حقایقی که باید درباره اهدای عضو بدانیم

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز همدان، روزانه تعداد زیادی از هم نوعان ما در کشور، جان خود را در اثر نرسیدن به موقع اعضای اهدایی از دست می‌دهند و این در حالی است که هر بیمار مرگ مغزی می‌تواند با اهدای اعضای خود، جان ۸ انسان دیگر را نجات دهد. در واقع، تنها راه ادامه‌ حیات برای بسیاری از بیماران مبتلا به نارسایی قلبی و کلیوی، افرادی که دچار مشکلات کبد هستند و … اهدای عضو است.

تاریخچه پیوند اعضا در کشور به سال ۱۳۱۴ خورشیدی باز می‌گردد. از آن پس، اهدای عضو در کشور همچنان ادامه یافت، اما هنوز هم نیاز است تا این عمل و اهمیت آن در جامعه پررنگ‌تر شود. به همین دلیل، هرساله ۳۱ اردیبهشت، به عنوان روز ملی اهدای عضو در کشور جشن گرفته می‌شود.

علاوه‌بر ایران، کشور‌های مختلف سراسر جهان نیز با برگزاری روز‌های ملی اهدای عضو، سعی در پررنگ کردن اهمیت و جایگاه این عمل انسان دوستانه دارند. روز جهانی اهدای عضو که در تاریخ ۱۳ آگوست (مصادف با ۲۳ مرداد) گرامی داشته می‌شود نیز حاکی از توجه به این موضوع مهم است. هدف از برگزاری چنین روزی گرامی‌داشت اهداکنندگان اعضا و ایجاد آگاهی نسبت به جمعیت عظیمی است که به دلیل عدم پیوند عضو به موقع، جان خود را از دست می‌دهند.

تاریخچه اهدای عضو در ایران
 اولین پیوند قرنیه چشم در  سال  ۱۳۱۴ رخ داد. در ابتدا مردم هنوز با فرهنگ اهدای عضو ناآشنا بودند، اما به مرور زمان  تعداد بیشتری از مردم با عمل اهدای عضو آشنا  و خواستار دریافت کارت اهدای عضو شدند.
۱۳۱۴ خورشیدی: نخستین پیوند قرنیه
۱۳۴۷ خورشیدی: نخستین پیوند کلیه
۱۳۶۹ خورشیدی: نخستین پیوند مغز استخوان
۱۳۷۲ خورشیدی: نخستین پیوند قلب و کبد
۱۳۷۹ خورشیدی: نخستین پیوند ریه
۱۳۸۵ خورشیدی: نخستین پیوند پانکراس و روده

اهدای عضو و پیوند اعضا چه مراحلی دارد؟
اولین مرحله برای اهدای عضو، شناسایی افرادی است که دچار مرگ مغزی شده و دارای شرایط اهدا عضو هستند. این کار معمولاً از سه طریق زیر صورت می‌گیرد:

مرحله اول:
معمولاً در هر مرکز درمانی و با هماهنگی ریاست بیمارستان، یک فرد به عنوان سرپرست، این مسئولیت را بر عهده دارد که در صورت داشتن بیمار مرگ مغزی، واحد خود را مطلع سازد و به این ترتیب بیماران مرگ مغزی شناسایی خواهند شد.
شناسایی بیماران مرگ مغزی از طریق تماس تلفنی با بیمارستان‌ها نیز انجام می‌شود. به این ترتیب که یک هماهنگ کننده، به صورت روزانه با تمامی بیمارستان‌هایی که تحت پوشش او هستند، تماس تلفنی برقرار کرده و آمار بیماران مرگ مغزی را دریافت می‌کند.
علاوه‌بر تماس تلفنی، ممکن است شناسایی بیماران مرگ مغزی با مراجعه حضوری مسئولین هماهنگی به بیمارستان‌ها نیز صورت گیرد.

مرحله دوم :
پس از شناسایی بیماران مرگ مغزی، لازم است تا معاینه‌های اولیه‌ای انجام شود. به همین دلیل افرادی به بیمارستان مبدا اعزام می‌شوند تا وضعیت بیمار مرگ مغزی را بررسی نمایند. چنانچه هیچگونه ممنوعیتی برای اهدای عضو وجود نداشت و وضعیت بیمار مرگ مغزی تایید گردید، گام بعدی گفتگو با خانواده‌ی بیمار مرگ مغزی خواهد بود.

