بررسی اهداف و عملکرد صندوق توسعه ملی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مهدی­ غضنفری­ رئیس صندوق توسعه ملی در برنامه صبح بخیر ایران شبکه سه اهداف و عملکرد صندوق توسع ملی را­ تشریح کرد.

روند تبدیل حساب ارزی به صندوق توسعه ملی

غضنفری در ابتدا  گفت: هفته دولت و  شهدای عزیز دولت یاد شهید رجایی و شهید باهنر و همه شهدای عزیز  را گرامی  می‌داریم.

وی افزود اینگونه صندوق‌ها ابتدا در کشور‌های نفت خیز آغاز شد تا مازاد درآمد‌های نفتی مستقیم به بودجه کشور و فضای اقتصادی تزریق نشود و موجب تورم ناخواسته یا بیماری هلندی نشود.
­غضنفری گفت: هدف این صندوق‌ها به سه شکل هست در ایران ما صندوق توسعه ملی می‌گوییم، ولی اصطلاح معمولش در دنیا صندوق‌های ثروت ملی است. این صندوق‌های ثروت ملی سه دسته هستند اصطلاحا می‌گویند تثبیتی، توسعه‌ای و صیانتی. تثبیتی یعنی وقتی قیمت نفت بالا می‌رود و یا فروش نفت بالا می‌رود و یا کالا‌هایی که برای انفال و دولت است و به نمایندگی از مردم این‌ها فروخته می‌شوند بخشی از آن هزینه می‌شود و مازادش در این صندوق ذخیره می‌شود اگر یک روزی دولت‌ها کم داشته باشند چنین تثبیتی است و می‌روند و بر می‌دارند. حساب ذخیره ارزی که شما فرمودید ۵۰ درصدش تثبیتی بود یعنی دولت اجازه داشت در زمان نیاز برداشت کند.

وی  افزود  دسته دوم این صندوق‌ها توسعه‌ای هستند یعنی منابعی که آنجا قرار می‌گیرد دیگر بودجه برای مصارف روزمره بر نمی‌گردد صرف کار‌های توسعه‌ای می‌شود. باز حساب ذخیره ارزی ۵۰ درصد دومش به صورت توسعه‌ای بود، اما گونه دیگری از این صندوق‌ها مطرح شد به اسم صیانتی که این‌ها الان خیلی مورد توجه است آنهم که می‌گویند این ثروت‌هایی که این روز‌ها در کشور‌ها وجود دارد این‌ها ثروت‌های بین نسلی است و باید برای نسل بعد هم بماند ما باید صیانت کنیم برای نسل بعد هم بماند به این صندوق‌ها م یگویند صیانتی و معتقدند که وقتی منابعی از فروش نفت یا کالا‌های دیگر وارد این صندوق‌ها شد دیگر دولت‌ها نباید نه برای کار‌های توسعه‌ای و نه برای کار‌های مصارف جاری هزینه‌ای از این‌ها استفاده کنند و این‌ها برای نسل‌های بعدی باید سرمایه گذاری شود و باقی بماند و دائم بیشتر و بیشتر شود.

رئیس صندوق توسعه ملی، صندوق حساب ذخیره ارزی ما که متاسفانه یک تجربه ناموفقی بود از نوع تثبیتی یعنی گونه اول و توسعه‌ای نوع دوم بود. خوشبختانه صندوق توسعه ملی بر اساس موفقیت‌ها و شکست‌های آن حساب ذخیره ارزی که شکل گرفت از ده سال قبل هدفش توسعه‌ای و صیانتی است یعنی به وضوح در اساسنامه اش نوشته شده و در سیاست‌های برنامه ۵ ساله هم نوشته شده که هرگونه برداشت از منابع این صندوق برای بودجه‌های جاری و عمرانی دولت ممنوع است یعنی از نوع توسعه‌ای و صیانتی است توسعه‌ای یعنی باید تسهیلات داده شود به بخش خصوصی که اخیرا ما سرمایه گذاری هم به آن اضافه کردیم و منابع اش هم حفظ شود برای نسل‌های بعدی و در مصرف امور جاری کشور قرار نگیرد. حالا اگر در ادامه سوالات شما باشد من وارد جزئیات می‌شوم.

