رونمایی از سامانه پایگاه جامع میراث مکتوب علوم و فنون

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما به نقل از روابط عمومی و همکاری‌های علمی بین المللی، موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC)، با حضور دکتر پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دکتر محسن شریفی مدیرکل دفتر برنامه ریزی و سیاست گذاری امور پژوهشی وزارت عتف، از پایگاه جامع میراث مکتوب علوم و فنون در مرکز منطقه‌ای به منظور تحقق تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی‌ها در خدمات رسانی به جامعه علمی کشور رونمایی شد.

در این جلسه، دکتر محمدجواد دهقانی رییس موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) با تبریک ایام الله دهه مبارک فجر انقلاب اسلامی گفت: نسخه‌های خطی بخش مهمی از میراث مکتوب اسلام و ایران به شمار می‌آیند.

مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری (رایسست) در راستای تحقق اهداف متعالی و انجام رسالت خود در حمایت از آموزش و پژوهش و ایجاد دسترسی به جامع‌ترین منابع اطلاعاتی چندزبانه علمی و فنی در سطح ایران و منطقه و همچنین گزینش، تهیه و سازماندهی دانش مکتوب داخلی و منطقه‌ای در حوزه علوم و فنون در ایران، در حدود سال ۱۳۸۲ اقدام به خریداری مجموعه میکروفیش‌های مربوط به نسخ خطی موجود در کتابخانه بریتانیا کرده است.

وی افزود: مجموعه نسخ خطی عربی کتابخانه بریتانیا طبق توضیحات ارائه‌شده در «راهنمای موضوعی نسخ خطی عربی در کتابخانه بریتانیا» در سطح جهان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و بهترین مجموعه‌ها در اروپا و آمریکای شمالی مشهور است. گنجینه‌های متعدد و منحصربه فردی که در آن موجود است و وسعت دامنه موضوعی آن، این مجموعه را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های میراث مکتوب در حوزه علوم، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران در جهان مطرح کرده است. این مجموعه شامل حدود ۱۴۰۰۰ عنوان نسخه خطی (حدود ۴۶۰۰۰ میکروفیش، بیش از چهار و نیم میلیون صفحه) در ۴۰ حوزه موضوعی در زمینه‌های علوم و فنون، علوم انسانی، معارف اسلامی و... است.

رییس ISC در ادامه گفت: طراحی «پایگاه جامع میراث مکتوب علوم و فنون» در مرکز منطقه‌ای از سال ۱۳۹۹ و در ابتدا با دیجیتال‌سازی مجموعه میکروفیش‌های نسخ خطی عربی خریداری‌شده از کتابخانه بریتانیا آغاز شد. چشم‌انداز طراحی این پایگاه و دغدغه اصلی آن، نه صرفاً دیجیتال‌سازی و نمایش منابع میراث مکتوب، بلکه احیای این منابع و بازنمون محتوای غنی و اصیل آن‌ها به‌منظور کاربرد مؤثر در بدنه آموزشی و پژوهشی کشور و همچنین استناد به این منابع ارزشمند توسط پژوهشگران در کنار سایر منابع اطلاعاتی کنونی، از طریق ایجاد شبکه جامع اطلاعات نسخ خطی است.

وی افزود: برای طراحی این پایگاه، در گام اول با توجه به تعلق این پایگاه به «مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری»، حوزه‌های علوم و فنون، شامل پزشکی، نجوم، ریاضیات، جغرافیا، علوم غریبه، دایره‌المعارف‌ها، و جُنگ‌ها برای فهرست‌نویسی و دروندهی اطلاعات در نظر گرفته شد که البته در فاز تکمیلی طرح، سایر منابع علوم و فنون نیز مبتنی بر دانش‌شناسی تحلیلی به این پایگاه افزوده خواهد شد و مجموعه موجود نیز از طریق همکاری و ارتباط با سایر مراکز ذیربط گسترش خواهد یافت.

دهقانی افزود: فرآیند طراحی پایگاه با شناسایی بالغ بر ۷۰ عنصر فراداده‌ای برای توصیف و بازنمون نسخ خطی، با همکاری کارشناس نسخ خطی انجام شد تا بتواند بیشترین اطلاعات مفید را در مورد هر نسخه در اختیار کاربران قرار دهد. طراحی این پایگاه در هفت مرحله شامل «شناسایی و سازماندهی میکروفیش‌های نسخ خطی، شناسایی عناصر فراداده‌ای برای توصیف نسخ خطی، شناسایی نرم‌افزار مناسب و طراحی پایگاه، دیجیتال‌سازی مجموعه میکروفیش‌ها، مستندسازی و فهرست‌نویسی نسخ خطی، ورود اطلاعات نسخ خطی در پایگاه، و ویرایش اطلاعات واردشده در پایگاه» انجام شد.

وی گفت: این طرح، دستاورد‌های ارزشمندی همچون ایجاد بانک اطلاعاتی نسخ خطی، تجهیز و راه‌اندازی واحد نسخ خطی در مرکز منطقه‌ای، ایجاد زمینه‌های همکاری با سایر مراکز نسخ خطی در کشور، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و آموزش نیروی انسانی در حوزه نسخ خطی را به همراه داشت.

رییس ISC گفت: طراحی این پایگاه و دسترس‌پذیر نمودن مجموعه ارزشمند نسخ خطی کتابخانه بریتانیا و سایر منابع علمی و فنی اصیل که در حال افزوده شدن به مجموعه موجود است، می‌تواند جایگاه مرکز منطقه‌ای را برای دسترسی کاربران به مجموعه میراث مکتوب در سطح ایران و منطقه افزایش داده و نقش بسزایی در توسعه دامنه فعالیت‌ها و خدمات مرکز منطقه‌ای و گسترش پوشش منابع اطلاعاتی آن داشته باشد.

همچنین این پایگاه علاوه بر ارائه خدمات به گروه‌های مختلف کاربران، با فراهم کردن دسترسی برخط به متن کامل نسخ خطی می‌تواند به‌عنوان پشتوانه‌ای آموزشی و پژوهشی برای مراکز علمی و پژوهشگران کشور مورد استفاده قرار گیرد. این پایگاه هم اکنون از طریق نشانی ricest.ac.ir در دسترس عموم قرار دارد.

در ادامه این جلسه دکتر پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با تبریک ایام خجسته دهه فجر گفت: در وزارت عتف راهبرد‌هایی همچون مرجعیت علمی و دیپلماسی علم و فناوری برای پیشبرد هرچه بیشتر اهداف مطرح است.

وی افزود: احیا، گردآوری، ساماندهی و طبقه بندی این میراث مکتوب بسیار کار ارزشمندی می‌باشد که توسط این سازمان انجام شده است. همچنین در دسترس بودن این مستندات برای پژوهشگران داخلی و خارجی بسیار اهمیت زیادی دارد. امید است این طرح‌ها در فاز‌های بعدی ارتقا یابد تا گنجینه‌ای از این نسخ را داشته باشیم.