مرحله سوم:
پس از صحبت با خانواده اهداکننده و درصورت رضایت ایشان، یک فرم رضایت توسط همراهان بیمار امضا خواهد شد. سپس بیمار از بیمارستان مبدا ترخیص شده و به بیمارستان مقصد ( در همدان: بیمارستان بعثت و در تهران: بیمارستان مسیح دانشوری) منتقل می‌شود. پس از این، کار یافتن گیرنده مناسب نیز آغاز خواهد شد. این عمل بر اساس گروه خونی، وضعیت گیرنده و نوبت آن‌ها در لیست انتظار صورت خواهد گرفت.

مرحله چهارم:
پس از انتقال اهداکننده به بیمارستان مقصد ، وضعیت فرد توسط متخصصین پایدار و مراقبت از او آغاز می‌شود. در طول نگهداری از بیمار، وضعیت او توسط یک متخصص بیهوشی و پرستاران مجرب بررسی و کنترل خواهد شد.

مرحله پنجم: 
در این مرحله از یک متخصص جراحی اعصاب، مغز و اعصاب، داخلی، بیهوشی و پزشکی قانونی درخواست می‌شود تا مرگ مغزی بیمار را تایید کنند. همچنین قانونی بودن کلیه مراحل اهدای عضو نیز بررسی خواهد شد. در ادامه و پس از تائید نهایی مرگ مغزی توسط هر پنج نفر تائید کننده، یک جلسه برگزار خواهد شد که در آن مسئول اهدا عضو، مددکار، روانشناس، هماهنگ کننده و خانواده اهدا کننده حضور دارند. در این جلسه ضمن توجیه خانواده بیمار، رضایت نهایی برای اهدای عضو از آن‌ها اخذ می‌شود. همچنین لازم است تا هماهنگی‌های لازم درباره زمان عمل نیز صورت گیرد.

مرحله ششم:
در این مرحله بیمار به اتاق عمل منتقل میشود و برداشت عضو انجام می‌شود. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که عمل جراحی اهدای عضو هیچگونه تاثیری بر بدن فرد نداشته و محل عمل توسط یکی از جراحان به خوبی ترمیم و متوفی تحویل سردخانه می‌شود. 

 چه اعضایی را می‌توان اهدا کرد؟
قلب، ریه، کبد، روده، کلیه و لوزالمعده به طور معمول اعضایی هستند که در فرایند اهدای عضو می‌توان آن‌ها را اهدا کرد. از جمله بافت‌ها و سایر نسوجی که قابل اهدا هستند می‌توان موارد زیر را در نظر گرفت:

قرنیه چشم
تاندون و غضروف برای بازسازی اعضای آسیب دیده بیماران
پیوند استخوان برای جلوگیری از قطع عضو در بیماران مبتلا به سرطان استخوان
دریچه قلب برای بیمارانی که به طور مادرزادی با اختلالات مربوط به دریچه قلب متولد می‌شوند
پوست برای بیمارانی که دچار سوختگی‌های شدید شده‌اند
مغز استخوان برای کمک به بیماران مبتلا به سرطان
معمولا افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند، پیش از تایید مرگ قطعی و قطع کردن دستگاه‌ها، قادر به اهدای قلب، ریه، کبد، روده، کلیه و لوزالمعده هستند. اما یکی از مزایای مهم اهدای بافت‌هایی مانند قرنیه چشم و غضروف این است که برخلاف عضو، بافت را می‌توان تا ۲۴ و یا حتی ۴۸ ساعت بعد از فوت قطعی فرد نیز اهدا کرد و حتی می‌توان آن را برای مدت‌های طولانی، نگهداری نمود.

آیا تنها اعضای بیماران مرگ مغزی را می‌توان اهدا نمود؟
خیر. در بعضی شرایط افراد زنده نیز قادر به اهدای عضو هستند. به طور مثال یک فرد زنده می‌تواند یکی از کلیه‌ها، بخشی از کبد یا ریه و یا قسمتی از روده کوچک خود را اهدا کند. البته برای انجام چنین کاری، مشورت با پزشک الزامی است.

