی، دانشمند ادیب و واژه‌شناس از اساتید او بوده اند.
درمورد انتساب او به شهر اصفهان، فضل بن سعد بن مافروخی در محاسن اصفهان او را در زمره طبقه ادبای متقدم این شهر بر شمرده است. راغب خود در محاضرات الادبابه اصفهان توجه خاصی نشان داده، ولی بر اساس گزارش اسماعیل پاشا در کتاب هدیة العارفین محل اقامت و وفات او شهر بغداد بوده است.
وی یکی از قرآن پژوهان به نام ایرانی در سده چهارم و پنجم قمری است، با این همه درباره شخصیت قرآنی راغب کمتر کار شده و نکات بدیع و ابتکاری وی کار نشده است.
زوایای بسیاری از حیات راغب مجهول مانده و روشن نیست که کی به دنیا آمده و در چه زمانی فوت کرده، و اختلاف درباره زمان مرگ وی تا صد سال هم وجود دارد و این تاریکی و اختلاف درباره شخصیتی مانند راغب اندکی شگفت‌انگیز به نظر می‌رسد.
راغب دارای آثار فراوانی بوده، ولی بزرگ‌ترین و ماندگارترین اثر وی مفردات الفاظ القرآن بوده که در همه کتابخانه‌های شخصی و عمومی حضورش نمایان است.
راغب در عصر طلایی علم کلام و رونق دانش مسلمانان می‌زیسته و در شرایط بغداد یا مدینة الاسلام پایگاه اندیشه‌ها و شخصیت‌های بزرگ همه مذاهب و ادیان بوده و آثار گوناگون علمی بوفور در کتابخانه‌های بزرگ یافت می‌شده است.
درباره علت این گمنامی، نظریه‌های متفاوتی ارائه شده، مانند اینکه شاید او مردی گوشه‌گیر و منزوی بوده و از مصاحبت با صاحبان نام و مقام دوری می‌جسته است. شاید با صاحبان قدرت میانه خوبی نداشته و ظاهراً مدتی هم در زندان بسر می‌برده و برخی از آثار خود را در زندان نگاشته است.
این نکته را هرگاه در ارتباط با تمایلات عقیدتی وی، به ویژه ارادت خاص به امیرمؤمنان ملاحظه کنیم و شدت اهتمام وی را در نقل روایات آن حضرت ببینیم، و یا ایده‌های عقلانی و نقد نظریه جبریه او را مشاهده کنیم، این نظریه تقویت می‌شود که چگونه و به چه دلیل زمینه بایکوت شدن او حتی از ناحیه دوستان و معاصران و حتی همشهریان او انجام گرفته است و انگیزه‌ای برثبت شرح حال، آثار و حیات و مرگ او در نوشته‌های قرن پنجم و ششم و هفتم، بلکه هشتم دیده نمی‌شود و بلکه نقل قولی از کتاب‌های او به صراحت در این فاصله تاریخی گزارش نشده است.
عصر راغب اصفهانی، عصر شکوفایی دانش و گفتگوی میان مذاهب و نگارش کتاب‌های مهم در حوزه‌های اسلامی به ویژه علم کلام است.
او از اصحاب صاحب بن عباد (م۳۸۵) وزیر آل بویه شیعی بوده و این حد تاثیر از قدرت در آن دوره طبیعی است. از سوی دیگر در مفردات نام امیرمؤمنان و ذکر روایات حضرت را ۱۹ بار ذکر می‌کند، در طرح عقاید اهل بیت هم روش اش به شکلی است که هم حساسیت برانگیز نباشد و هم ولای اهل بیت را نشان داده باشد.

آثار و مؤلفات راغب
راغب اصفهانی در زمره مردان بزرگی است که با دانش فراوان خود پس از بهره‌مندی از علوم مختلف و تبحر در آن‌ها به نگارش آثار علمی پرداخت و هر کدام از آثار او در رشته قرآن، اخلاق، ادب، حلقه زرینی در سلسله معارف اسلامی گردید، هر چند آثار قرآن‌پژوهی او در تفسیر و علوم و معارف قرآن از برتری خاصی برخوردار است و حجم این نگاشته‌ها قابل قیاس با دیگر آثار وی نیست، اما تالیفات دیگر او نیز چهره قرآنی دارد. از این آثار می‌توان به کتاب‌های مفردات قرآن، جامع التفسیر، تحقیق البیان، درة التنزیل، الذریعه، تفصیل النشاتین، اخلاق راغب، محاضرات الادباء احتجاج القراء، الرسالة المنبهه اشاره کرد.

روش تفسیری راغب
روش تفسیری راغب در بستر شناخت قواعد کلی کشف و پرده برداری از معنای لفظ در نظر مفسر متوقف بر 2 چیز است، یکی آنکه مفسر برای خود اصول و مبانی را بپذیرد و براساس آن مبانی شیوه و روش استنباط از کلام را برگزیند و دیگر، علوم و ابزار‌هایی را در اختیار گیرد که بر اساس آن به سراغ تفسیر برود. راغب برای فهم و کشف مراد خداوند به اصولی پایبندی نشان می‌دهد که چگونه آن اصول را در فهم دخیل می‌داند و در تفسیر آیات بکار می‌گیرد. اما در بخش علوم و ابزارها، نیز قواعدی را برگزیده که در روش تفسیر او تاثیر بسزایی داشته و روش ویژه‌ای را در تفسیر از خود بر جای گذاشته است.

سال ۱۳۸۴، کنگره‌ای در شهر اصفهان با همکاری آیسسکو و پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد و مقالات فراوانی به موضوع شخصیت راغب اختصاص یافت.