تکثیر گیاهان دارویی با قابلیت کنترل مراکز ریزگرد

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از روابط عمومی جهاددانشگاهی، دکتر اردشیر قادری افزود: پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی به عنوان مرکز تحقیقات گیاهان دارویی کشور و منطقه در مهر ۱۳۷۷ تأسیس شد و در سال ۱۳۸۰ به عنوان مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاددانشگاهی مورد تصویب شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت.

وی ادامه داد: هم اکنون این پژوهشکده با بهره‌گیری از حضور بیش از ۵۰ عضو هیئت علمی و پژوهشگر در قالب چهار گروه پژوهشی و آموزشی «فارماکولوژی و طب کاربردی»، «فارماکوگنوزی و داروسازی»، «کشت و توسعه گیاهان دارویی»، «بیوتکنولوژی گیاهان دارویی» و سه مرکز خدمات تخصصی در زمینه‌های تجزیه و تحلیل، فرمولاسیون، تولید نهال، بذر و فرآورده‌های دارویی گیاهی و گیاهان دارویی و مرکز رشد فعالیت دارد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی یکی از مهم‌ترین طرح‌های پژوهشی این پژوهشکده را تشریح کرد و گفت: راهبرد اصلی این پژوهشکده در حوزه زیست فناوری گیاهان دارویی شامل تولید و تکثیر گیاهان دارویی مهم در کشور و تولید مواد اولیه با کیفیت گیاهی به منظور استفاده در صنایع دارویی است.

قادری افزود: در راستای نیل به راهبرد اول پنج طرح پژوهشی در خصوص گیاهان استراتژیک و مهم کشور داشتیم که اولین آن‌ها، در رابطه با درخت سرخدار یا چوب سرخ بود. درخت سرخدار با نام علمی Taxus bacata جزو قدیمی‌ترین گونه‌های گیاهی کشور و یکی از ۱۵۰ گونه گیاهی جنگل‌های هیرکانی است که از دوره سوم زمین‌شناسی (ژوراسیک) بوده و آخرین عصر یخبندان را از سر گذرانده و به عنوان یک فسیل زنده به آن توجه شده است.

وی ادامه داد: از این گیاه ارزشمند، ترکیبات ضد سرطان استخراج می‌شود، اما متأسفانه به علت داشتن چوب ارزشمند و پرکاربرد در طول سالیان به‌صورت غیرقانونی قطع و در حال انقراض هستند. در این طرح از معدود درختان باقی مانده بافت زنده تهیه شد و با استفاده از روش کشت‌بافت، تکثیر شد. اکنون در حال ارتقاء این دانش فنی و تولید در سطح تجاری این درخت ارزشمند هستیم.

عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی با بیان این که در کشور گونه‌های گیاهی ارزشمند و در حال انقراض دیگری از جمله ارکیده‌ها را داریم که دارای خواص دارویی و غذایی بالایی بوده، اما به علت برداشت بی‌رویه تقریبا همه آن‌ها در حال منقرض شدن هستند، گفت: گیاه ارکیده در صنایع غذایی، عطرسازی و لوازم آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قادری افزود: ارکیده‌ها به علت شرایط خاص تولید بذر و اندوخته غذایی بسیار کم آن در بسیاری از نقاط رویش از بین رفته است به همین علت در یک طرح پژوهشی از طریق روش کشت بافت، دانش فنی تکثیر این گونه ارزشمند را در تعداد بالا تدوین و با جمع آوری نمونه‌ها تلاش کردیم تنوع ژنتیکی این گیاهان را حفظ کنیم.

وی ادامه داد: هدف نهایی از انجام این پژوهش ایجاد روشی مقرون به صرفه و سریع تکثیر ارکیده بود که دیگر نیازی به برداشت از طبیعت نباشد و از سوی دیگر نیاز داخلی به مواد اولیه گیاهی ارکیده فراهم شد تا دیگر نیاز به واردات فرآورده‌های آن و یا خود این گیاه وجود نداشته باشد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی درباره طرحی برای تکثیر و احیاء درختان بلوط و بنه (پسته وحشی) گفت: جنگل‌های بلوط و بنه زاگرس به علت خشکسالی، گرد و غبار، آفات و دخالت‌های بشری در معرض نابودی وسیع قرار گرفته‌اند.

قادری افزود: تولید گیاهچه این گیاهان ارزشمند از روش‌های سنتی فرآیندی زمانبر و پرهزینه است، از این‌رو تکثیر نشای استاندارد و با کیفیت از طریق روش‌های نوین و زیست‌فناوری گام مهمی در راستای احیای این گیاهان مهم و بوم‌ساز است. این طرح حدود سه سال است که آغاز شده و اکنون در مرحله تجاری‌سازی است.