 در صورت مرگ طبیعی هم می‌توان اهدای عضو انجام داد؟
بله، همانطور که گفته شد قسمت‌هایی از بدن مانند قرنیه، دریچه قلب، غضروف و تاندون‌ها را می‌توان تا ۴۸ ساعت پس از مرگ اهدا نمود.

 آیا احتمال ابتلا به بیماری هپاتیت و ایدز از طریق اهدای عضو وجود دارد؟
پیش از اهدای عضو، تمامی اهداکنندگان از نظر ابتلا به بیماری‌هایی که از طریق خون منتقل می‌شوند، مانند هپاتیت، ایدز و … بررسی خواهند شد.

 آیا داشتن کارت اهدای عضو، برای اهدای اعضا کافی است؟
داشتن کارت اهدای عضو، رضایت قلبی فرد را برای اهدای اعضای خود پس از مرگ نشان می‌دهد، اما این کارت جنبه‌ی قانونی ندارد و جهت اهدا عضو رضایت، ولی دم الزامی است. اما داشتن کارت اهدای عضو باعث می‌شود تا نزدیکان فرد از نیت قلبی او آگاه شوند و به این ترتیب با رضایت کامل جهت اهدای اعضای او اقدام نمایند.

اولویت دریافت اعضای اهدایی با چه کسانی است؟
لیست بیمارانی که در انتظار دریافت اعضا هستند در مرکز مدیریت پیوند و بیماری‌های خاص وزارت بهداشت تنظیم می‌شود. اولویت کسانی که در انتظار دریافت اعضای اهدایی هستند از طریق ارزیابی موارد زیر صورت خواهد گرفت:
سازگاری گروه خونی
وخیم بودن شرایط بالینی بیمار
مدت ماندن در لیست انتظار
فاصله مکانی فرد تا مرکز پیوند اعضا و مدت زمانی که طول می‌کشد تا به این مرکز برسد

 چقدر احتمال دارد بدن گیرنده عضو پیوندی را رد کند؟
پیوند اعضا اغلب در ۷۰ % موارد موفقیت‌آمیز است، اما چنانچه فرد گیرنده به خوبی از خود مراقبت نکند، ممکن است بدن او، عضو اهدایی را رد کند. در موارد بسیار معدودی نیز این احتمال وجود دارد که بدن گیرنده به صورت خود به خودی عضو اهدایی را بیگانه تشخیص داده و آن را رد کند. نکته‌ی حائز اهمیت این است که بیمار پس از پیوند عضو باید به صورت دقیق تحت نظارت قرار گیرد، آزمایشات مربوطه را انجام دهد و دارو‌های خود را به درستی مصرف کند.

 آیا جنسیت و نژاد در اهدای عضو تاثیری دارد؟
جنسیت و نژاد متفاوت مانعی برای اهدای اعضا نیست. اما نکته‌ی حائز اهمیت این است که در اهدای عضو موارد زیر حتما باید در نظر گرفته شوند:
سازگاری گروه خونی
مطابقت عضو اهدایی از نظر اندازه به ویژه در مورد اهدای ریه
انطباق بافتی به خصوص در مورد کلیه

آیا اهدای عضو شرایط سنی دارد؟
اهدای عضو هیچگونه محدودیت سنی ندارد و تمامی افراد در هر سنی می‌توانند کارت اهدای عضو را دریافت کرده و برای اهدای اعضای خود پیش قدم شوند. اما پیش از اهدا عضو و زمان فوت فرد، لازم است تا شرایط بالینی فرد اهداکننده مورد بررسی قرار گیرد و سلامت اعضای او تایید شود.

تصمیم‌گیری درباره اهدای عضو یک تصمیم شخصی است و هر فرد می‌تواند در هر زمانی از تصمیم خود منصرف شود. اما باید این نکته را در نظر داشت که تنها راه نجات بسیاری از افراد که به بیماری‌های قلبی و کلیوی دچار هستند، پیوند اعضای اهدایی است.

گردآوری: محمد مهدی صالح
خبرگزاری صدا و سیما، مرکز همدان