هشتمین عجایب دنیا، اثر جهانی قنات قصبه گناباد

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، قنات قصبه گناباد از حیرت انگیزترین پدیده‌های ساخته دست بشر و نمادی از هم نوایی بشر با طبیعت است. این قنات به طول ۳۳ کیلومتر، از دو رشته اصلی به نام‌های قصبه و دولاب تشکیل شده است که مجموعا ۴۷۲ میله چاه دارد. حفر کانالی بدین عظمت با ژرفنای بیش از ۳۰۰ متر و حجم افزون بر ۷۳ میلیون متر مکعب برداشت خاک در عمق ۳۰۰ متری با کم‌ترین خطا در مسیر یا شیب بندی از عصر هخامنشیان، مؤید نبوغ ایرانی و شاهکاری بی نظیر در سراسر جهان است. این قنات شگفت انگیز که تاریخ آن حداقل به ۲۲۵۰ سال پیش باز می‌گردد، یکی از پر آب‌ترین قنات‌های ایران است که با توجه به این ویژگی‌ها در پرونده قنات‌های یازده گانه ایران در  تاریخ ۲۵ تیرماه ۱۳۹۵ (۱۵ July ۲۰۱۶)  در چهلمین اجلاس کمیته میراث جهانی در شهر استانبول ترکیه به عنوان ۲۰ امین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. ناصر خسرو قبادیانی در سفرنامه اش به توصیف این قنات پرداخته و حفر آن را به کیسخرو نسبت داده است.

فلات ایران، سرزمینی است نیمه‌خشک که جز با حفر قنات، زندگی در بخش وسیعی از آن جریان نمی‌یافت؛ معماری شهرهای ایرانی تا حدود بسیاری متأثر از قنات است؛ پایاب، آب‌انبار، آسیاب، خانه، بازار، مسجد و مدرسه، همه بناهایی هستند که بر اساس معماری قنات و مسیر حرکت آب شکل می‌گیرند.

ایرانیان از دیرباز نبوغ ویژه‌ای در زمینه بهره‌برداری و استخراج آب از سفره‌های زیرزمینی داشتند؛ این نبوغ در قنات کهن قصبه گناباد به اوج رسیده و این قنات را به یکی از پر رمز و راز ترین، زیباترین و شگفت‌آورترین سازه‌های ایران بدل ساخته است. اما این سازه های شکوهمند به‌راحتی ایجاد نشده و حاصل روزها، ماها و سال‌ها تلاش مردان بسیاری بوده است؛ مردانی که شبانه‌روز زیر تابش سوزان خورشید تابستان و سرمای شدید زمستان بر روی پهنه وسیع کویر، عرق ریخته تا بتوانند این سازه‌ها را خلق کنند و آب را از سفره‌های زیرزمینی بر سطح زمین جاری سازند.

 نکته دیگری که قنات قصبه گناباد را از سایر قنات ها ممتاز کرده، می‌توان در حفر چاه‌های چند صد متری دانست که در آخرین چاه‌ها به ۳۰۰ متر نیز می‌رسد. عمق مادرچاه آن تقریبا ۳۰۰ متر است. بدون تردید برای ساخت این قنات، اقدامی عظیم و حماسه ای بزرگ رخ داده است. اما چگونه و همین موضوع، جای سؤال بوده که می‌توان آن را یکی دیگر از دلایل رازآلود بودن حفر این قنات دانست.

تصور در استفاده از قنات بر این بود که این فن‌آوری تنها برای دست‌یابی و بهره‌برداری از سطحی‌ترین سفره‌های آبی زیرزمینی است، اما در بررسی‌های انجام‌شده و نیز بر اساس شواهد به‌دست‌آمده از قنات قصبه گناباد، اسراری خلاف این فرضیه آشکارشده است.

در این قنات دالان زیرزمینی، چندین کیلومتر بعد از عبور از چاهی به عمق ۱۴۰ متری، مسیر خود را در زیر سفره آب زیرزمینی ادامه می‌دهد. در این مرحله حفر چاه به‌منظور ارتباط با دالان زیرزمینی، برخورد با سطح آب سفره های زیرزمینی را غیرممکن می‌کرده است و تنها یک راه برای ادامه حفر چاه و ارتباط با دالان پیشرو بوده است، آن‌هم حفر چاه بلعکس از سقف دالان به سمت بالا که از این کار با نام سرکولی یاد می‌کنند. نکته جالب‌توجه در این قنات این است که ارتفاع برخی از این سرکولی ها در قنات قصبه به بیشتر از ۱۰۰ متر   نیز می‌رسد.

این قنات به طول ۳۳ کیلومتر، از دو رشته اصلی به نام قصبه و دولاب و شش شاخه‌ی فرعی تشکیل شده که مجموعا ۴۲۷ میله چاه دارد و و دبی آب آن که حدود ۱۵۰ لیتر بر ثانیه است، تقریبا در تمام طول سال ثابت است.

مادرچاه قنات قصبه در دامنه‌ی شمالی سیاه کوه و خروجی کنونی قنات در جنوب محله‌ معروف به قصبه شهر (کوی شرقی) قرار دارد. قنات قصبه گناباد از میانه اراضی کوی شرقی گناباد در سمت جنوب‌غربی از محلی معروف به برج علی ضامن از داخل رسوب‌های ریزدانه آغاز شده و به طول کلی ۳۳۱۳۳ متر در یک رشته اصلی قصبه و چهار رشته منشعب از آن دولاب کهنه، دولاب نو، رشته فرعی اول قصبه و رشته فرعی دوم نام دارد.

قنات قصبه، اوج خلاقیت و تکامل فن مهندسی حفر قنات بوده و همچنین اوج تلاش و سخت‌کوشی بشری در مواجهه با مشکلات پیاپی است که به این موضوع می‌توان از میزان دالان‌ها و میله چاه‌های حفرشده پی برد.

قنات قصبه گناباد، حماسه‌ای خاموش در دل کویر بوده که شگفتی‌های آن در زیرزمین از چشم‌ها پنهان مانده است؛ این قنات مانند قلبی تپنده است که جریان بی‌وقفه آب در رگ‌های زمین را باعث شده و شکوه و حیات را در بیابانی خشک، جلوه بخشیده است.

به‌طور حتم ایرانیان باید به این سازه عظیم آبی، همچون دیگر آثار به جای مانده از تاریخ کهن این مرز و بوم افتخار کنند. تنها تفاوت میان این قنات با دیگر آثار این است که آن‌ها سازه‌هایی بر روی زمین  بوده و این قنات کاملاً در دل زمین پنهان است.

این قنات در حاشیه جنوب‌غربی شهر گناباد و در کیلومتر یک مسیر گناباد به کاخک و در فاصله ۲۷۱ کیلومتری جنوب شهر مشهد واقع است.

توضیحات دکتر جواد صفی نژاد، پدر علم قنات شناسی ایران در مورد شگفتیهای ساخت این قنات بی نظیر در جهان را در فیلم زیر ببینید: