فرهنگ تصمیم گیری آگاهانه بر مبنای اطلاعات در جامعه ضروری است

این مدرس دانشگاه در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، افزود: اول باید ببینم منظور ار کتابخانه تخصصی چیست؟ امروزه دنیا به سرعت در حال تغییر و دگرگونی است، اما متاسفانه در برخی موارد ما انسان‌ها در همان مفاهیم باقی می‌مانیم. کتابخانه‌های تخصصی وقتی بوجود آمد که شرکت‌ها یا سازمان‌ها می‌خواستند برای نگهداری اسناد و مدارک تولید شده در سازمان خودشان  جایی داشته باشند تا در صورت نیاز بتوانند به آن مراجعه کنند و در مرحله نخست به مجموعه خودشان بتوانند خدمات رسانی کنند. اما سرانجام با گسترده شدن مجموعه‌ها کتابخانه‌های تخصصی توانستند به دیگر سازمان‌ها هم خدمات دهند و برای این منظور ضرورت داشت که اطلاعات خودشان را سازماندهی کنند.

آقای مختاری گفت:، چون در مجموعه‌ها و سازمان‌های تخصصی خیلی مهم بود که در مواقع تصمیم گیری به اطلاعات دست اول دسترسی داشته باشند؛ بنابراین ضرورت داشت شرکت‌ها و سازمان‌ها دوباره بتوانند برای برآورده کردن نیاز‌های اطلاعاتی خودشان منابع مورد نیاز را بازیابی کنند. چون در مجموعه‌های تخصصی برای خودشان خیلی مهم بوده است که به منابع خودشان دسترسی داشته باشند. به عنوان مثال در گذشته در سازمان ناسا فیلم انسان در کره ما مفقود شده بود، وقتی این اتفاق افتاد نشستی برگزار کردند و تصمیم گرفتند که اساسنامه و فعالیت‌های کتابخانه‌های تخصصی را بازنگری کنند. وقتی اطلاعاتی به این مهمی در یک سازمان می‌تواند به دلایل مختلف مفقود شود و قابل دستیابی نباشد، پس ممکن است در طول زمان خیلی از اطلاعات دیگر هم مفقود شوند و قابل بازیابی نباشند و این موضوع در موارد مختلف اتفاق بیفتد.

این مدرس دانشگاه افزود: پس سازماندهی اطلاعات در اینجا خیلی مهم است و نکته مهمتر اینکه باید آینده نگری در این زمینه انجام شود، به همین منظور درخصوص چندرسانه ای‌ها می‌خواهم این را بگویم، وقتی در حوزه رایانه‌ها و اینترنت ما پیشرفت می‌کنیم، بسیاری از اطلاعاتی که پیش از این وجود داشته اند با ابزار‌های جدید دیگر قابل بازیابی و قابل دسترس نیستند، اینجا  اتفاق جدیدی می‌افتد که در این بستر اطلاعات بسیار زیادی از دست می‌روند، و قابل دسترس نیستند، پس خیلی مهم است که ما همگام با فناوری‌ها جلو برویم.

آقای مختاری گفت: یک بحث دیگر این قضیه این است که ما نمی‌دانیم در کتابخانه‌های تخصصی چگونه این اطلاعات تولید شده را نامگذاری کنیم.  زمانی می‌گفتیم ما این تعداد کتابخانه داریم و انواع کتابخانه‌ها را داریم، الان واقعا مسائل خیلی تغییر کرده است و یکی از عوامل بسیار مهم که در کتابخانه‌های تخصصی باید به آن توجه داشت، اطلاعات دیجیتال است، یعنی داده‌هایی که به صورت دیجیتال تولید شده اند و الان همه آن مقرراتی که در این زمینه هست بازنگری شده و حالا باید ببینیم کتابخانه‌های تخصصی در کشورمان درباره دیجیتال شدن منابع در کتابخانه‌های تخصصی چه تفکر و برنامه‌ای دارند. داده‌های دیجیتال را چگونه می‌خواهند آرشیو و نگهداری کنند. ضرورت دارد مسئولان در بازنگری این مقوله توجه ویژه‌ای داشته باشند.

آقای مختاری یک معضل مهم دیگر در داخل کشور را مصرف اطلاعات دانست و گفت: زمانی که ما در جامعه با افرادی مواجه هستیم که بدون اطلاعات تصمیم گیری می‌کنند، فلسفه وجودی کتابخانه به ویژه کتابخانه‌های تخصصی به کنار می رود و حذف می‌شود؛ بنابراین در قسمت‌های مختلف جامعه یک حالت پشت - پل داریم، یک فشار داریم و یک کشش ، آن کشش باید وجود داشته باشد. در واقع یکی از کار‌هایی که رسانه‌های عمومی خیلی باید در این زمینه فعال بوده ، تاکید داشته باشند،  این است که مدیران یا تصمیم سازان بدون مطالعه و اطلاعات تصمیم گیری نکنند.