وی با اشاره به اهمیت حفظ و تکثیر گیاهان بومی متحمل به خشکی و موثر در تثبیت گرد و غبار و برنامه‌های پژوهشکده گیاهان دارویی در این راستا ادامه داد: در این زمینه با کمک روش‌های زیست‌فناوری، امکان حفظ و تکثیر گیاهان بومی متحمل در کانون‌های تولید ریزگرد کشور مهیا شده است. ابتدا با بازدید از کانون‌های ایجاد گرد و غبار گونه‌های مقاوم گیاهی، شناسایی و نمونه‌برداری شدند.

عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی گفت: در مرحله بعد با استفاده از روش‌های زیست‌فناوری تکثیر شدند. هم‌اکنون با رایزنی با سازمان‌های مربوطه درصدد هستیم گیاهان تولید شده را در سطح پایلوت در این مناطق کشت کنیم و در مرحله پایانی سطح زیر کشت را افزایش دهیم؛ این گیاهان هم خاصیت دارویی دارند و هم به شرایط نامساعد طبیعی مقاوم‌اند که خود باعث اهمیت دو چندان نتایج این طرح می‌شود.

قادری درباره مسئله‌محور بودن فعالیت‌های جهاددانشگاهی به ویژه فعالیت‌های پژوهشکده گیاهان دارویی افزود: همواره سیر حرکت پژوهشکده گیاهان دارویی اینطور بوده که با به کار گرفتن نخبگانی که در زمینه‌های مختلف دارای تجربه و ایده هستند، تلاش کرده است بستری را مهیا کند که مشکلات عمده کشور را که متولی مشخصی ندارد، شناسایی کند.

وی گفت: بر اساس توانمندی‌هایمان طرح‌هایی را تعریف کردیم، به عنوان مثال در زمینه پدیده ریزگرد و گردوغبار، توانایی ما این بود که از طریق تکنیک‌های زیست‌فناوری، گیاهان موثر بر کنترل این پدیده را در تعداد بالا تکثیر کنیم.

عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی افزود: دارای گنجینه ارزشمندی از گیاهان دارویی هستیم که بسیاری از آن‌ها در حال نابودی هستند. تلاش کردیم با تعریف طرح‌های مشخصی، تنوع این گونه‌ها را حفظ و آن‌ها را احیا کنیم. درختان ارزشمندی مانند سرخدار، بلوط و بنه و گیاه ارکیده از این گونه‌ها بودند. خروجی این طرح‌های پژوهشی در نهایت باعث حفظ سلامت اکوسیستم می‌شود و این امر به طور مستقیم بر سلامت جامعه، تامین مواد اولیه دارویی کشور و ایجاد اشتغال موثر است.

قادری گفت: هم اکنون از نظر تولید محتوای علمی درباره گیاهان دارویی ما قطب علمی منطقه هستیم. هیچ کشور مسلمانی به اندازه ما تولید محتوای علمی روی گیاهان دارویی نداشته است. ما اکنون در مرحله گذار هستیم، چون از تحقیقات صرف عبور کرده‌ایم و به دنبال استفاده از دانش خود هستیم.

وی افزود: امسال سال تولید دانش‌بنیان است و در نظر داریم یافته‌های علمی به کالای استراتژیک برسند. در تلاش هستیم پژوهش‌های خود را به سمتی ببریم که دانش فنی ایجاد کند و این دانش فنی، منجر به تولید کالای ارزشمند شود که کشور به آن نیاز دارد. هنگامی که این شرکت‌ها در بخش‌های مختلف راه‌اندازی شود، عملاً تحریم‌ها بی‌اثر می‌شوند.

عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی گفت: در حوزه گیاهان دارویی نیز ما در تلاشیم از تنوع گونه‌ای که در کشور داریم حفاظت کنیم. تنوع گیاهان دارویی ایران از تنوع گیاهان دارویی کل اروپا بیشتر است. نباید اجازه دهیم گیاهان دارویی‌مان به طور فله‌ای از کشور خارج شود.

قادری افزود: در پژوهشکده گیاهان دارویی، دو طرح در خصوص گیاهان ادویه‌ای داریم و می‌خواهیم شرایطی را فراهم کنیم که از واردات زردچوبه، زنجبیل و فلفل سیاه بی‌نیاز شویم؛ هم اقلیم و هم نیروی متخصص برای تولید این گیاهان وجود دارد و ما بعدتر می‌توانیم به صادرکننده آن نیز تبدیل شویم.