چه دستگاه‌هایی باید صندوق را شارژ کنند

غضنفری: حقیقتا دستگاه‌های متعددی نیستند که باید سهمی در صندوق واریز کنند در سیاست‌های کلی برنامه‌های ۵ ساله و همچنین در اساسنامه یک جمله است که مشخص می‌کند که این منابع باید از کجا بیایند. بیست در صد از درآمد‌های نفتی در آغاز قرار بود به صندوق وارد شود و با یک پله دو یا سه همش افزایش پیدا کنند تا به سی و چهل درصد برسد که امسال ۴۰ درصد است یعنی تنها شرکت ملی نفت ایران یا وزارت نفت که مسئول فروش نفت، گاز و محصولات و میعانات است آن‌ها باید واریز کنند به بانک مرکزی، بانک مرکزی عملا نقش تقسیم کننده را دارد و این سهم‌ها را جدا می‌کند و هر کدام را به سهم دولت را به دولت می‌دهد و سهم صندوق را هم به صندوق می‌دهد و هیچ دستگاهی از این بابت نباید چیزی از منابع ورودی ما پرداخت کند، ولی در مورد مصارف، داستان فرق می‌کند.

 نامنظم بودن ورود درآمد ارزی به صندوق

غضنفری: همانطور که گفتم دولت نمی‌تواند و هیچ دولتی نمی‌تواند به خودی خود با تصمیم خودش و یا با تصمیم مجلس سهم صندوق را کم بگذارد اگر دولت‌ها گرفتاری بودجه‌ای پیدا کنند این طور وقت‌ها اجازه خاص می‌گیرند اذن می‌گیرند و بر اساس آن ممکن است به جای سی درصد بیست درصد پرداخت کنند و یا به جای ۴۰ درصد ۳۰ درصد یا کمتر پرداخت کنند بله سال‌هایی بوده که دولت‌ها اجازه گرفتند و سهم صندوق را متناسب با آن عددی که مشخص شده نپرداختند و باز هم تکرار می‌کنم نمی‌خواهم بگویم این غیرقانونی است و یا خلاف کرده اند، چون این‌ها همه تابع قانون است و با اجازه این کار را انجام دادند.

وی گفت: به طور خلاصه با این که در برنامه‌های ۵ ساله آمده بود ابتدا ۲۰ درصد افزایش پیدا کند به ۳۰ درصد و افزایش پیدا کند به ۴۰ درصد، اگر متوسط بگیریم یک چیزی حدود کمتر از ده درصد به صندوق پرداخت شده در خلال این ده سال. شاید حدود ۹ درصد، به این دلیل که به دو شکل سهم صندوق معمولا کم شده یک شکل این که رفتند اجازه روی درصد گرفتند که به جای ۳۰، ۲۰ بدهند یا به جای ۴۰ یک عدد دیگری بدهند و همچنین آن مقداری هم که پرداخت کردند دوباره اذن گرفته باشند و برداشت کرده باشند. برای همین از ۱۴۵ میلیارد دلاری که صندوق تاکنون دریافت کرده شاید چیزی حدود ۷۵ میلیارد دلار را دولت‌ها برداشتند و بیش از نصفی از منابع صندوق را دولت‌ها به صورت قرض از صندوق استفاده کردند و حالا قرضی است که دولت‌های بعدی باید پرداخت کنند مثل سایر کمبود‌هایی که هزینه‌هایی که در دولت‌های گذشته ایجاد شده و این دولت یا دولت‌های بعدی باید پرداخت کنند این هم یک بدهی بزرگی است روی دست دولت‌هایی است که از این به بعد می‌آیند یا دولت فعلی، ولی این در خلال ده سال گذشته ایجاد شده است.

چقدر از هدفگذاری‌ها محقق شد

غضنفری: بخشی از آن منابعی هم که دولت‌ها برداشتند صرف کار‌های توسعه‌ای شده، مثل مهار آب‌های مرزی یا بهبود وضعیت کشاورزی. این‌ها اثرات توسعه‌ای خیلی خوبی داشته است به ویژه در مورد تنش‌های آبی اگر آن کار انجام نمی‌شد شاید اوضاع خیلی بدتر بود ما یک چیزی حدود ۴۰ میلیارد دلار را به بخش خصوصی و نهاد‌های عمومی غیردولتی تسهیلات دادیم که از طریق این تسهیلات هم واقعا کار‌های خیلی خوبی انجام شده در بالادست نفت، در نفت، در پتروشیمی، در نیروگاهی و در بسیاری از صنایع، تسهیلاتی که صندوق داده واقعا کمک کننده بوده و ما با پدیده خاموشی‌ها مواجه بودیم و ممکن است در آینده هم باشیم منابع صندوق استفاده شد برای این که نیروگاه‌های بیشتری ساخته شوند و منابع صندوق استفاده شده در بالادست نفت کار‌های خیلی خوبی انجام شده بسیاری از پروژه‌هایی که از طریق منابع صندوق احداث شدند الان خودشان درآمد ارزی دارند و به راحتی بخشی از ارز کشور را تامین می‌کنند از این بابت آن ۴۰ میلیارد دلار، اثرات مثبت بسیار داشته است و‌ای کاش می‌شد مبالغ بیشتری به این شکل در اقتصاد کشور جریان پیدا می‌کرد.

آیا ذخیره سازی به نسل بعد می رسد؟

غضنفری: سوال خیلی حساس و دقیق و مهمی را پرسیدید، ما یک تجربه تلخی داریم به اسم حساب ذخیره ارزی؛ آنچنان که باید دقت نکردیم، حکمرانی درستی بر رویش انجام ندادیم با کمال تاسف به تدریج از بین رفت. این که چرا از بین رفت من دلایلش را عرض می‌کنم ما داریم تلاش می‌کنیم در مورد صندوق توسعه ملی این‌ها مهار بشود. یکی از دلایل برداشت دولت‌ها بود که ما امیدواریم دولت‌ها حتی متاسفانه فشار‌های بودجه‌ای هستند که به دلخواه این کار را بکنند و اگر یک مقدار در هزینه هایشان تلاش کنند که خوشبختانه این دولت این کار را انجام می‌دهد و برداشت‌های کمتری از نفت و گاز داشته باشند. دوم وام‌هایی که حساب ذخیره ارزی داد به مردم وام داد به بسیاری از بنگاه‌ها وام داد بعد از این که افزایش قیمت ارز داشتیم یک اتفاق خیلی بد افتاد یک اشتباه بزرگ صورت گرفت و آن هم این که آن‌هایی که این وام را گرفته بودند می‌گفتند ما با همان قیمت ارز قبلی باید پس بدهیم آنقدر فشار آوردند که دولت و نهاد‌های تصمیم گیر تسلیم شدند و متاسفانه این روش بازپرداخت تسهیلات صندوق و حساب را به تدریج نابود کرد، چون هر چه ارز بالاتر می‌رفت آن‌ها به قیمت‌های ابتدایی و نخستینی که این وام را گرفتند بازپرداخت کردند که یک اشتباه بسیار بزرگ حکمرانی بود.

صندوق توسعه ملی خط قرمز می‌خواهد

وی تاکید کرد: ما حداقل در مورد این دو اشتباه باید مراقب باشیم در صندوق توسعه ملی باید یک خطوط قرمزی داشته باشد که این ریسک‌ها را به هیچ وجه نپذیرد و خوشبختانه هم تا حالا نپذیرفتیم در آینده هم انشاالله نخواهیم پذیرفت. اما یک امر مهم تری می‌تواند آن سوال شمارا پاسخ بدهد که چه مقدار از این ثروت می‌تواند برای نسل‌های بعدی باقی بماند. شاید مهم‌ترین عاملی که کمتر به آن اشاره کردیم این است که کلا بودجه کشور ارتباطش با نفت قطع شود. همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند البته من با یک تعبیر دیگر نسبت به آنچه که تاکنون دیگر مسئولین اشاره کردند می‌خواهم عرض کنم یکی که همان کاهش مصارف هزینه‌ای است، ولی من از آن منظر نمی‌خواهم بگویم آن امر مهمی است. ما معتقدیم در صندوق توسعه ملی منابع نفتی هر چقدر فروخته می‌شود گاز، نفت، همه باید به صندوق بیاید. در واقع ما اسم را می‌گذاریم سرمایه اسمش را ثروت نمی‌گذاریم می‌گوییم این سرمایه را کسی نباید مصرف کند کسی سرمایه اش را مصرف نمی‌کند این سرمایه باید سرمایه گذاری شود، درآمد، سود و ثروت ایجاد کند و سپس آن درآمد و سود و ثروت به بودجه کشور داده شود.

تامین بودجه کشور از درآمد صندوق

یعنی ارتزاق بودجه کشور از فروش نفت نباشد از سرمایه گذاری و سود‌هایی باشد که صندوق توسعه ملی انجام داده است به این دلیل در دنیا به این صندوق‌ها صندوق ثروت ملی می‌گویند یعنی کار این صندوق‌ها ایجاد ثروت است. در اساسنامه ما هم آمده تبدیل درآمد‌های ناشی از فروش نفت و گاز و میعانات به ثروت‌های ماندگار با ارزش افزوده بالاتر. اگر همین تعریف را در مورد صندوق توسعه ملی بتوانیم پیاده کنیم که تا الان پیاده نکردیم حتما آن سوال شما پاسخ می‌گیرد؛ یعنی اگر این ۱۴۵ میلیارد دلار را ما سرمایه گذاری می‌کردیم و سالی حداقل ۶ درصد ۷ درصد به آن اضافه می‌کردیم الان منابع صندوق خیلی بیشتر از این بود یا اگر در ده سال گذشته کلا درآمد‌های نفتی در ۱۵ سال گذشته می‌آمد در صندوق و صندوق سرمایه گذاری می‌کرد و از طریق سود سرمایه بودجه کشور را تامین می‌کرد شاید الان ۵۰۰ تا هزار میلیارد دلار در صندوق ثروت ملی ایران پول موجود بود و اگر نفت هم فروش نمی‌رفت یا این تحریم‌ها و فشار‌ها ایجاد می‌شد، چون خود صندوق سرمایه گذاری کرده بود می‌توانست سودش را به دولت بدهد که دولت کشور را اداره کند.

وی با تاکید بر اینکه،  باید جایگاه صندوق از یک بانک وام دهنده تبدیل شود به یک صندوق ثروت ملی که دارایی‌های خودش را افزایش بدهد برای نسل‌های بعدی  گفت: ما ۱۴۵ میلیارد دلاری که در خلال این ده سال جمع شد در صندوق شاید اگر بخواهیم با خوش بینی محاسبات را انجام بدهیم زیر نیم درصد بازه داشتیم حتی حالا یک ضرری هم برای تبدیل ارز به ریال داشتیم که این نیم درصد را می‌خورد می‌شود صفر؛ یعنی انگار اصلا کار و کاسبی نداشتیم. در صورتی که متوسط بازده صندوق‌های ثروت ملی دنیا ۶ درصد است؛ در همین نزدیکی ما امارات صندوق خیلی موفقی دارد، عربستان صندوق خیلی موفقی دارد، نروژ سرآمد همه این هاست و سرمایه گذاری خیلی زیادی در سراسر دنیا انجام داده است و حساب و کتابش هم مشخص است و شفاف است شما هر وقت روی سایتش بروید کاملا معلوم است چقدر پول آمده و چقدر پول رفته است و پنهان نیست که فساد بیرون بزند شفافیت در صندوق‌های ثروت ملی خیلی مهم است به همین دلیل ما در دولت سیزدهم مرتب آمار‌ها را اعلام می‌کنیم و می‌گوییم که اصلا محرمانه نیست، چون در گزارش‌های مختلف می‌آید مردم را باید محرم بدانیم مردم باید بدانند که چقدر پول در این حساب جمع شده و این پول‌ها چگونه هزینه شده و قرار است بعدا چه اتفاقی بیفتد این پول‌ها فقط نه برای این نسل بلکه برای نسل‌های بعدی هم هست و حتما مردم باید حساس باشند به این که اگر کسی از منابع این صندوق استفاده کرد باید برگرداند.

عده‌ای  ارز ۴۲۰۰ را برنمی گردانند

یک عده‌ای هستند که می‌گویند ما با ارز ۴۲۰۰ گرفتیم بهانه می‌آورند که برنگردانند اولا آن دارایی که ساختند چندین برابر می‌ارزد و الان به هیچ شکل حاضر نیستند به قیمت قبل بفروشند؛ ثانیا من اسم این‌ها را می‌گذارم دشمنان توسعه یا این که این‌ها مانع توسعه هستند وقتی صندوق توسعه ملی یک مبلغی را ده سال قبل به کسانی وام داده است و این‌ها یک کارخانه و یا بنگاه تولیدی زدند و الان هم دارند سود می‌برند و تولید می‌کنند اگر این پول را برگردانند به صندوق، صندوق به یک عده دیگر می‌دهد که کارخانه بزنند و آن نرخ منفی سرمایه گذاری که این روز‌ها با آن مواجهیم و از دولت قبل وجود داشت و الان باید تلاش کنیم اصلاح کنیم این مثبت می‌شود و حد سرمایه گذاری بالا می‌رود و توسعه شکل می‌گیرد و این‌ها یک عده‌ای پول را گرفتند و می‌گویند نمی‌دهیم می‌خواهند تسلیم کنند دولت را و مجلس را که ما دوست داریم به همان قیمتی که دوست داریم بدهیم این نه تنها مخالفت هست با جریان توسعه کشور بلکه بیت المال است شما برای نسل بعدی را گرفتی و پیش خودت حبس کردی، که من می‌خواهم حالا پولدارتر بشود و می‌خواهم خیلی زود با پول‌های دولت ثروتمند خیلی بزرگ بشوم این انتظار از رسانه این است که این مبانی به مردم گفته شود حالا یک فساد‌هایی هست که ...

بازگشت شش میلیارد دلار از  معوقات 

غضنفری: ما بعد از این که در دولت جدید کار را آغاز کردیم ابتدا تلاش کردیم از طریق گفتگو و مذاکره این مفهوم را منتقل کنیم که این پول‌ها برای مردم و بیت المال است خوشحالم عرض کنم که جریان بازگشت تسهیلات بسیار رضایت بخش است الان. بعد از کار‌های بسیار زیادی که رسانه‌ها هم خیلی کمک کردند و من واقعا ممنونم دولت همراهی کرد هیئت امنا مصوبات خیلی خوبی را به ما دادند قوه قضائیه و قوه مقننه با هر کدام از این عزیزان ما جلسه می‌گذاشتیم همه پشتیبان جلسه بودند که با نرخ روز باید ارز برگردد ما از ۷ میلیارد دلار معوقاتی که داشتیم خداراشکر الان درحدود یک میلیارد دلارش را کمی مشکل داریم، اما در مورد شش میلیارد دلارش موضوع حل شده است. دو میلیارد که برگرداندند، دو میلیارد دلار که عدد خیلی خوبی است به ما .. ۴ میلیارد دلار تعیین تکلیف شده و قرار شده که نحوه پرداختش مشخص شده و این اتفاق بیفتد یا سهام گرفتیم یا وجوه نقد گرفتیم یک میلیارد دلار است که هنوز تعیین تکلیف نشده است. البته من این روز‌ها می‌بینم جریان ورود سرمایه گذاران به صندوق هم برای گرفتن تسهیلات و هم برای بازپرداخت خیلی بیشتر از اوایلی بود که ما تازه آمده بودیم یعنی این باور در ذهن همه ایجاد شده که من اگر یک سرمایه گذار هستم این سرمایه باید پاک باشد حالا این هم شامل مقامات دولتی و هم شرکت‌های خصوصی است پاک بودن برای یک بخش خاص نیست هیچ کجا نباید هیچ فساد، و تخلف و اشتباهی وجود داشته باشد به این دلیل با فهم این که این منابع یک دستگاهی هستند برخی از این تولید کننده‌ها واضح‌تر بگویم نیروگاه‌ها می‌گویند که محصول ما را قیمت گذاری کردند ما نتوانستیم سود ببریم یا قرار بوده اجازه صادرات بدهند ما نتوانستیم صادرات انجام بدهیم یا در یک سالی دولت به بانک مرکزی گفته ریال این‌ها را بگیر به ارز تبدیل کن و به صندوق بده، چون این اتفاقات افتاده است ما الان معترضیم به بازپرداخت به صورت ارز روز؛ اما وقتی با این‌ها مذاکره کردیم هم با اتاق بازرگانی مذاکره کردیم