این مدرس دانشگاه افزود: به یاد دارم سال‌ها پیش که در محل کار می‌خواستیم در مورد آموزش کشاورزی تصمیم گیری کنیم، در اتاقی شبیه کتابخانه و پر از مجموعه‌ها و نسخه‌های آمار و اطلاعات مرکز آمار ایران بود، جمع می‌شدیم. یعنی در کنار ما یک مجموعه مرجع برای تصمیم گیری بود و هر تصمیمی که می‌خواستیم بگیریم تا نیمه‌های شب نشست داشتیم و داده‌های مورد نیاز را استخراج و نمودار‌های مورد نیاز را ترسیم می کردیم و سپس می‌گفتیم خیلی خوب، این تصمیم و این اطلاعات جدید، بنابراین این کشش موردنیاز باید برای تصمیم گیری در سطوح مختلف به وجود بیاید.

آقای مختاری گفت: یعنی باید درخصوص مدیران و تصمیم گیران این فرایند انجام شود، این فرهنگ سازی است، که شما هر تصمیمی می‌خواهید بگیرید، براساس اطلاعات انجام دهید و اطلاعات کجاست، اطلاعات در کتابخانه‌های تخصصی است. چه کسی می‌تواند در این زمینه کمک کند، مشاور اطلاعاتی در اینجا کتابدار کتابخانه است. امروزه دیگر در سازمان‌ها اسم این مشاور اطلاعاتی کتابدار نیست، اسمش را چیز دیگری باید گفت، این‌ها نشان دهنده این است که این فرهنگ کتابخوانی و با استفاده از منابع در موقع تصمیم گیری به درستی در خصوص آن کار نشده است.

آقای مختاری با اشاره به نقش فضای مجازی در کتابخانه‌های تخصصی و به ویژه عموم کتابخانه‌ها افزود: امروزه افراد به روش‌های مختلف در فضای مجازی فعال هستند، حتی برخی افرادی که تخصص خیلی زیادی هم ندارند در فضای مجازی کتاب‌ها یا منابع و اطلاعات مختلفی را تبلیغ یا تحلیل و تفسیر می‌کنند، برای اینکه  نیازی وجود دارد. ولی متخصصان نتوانسته اند، این نیاز را شناسایی کنند. به عنوان مثال امروزه کتابخانه‌های تخصصی چقدر این نیاز‌ها را شناسایی کرده و توانسته اند یک محیط شبکه‌ای یا فضای مجازی داشته باشند و مرتب این اطلاعات را در آن فضا منتشر کنند. چنین چیزی به دلایل مختلف در داخل کشور خیلی کم پیدا می‌شود، اما در مقابلش سلبریتی‌ها این کار‌ها را می‌کنند. نکته مهم در اینجا مساله بی اعتمادی به این اطلاعات است، که چه کسی این اطلاعات را تولید و بارگذاری می‌کند، وقتی کسی باشد که تخصصی در حوزه اطلاع رسانی ندارد، مطمئنا نمی‌شود به آن اطلاعات تولید شده اعتماد کرد.

آقای مختاری گفت: مردم پس از مدتی متوجه می‌شوند که این اطلاعات تولید شده منشاءمشخصی ندارد و قابل اعتماد نیست، و بیشتر سازمان‌های دولتی هم نمی‌توانند صفحه اجتماعی داشته باشند، اینجاست که می‌شود، دور زد و از طریق انجمن‌های علمی، انجمن‌هایی که غیردولتی هستند در تعامل و همکاری با کتابخانه‌ها و سازمان‌های تخصصی قرار بگیرند. شرکت‌هایی مثل شرکت‌های نفت، فولاد و ... با اطلاع می‌گویم که مجموعه‌های اطلاعاتی بسیار خوبی دارند، اما نتوانسته اند اطلاعات خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی به طور گسترده  در جامعه توزیع کنند. اینجا می‌خواهم این نکته را بگویم که آن چیزی که ضعف اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی است، بی اعتمادی است. یعنی نمی‌شود به آن اطلاعات اطمینان کرد. در حالی که نهاد‌هایی مثل کتابخانه‌های تخصصی می‌توانند این اعتماد و اطمینان را ایجاد کنند. اگر فردی می‌خواهد درباره یک موضوعی اعتماد کند، بهترین مکان کتابخانه‌های تخصصی است.

