دسترسی یکپارچه به اطلاعات برای ترویج کتابخوانی ضروری است

این مدرس دانشگاه در نشست تخصصی و کارشناسی خبرگزاری صدا و سیما، افزود: امروزه اطلاعات در ساختار‌های مختلفی از جمله به صورت رایگان و هزینه‌ای در دسترس است. خیلی از افراد توانایی پرداخت هزینه برای دریافت اطلاعات را ندارند. مثلا دسترسی به پایگاه اطلاعاتی اشتراکی - تخصصی یا دسترسی به کتاب‌هایی که مستلزم این است که برای دریافت آن‌ها باید هزینه پرداخت کنیم. ضمن اینکه اطلاعاتی که افراد استفاده می‌کنند، کتاب یا مقاله نباشد، ممکن است فیلم باشد و یا ممکن است یک پایگاه صوتی باشد. اما در این میان آن چیزی که برای ما به عنوان متخصصان علم اطلاعات و کتابدار اهمیت دارد، دسترسی رایگان به اطلاعات برای همگان تا حد ممکن است.

آقای اصنافی گفت: یکی از فعالیت‌هایی که ما کتابداران می‌توانیم انجام دهیم، این است که منابع معتبر و مرتبط با نیاز‌های مردم را شناسایی کرده و بتوانیم به صورت رایگان در اختیار مردم قرار دهیم. کتابداران بهترین منبع تشخیص منابع مناسب برای کاربران هستند، چون کتابداران در کتابخانه‌های مختلف، عمومی، دانشگاهی، تخصصی و ... به علت تعامل با کتاب‌ها و تشخیص نیاز‌های اطلاعاتی افراد بهتر می‌توانند منابع رایگان را شناسایی کرده و در اختیار کاربران قرار دهند.

وی افزود: خیلی از پایگاه‌های اطلاعاتی هستند که اطلاعات رایگان در اختیار مردم قرار می‌دهند که می‌تواند، شامل متن، صدا، تصاویر و ... باشند. ما کتابداران می‌توانیم براساس نیاز‌های اطلاعاتی افراد یک پنجره یا درگاهی را در کتابخانه خومان ایجاد کنیم. یک تجربه‌ای که خودم در این زمینه داشتم پایان نامه کارشناسی ارشدم درخصوص دسترسی رایگان به اطلاعات بود، که یک برنامه‌ای را برای دانشگاه محل تحصیل طراحی کردم. برای این کار در گام نخست نیاز‌های رشته‌های مختلف دانشگاهی را شناسایی کردم و براساس نیاز‌های رشته‌های مختلف دانشگاهی در پایگاه‌های مختلف اطلاعاتی جستجو و منابع معتبر را براساس شاخص‌های مجموعه سازی در کتابخانه‌ها شناسایی و کاملا علمی و استاندارد به صورت یکپارچه در وبگاه طراحی شده در اختیار کاربران قرار دادم.

وی گفت: حالا کتابداران کتابخانه‌های مختلف می‌توانند این کار را انجام دهند. براساس شناختی که از جامعه استفاده کننده خودشان دارند، می‌تواند منابع مختلف اطلاعاتی از جمله مجله روزنامه، کتاب، فایل صوتی - تصویری و ... را بازیابی کرده و در اختیار کاربران قرار دهند.

این مدرس دانشگاه افزود: خیلی از افراد شاید نخواهند کتاب متنی بخوانند در داخل ماشین هنگام رانندگی، یا دوچرخه سواری یا پیاده روی می‌خواهند از منابع استفاده کنند، بنابراین در قالب یک پایگاه یکپارچه می‌توان دسترسی به اطلاعات رایگان را برای کاربران مختلف فراهم کرد.

وی درخصوص نهادینه کردن فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه تاکید کرد: برای این موضوع به چند زنجیره نیاز است، در گام نخست این که در یک خانواده افراد باید بتوانند محیطی را فراهم و فرزند خود را به سمت کتابخوانی هدایت کنند، اما پس از آن نیز نیاز است سازمان‌های مدنی و دولتی حمایت‌هایی را از افراد خانواده در جهت کتابخوانی فراهم کنند.
آقای اصنافی افزود: مثلا کودکی که متولد می‌شود تمامی مدارک آن در ثبت احوال وجود دارد اگر یک پایگاه اطلاعاتی یکپارچه داشته باشیم که این اطلاعات در کتابخانه‌های مختلف در دسترس باشد و نزدیکترین کتابخانه برای کودک کارت عضویت صادر کند، این اولین حق فردی است که وارد جامعه شده است و می‌تواند از کتاب استفاده کند. راهکار دوم این است که برنامه کتابخوانی از طریق خانواده تقویت شود از طریق پدر و مادر و بزرگتر‌ها ما در خانه جمع خوانی داشته باشیم و در ساعت‌های مشخص و معینی کتاب مطالعه کنیم و برای این کار وقت بگذاریم.

وی گفت: برای این کار در مهد‌های کودک، مدرسه و دیگر آموزشگاه‌ها موضوع کتابخوانی باید تقویت شود، اگر کتابداران بتوانند به صورت هفتگی در مهد کودک‌ها حضور یابند و برنامه‌های کتابخوانی برگزار کنند و یا مربیان مهد کودک‌ها را آموزش دهند که چگونه کودکان برای خودشان کتاب انتخاب و مطالعه کنند، با این روش‌ها می‌توان موضوع کتابخوانی را در جامعه تقویت کرد.

وی افزود: مثل تجربه‌ای که هم اکنون در کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید بهشتی هست و یک کتابخانه تخصصی کودکان هم ایجاد شده برای فرزندان کارکنان، اعضای هیئت علمی و حتی دانشجویان که بچه‌های خود را به دانشگاه می‌آورند در ساعت‌هایی می‌توانند کودکان خود را به کتابخانه تخصصی کودکان دانشگاه ببرند و در آنجا تمامی تجهیزات کتابخانه مناسب و مخصوص کودکان است، استمرار این موضوع می‌تواند تاثیر زیادی در کتابخوانی داشته باشد.

این مدرس دانشگاه گفت: ضمن اینکه کتابخانه‌های عمومی باید در مراحل بعدی موضوع کتابخوانی را تقویت کنند، رسانه‌ها هم باید به این موضوع دامن بزنند، فضای مجازی باید کمک کنند در تبلیغاتی که برای معرفی و نقد کتاب هست و نشست‌هایی که در کتابخانه‌های عمومی می‌تواند برای معرفی نویسنده، جشن امضای کتاب و نقد کتاب را پوشش دهند. ضمن اینکه ساعت‌هایی را می‌توان برای معرفی کتاب‌ها و تشویق افراد به سمت منابعی که می‌خواهند استفاده کنند، اختصاص داد.

وی با اشاره به نقش اطلاعات رایگان در این میان گفت: زمانی که ما برنامه‌ای را طراحی و مجلاتی را تولید کنیم که به صورت رایگان به طرف مردم ارسال شود. مثلا با تولید بولتن‌ها توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و توزیع آن بین اعضای کتابخانه برای معرفی کتاب‌های مجموعه و یا برنامه‌هایی را رسانه ملی داشته باشد برای معرفی کتاب‌ها و به صورت رایگان از نویسندگان فاخر دعوت کند و همچنین طراحی پلت فرم‌ها و سکو‌هایی که افراد بتوانند به بحث و نقد درباره کتاب‌های مختلف بپردازند، می‌توانند در فرهنگ کتابخوانی تاثیرگذار باشد. به نظر می‌رسد برای ترویج مطالعه و فرهنگ کتابخوانی هرچه تبلیغ کنیم کم است، چون برای گروه‌های سنی مختلف باید فرهنگ مطالعه و کتاب و کتابخوانی تببین و تشریح شود.

آقای اصنافی با اشاره به نقش فضای مجازی گفت: امروزه نمی‌شود فضای مجازی را نادیده گرفت، از طرف دیگر کتابخانه‌ها و کتاب‌های چاپی هم قابل حذف نیستند. حتی در کشور‌های پیشرفته دنیا که بیشتر فعالیت‌ها بر پایه فناوری اطلاعات بنا نهاده شده کتابخانه‌ها هم به صورت فیزیکی وجود دارند و کتابخانه‌ها حذف نشدند. مثلا در برخی شهر‌های چین و یا در کشور سنگاپور که همه فعالیت‌ها به صورت الکترونیکی انجام می‌شود، اما کتابخانه و مواد چاپی سرجایشان هست. در امارات، روسیه، ایتالیا و خیلی کشور‌های دیگر هم به همین ترتیب است هر جایی را که تجربه داشتم و رفتم علاوه بر فناوری‌های نوین اطلاعات و فضای مجازی، فضای چاپی کتابخانه‌ها هم وجود داشت. چون افراد نیاز‌های مختلفی دارند، در یک جا از کتاب استفاده می‌کنند و در جای دیگر از فضای مجازی برای مطالعه و کتابخوانی استفاده می‌کنند.

وی در ادامه با اشاره به جنبش دسترسی رایگان در جهان گفت: اساسا دسترسی رایگان به اطلاعات از طریق یک جنبش در سال ۲۰۰۲ در جهان بوجود آمد، برای اینکه خیلی از ناشران حاضر نشدند اطلاعات خود را رایگان در اختیار دیگران و کتابخانه‌های دانشگاهی قرار دهند، در مقابل این موج یک جنبشی بوجود آمدند و گفتند ما اطلاعاتی را که تولید می‌کنیم باید در اختیار همه کاربران به صورت رایگان قرار گیرد. اشتراک دانش داشته باشیم و بعد از آن یک فضایی ایجاد شد با عنوان دسترسی آزاد به اطلاعات (علم باز) که هر فردی بتواند در محیطی علم خود را در قالب‌های مختلف مثل مقاله، کتاب، و ... به مردم معرفی کند و این آغازی شد برای ساده سازی علم و رایگان قرار دادن علم و ترویج علم به مردم. اگر ما بتوانیم در کشور خودمان این موضوع را در بین متخصصان کشور رواج داده و نهادینه کنیم و اطلاعات زمانی که بخواهد آگاهی بخش بوده و بر روی ذهن افراد تاثیرگذار باشد و از ناآگاهی جمعی پیشگیری کند، این تنها با کمک کتابداران، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی محقق خواهد شد و اطلاعات رایگان را می‌توان در جامعه توزیع کرد تا در اختیار همگان قرار گیرد و از این طریق فرهنگ کتاب و کتابخوانی را در جامعه نهادینه کرد.