نگاهی به غار سنگ شکنان جهرم، بزرگترین غار دست کند جهان

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما ،  آثار تاریخی و میراث فرهنگی هر شهر، به عنوان هویت درخشان آن دیار محسوب می‌شود که حاصل دسترنج و تلاش پیشینیان و اجداد مردم در گذشته‌های دور است. از جمله آثاری که به عنوان یک اثر گران بهای معنوی به یادگار مانده، غار سنگ شکنان یا سنگ اشکن جهرم است.

غار سنگ اشکن یا سنگ شکنان در دامنه شمالی البرز کوه در جنوب شهر جهرم در ارتفاع ۱۰۹۱ متری از سطح دریا قرار دارد. فاصله این غار تا شهر جهرم سه کیلومتر و تا شیراز، ۱۹۳ کیلومتر است.

هنوز تاریخ دقیقی برای ساخت و حفر تونل‌های آن معین نشده است اما اغلب کارشناسان و ساکنان محلی، قدمت این غار را متعلق به دوره صفویه می‌دانند.

این غار با بیش از ۱۰۰ ستون سنگی و دوازده دهانه، با شماره ۱۰۱۱۷، ثبت ملی شده و یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری شهرستان جهرم است. طول غار حدود ۳۵۰ متر و عرض آن ۱۵۰ متر، با وسعتی حدود چهار هکتار است و ارتفاع آن سه تا چهار متر و در انتها به کمتر از یک متر می‌رسد. کف و سقف غار یک شیب تقریباً ۲۰ درصدی دارد و حدود ۱۰۰ پایه سنگی، نقش ستون های نگهدارنده سقف را ایفا می کنند.

در واقع این غار یک معدن سنگی متشکل از سنگ های دولومیتی است که حاصل تلاش سنگ تراشان در گذشته های دور برای امرار معاش بوده است. معماران و حجاران از سنگهای کوه های جنوب شرقی جهرم آثاری بدیع و گرانبها به یادگار گذاشته اند. ستون های سنگی غار به شکلی کاملاً مهندسی سقف را نگه داشته است که نشان از توان بالای استادان و حجاران جهرمی در مهندسی معدن در سده های پیشین دارد. 

به ظاهر تا همین چند دهه پیش، تمام مصارف سنگ شهر از همین محل تأمین می‌شده است.

محاسبات دقیقی که برای به جاگذاشتن ستون‌ها و فرونریختن سنگ‌ها انجام شده، شگفت‌انگیز است. بعضی از دهانه‌های غار آن قدر وسیع هستند که به راحتی یک اتومبیل از آن عبور می‌کند و از دهانه غار می‌توان تمام شهر را دید.
 غار سنگ شکن که در جنوب غربی شهر جهرم و در زیر تپه های البرز کوه واقع است، یکی از نادرترین شاهکارها در تاریخ کهن ایران زمین است.
سال‌ها پیش، وقتی سنگ شکنان جهرمی تصمیم گرفتند، از سنگ‌های آهکی یک کوه بی‌نام و نشان استفاده کنند، هیچ وقت تصور نمی‌کردند، سنگ تراشیدن از چنین کوهی بتواند یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی شهرشان را رقم بزند.غار سنگ ‌شکن جهرم، تاریخ روشن و دقیقی ندارد.
سنگ‌های سفید آهکی و شکل پذیری که در آن زمان از این غار به دست می‌آمد، صرف تزئین سردرها و بناهای باشکوه و مهمی می‌شد، که یا به اشراف تعلق داشتند و یا به حکومت. این غارپناهگاه نبوده بلکه این سنگ‌ها را به فروش می‌رساندند که جنبه اقتصادی داشته و علاوه بر مصرف در جهرم به شهرهای شیراز و اصفهان نیز می‌فرستادند. این سنگ‌ها در ساختمان‌سازی و بیشتر در سر ستون‌ها، رخ بان، سنگ فرش و نما مورد استفاده قرار می گرفته است.
مرغوبیت این سنگ‌ها به حدی زیاد بود که آوازه شان حتی در شهرهای مجاور هم پیچیده بود و معماران بناهای شیراز هم در ساخت و سازهایشان از این سنگ‌ها استفاده می‌کردند. سنگ‌های نمای مسجد جامع عتیق شیراز می تواند گواهی بر این مطلب باشد.سنگ ‌شکنان جهرمی در زمان برداشت سنگ سعی می‌کردند طوری پیش‌روی کنند که غار تخریب نشود و به این ترتیب در گذر زمان ستون‌هایی به‌جا ماند که زیبایی غار را بیشتر می کرد.
از این سنگ‌ها به خاطر شکل پذیری بهتر، برای کارهای تزیینی به عنوان نمای ساختمان‌ها و سردرها، پنجره‌های مشبک، فرش حیاط و سکوها، سنگ قبر، کتیبه‌های سنگی، شیر سنگی، آب چُک، ناودان، نهر یا حوض سنگی، پله، رُخ بان، هاون سنگی، دیگ‌های سنگی، دهن شیرها، خمره‌های سنگی، ازاره‌ها و غیره استفاده می‌شد. از مهم‌ترین مکان‌هایی که از این سنگ‌ها در آنجا استفاده شده است می‌توان به سردر ورودی حرم مطهر شاه چراغ، مسجد جامع عتیق شیراز، باغ ارم و مسجد نو اشاره کرد.

مهم‌ترین وسایلی که سنگ شکنان و سنگ تراشان به کار می‌بردند، ارّه‌های دو سر، پتک، چکش، آخی، کِنر، اهرم، تیشه، انواع سوهان، قلم، نخ و دوده، ارّه‌های کوچک دستی، دریل‌های کوچک دستی، خط کش و گونیا بوده است.

با روی کار آمدن مصالح ساختمانی جدید مانند سرامیک، موزاییک و سنگ‌های مرمر، به تدریج استفاده از سنگ‌های غار از رونق افتاد و سنگ شکنان کار خود را رها کردند و برداشت سنگ متوقف شد؛ درحالی که حاصل برداشت و استخراج آنها، پدیده‌ای بی نظیر را به وجود آورده بود، غاری مصنوعی که توجه مردم را به خود جلب کرد و به عنوان پدیده‌ای بی نظیر برای جذب گردشگران مطرح گردید. علاوه بر عظمت و زیبایی غار که سالانه هزاران نفر را به خود جذب می‌کند، خنکی نسبی محیط آن در تابستان و گرم بودن آن نسبت به محیط بیرون در زمستان، دلیل دیگری برای جذب مردم بوده است. در تابستان به خاطر نتابیدن آفتاب و وجود دالان‌های متعدد که باد در آنها کانالیزه شده و به صورت یک کولر طبیعی در می‌آید، دارای هوایی مطبوع و خنک است.