این مدرس دانشگاه افزود: به طور مثال اگر فردی اطلاعات آماری نیاز دارد باید به مرکز آمار ایران مراجعه کند، آنجا مرجع است و یا در مورد صنایع فولادی مجموعه اطلاعاتی نیاز است کجا باید مراجعه کرد، قاعدتا یک جا یک مرجع تخصصی و یا یک کتابخانه تخصصی فولاد باید وجود داشته باشد که هر فرد هر اطلاعاتی در این زمینه خواست بتواند به آن مراجعه کند. چگونه می‌تواند به آن دسترسی پیدا کند، شبکه‌های اجتماعی می‌توانند این اطلاعات را به راحتی توزیع کنند.

آقای مختاری در بخش دیگری از سخنانش تاکید کرد کتابخانه‌ها در کشورمان تاکنون به هیچ عنوان موفق نبوده اند مقصر این قضیه هم کتابداران هستند چرا؟ برای اینکه در کتابخانه نشسته اند و منتظرند مخاطب مراجعه کند. این اتفاق نمی‌افتد، کتابخانه‌ها باید بروند به دنبال مخاطب. ۳۰ سال پیش اینجانب به عنوان مسئول یک کتابخانه می‌گفتم من کتابدار باید راه بیفتم دنبال مخاطب. برای همین در موسسه اموزشی عالی امام خمینی (ره) یک مرکزی را راه اندازی کردیم که خانواده‌ها و بچه‌ها را برای تور‌های بازدید از گلخانه و یا مزرعه می‌آوریم به کتابخانه آنجا می‌نشینند اگر بچه به باغچه می‌رود و کار کشاورزی انجام می‌دهد که اون هم سواد کشاورزی محسوب می‌شود و این جزو کار‌های کتابخانه‌های تخصصی بخش کشاورزی است پدر و مادر این کودک در کتابخانه نشسته اند یا دارند کتاب مطالعه می‌کنند و یا با استفاده از اینترنت رایگان کتابخانه دارند به یکسری اطلاعات دسترسی پیدا می‌کنند.

در این زمینه می‌شود یک وبگاه هم راه اندازی کرد که پدرو مادر در آن زمان بتوانند از این وبگاه تکه‌های مطالب مختلف را مطالعه و دنبال کنند و همین را در منزل خودشان انجام دهند، یعنی حالا یک قلابی انداختیم ماهی را گرفتیم و حالا دیگه بقیه اش هم می‌تواند ادامه پیدا کند؛ بنابراین مخاطب کتابخانه خیلی مهم است که متاسفانه این موضوع در ایران فراموش شده است. شاید به خاطر این است که کتابدار حقوق بگیر است می‌نشیند در کتابخانه و حقوقش را می‌گیرد حالا مراجعه کننده به کتابخانه بیاید یا نیاید. ولی ما الان در موسسه امام خمینی باشگاه نوآفرینی که ایجاد کردیم در حقیقت یک باشگاه نوآفرینی مبتنی بر کتابخانه است. کارشناسان ما می‌روند به دنبال مخاطب چرا برای اینکه با این روش درآمد زایی می‌کنند. برای هزینه کرد خودمان نیاز به سرمایه داریم و اتفاقا تجربه‌ای که در این مدت کوتاه داریم به این نتیجه رسیده ایم که می‌شود این کار را کرد که این با کمک رسانه‌ها به فرهنگ سازی احتیاج دارد.

آقای مختاری افزود: اینجانب در پایان نامه ارشد خودم یک نظام مدیریت اسناد طراحی کردم و بعدا هم دیگر استفاده نشد و این خیلی برایم جالب بود برای اینکه من یک مساله‌ای را که وجود داشت پیدا کردم و راهکار برایش پیشنهاد دادم و آن را در یک مرکز پیاده کردم قاعدتا باید این کار ادامه پیدا می‌کرد، ولی با تغییر مدیران این طرح متوقف شده است. ما در سازمان‌ها و موسسات به یک مدیر اسناد احتیاج داریم که این در داخل کتابخانه‌های تخصصی تعریف می‌شود. نکته بسیار مهم این است که تغییر مدیران در سازمان‌های دولتی به شدت برای این امور تاثیرگذار است. نکته دوم این است که مدیران براساس داده‌های درست تصمیم گیری نمی‌کنند و نگاه بلندی به کتابخانه‌های تخصصی در موسسات و سازمان‌های دولتی وجود ندارد، مگر در حوزه‌های خاصی. در بخش خصوصی هم کتابخانه‌های تخصصی خیلی خوبی داریم که در مجموعه خودشان خوب فعال هستند، اما آن‌ها هم به دلیل اینکه روی مدیریت الکترونیکی اسناد و مدیریت دیجیتال اسناد کاری نکرده اند، خیلی ضعف دارند و مثمر ثمر در محیط شبکه‌ای نیستند.