غضنفری در خصوص نقش  اتاق بازرگانی گفت: اتاق بازرگانی بعنوان یک نهاد تسهیلاتی از ما اخذ نکرده یک ان جی او هست یک سمن هست و سازمان مردم نهاد که وجود این سمن‌ها در کشور بسیار ضروری است و خیلی هم باید اعتنا به آن‌ها داشته باشیم که کار‌ها با وجود این‌ها خیلی بهتر انجام می‌شود اطلاعاتی به اتاق بازرگانی رسیده بود که صندوق دارد اجحاف می‌کند در حق وام گیرندگان خداراشکر مااز آقای شافعی و یکی از همکارانشان دعوت کردیم گزارش مفصلی از وضعیت مطالبات دادیم وقتی ایشان در جریان قرار گرفتند این برای یک هفته قبل است و مطلع شدند که صندوق چه تعاملاتی داشته و چه تلاش‌هایی داشته و اصلا آن‌هایی که پول را نگرفتند و پول را پس نمیدهند و یا پروژه شان تمام نشده این تقسیم بندی را وقتی دیدند کاملا پشتیبانی کردند از مواضع صندوق و اعلام کردند که همه جوره پشتیبان صندوق هستند که بازپرداخت‌ها به قیمت روز انجام شود حتی درخواست کردند که گزارشی که ما به ایشان دادیم در هیئت رئیسه اتاق مطرح شود در یک جمع بزرگتری از فعالان اقتصادی مطرح شود دیگر فکر می‌کنم در آینده شاهد آن موضع نباشیم که اتاق نامه این ور و آن ور... در دفاع از عزیزان.

وی در پایان گفت: من جمله آخرم در پاسخ سوال قبلی شما ناتمام ماند و آن که عرض کنم برخی استناد می‌کنند به مصوباتی که قبلا داده شده یا قول‌هایی که قبلا به آن‌ها داده شده در مورد صادرات و یا این که قیمت گذاری دستوری صورت نگیرد، اما وقتی ما با آن‌ها گفتگو می‌کنیم صندوق می‌آیند و مذاکرات را انجام می‌دهیم یک جمله را می‌گویند که این حائز اهمیت است و من می‌خواهم تکرار کنم همه این‌ها می‌گویند که ما معتقدیم ارز صندوق باید به صندوق برگردد و به قیمت روز اگر ریال هم می‌دهند به قیمت روز به بانک عامل بدهند و بانک عامل تبدیل به ارز کند و به ما برگرداند هیچ کس تا حالا نگفته صندوق محق دریافت این ارز نیست بلکه می‌گویند دستگاه‌های دیگر مصوباتی داشتند
به بهانه آن یا به دلیل آن مصوبات با دستگاه گفتگو می‌کنند که ببینند که از طریق آن دستگاه چیزی بدست می‌آورد یا خیر.