مولدسازی دارایی‌ها تاکنون موفق نبوده است/ عمرِ سی ساله برخی از طرح‌های نیمه تمام

آقای مجتبی اسلامیان، کارشناس مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با خبرنگار اقتصاد کلان خبرگزاری صدا و سیما به نقش جزئیات اصلاح ساختار بودجه در بودجه نویسی طی سال های گذشته پرداخت.

سوال:‌ اصلاح ساختار بودجه از چه سالی مورد تاکید قرار گرفت؟

آقای اسلامیان: اینکه اصلاح ساختار بودجه را صرف به یک قانون معطوف کنیم آن را تقلیل داده ایم و این چیزی نیست که ناظر به وقایع اقتصادی حال حاضر  باشد. مهم ترین هدف اصلاح ساختار بودجه، اصلاح فرآیند بودجه نویسی است. قوانین مختلفی هستند که در قالب احکام دائمی در قوانین بودجه ای گنجانده شده بود. 

همه ما می‌دانیم که سال هاست بودجه‌های کشور بر اساس درآمد‌های نفتی و بعضا درآمد‌های پایدار اعم از مالیات و مولدسازی‌ها تامین می‌شود. اصولا در قسمت مصارف مشکلی نداریم، اما در بحث درآمد‌ها چالش‌ها فراوان است. تا سال ۹۸ حتی سهم ۶۰ درصد درآمد‌های نفتی در بودجه را نیز شاهد بودیم، اما از سال ۹۹ این رقم کاهش یافته و سهم مصارف دولت‌ها از درآمد‌های نفتی به زیر ۳ درصد رسید.

سوال:‌ کاهش یکباره سهم نفت در درآمدهای دولت مشکل زا نبود؟

آقای اسلامیان: در سال‌های گذشته کسری بودجه به سمت انتشار اوراق و مولدسازی دارایی‌ها رفته، ولی توفیقی در مولدسازی نداشته ایم. در این حوزه نزدیک به ۱۰ درصد هدف محقق شده است. معتقدیم که سیر صعودی انتشار اوراق چالش بدهی‌ها دولت را به دنبال خواهد داشت.

کشور‌های مختلفی هستند که منابع نفتی و زیرزمینی ندارند. مهم‌ترین منبع بودجه آن ها مالیات است. این ها یک زنجیره متصل به هم است که ایجاد رفاه برای مردم در درآمدهای دولت تاثیر گذار است. اگر مردم وضعیت معیشتی خوبی داشته باشند قطعا مالیات های دریافتی دولت هم بیشتر و وضعیت دولت بهتر خواهد شد.

طی سال های گذشته دولت ها برای ایجاد رضایت عمومی، به گروه ها و دستگاه های مختلف سهمی از بودجه را اختصاص می دادند و در همین مسیر، در پیش بینی منابع بیش انگاری منابع اتفاق می افتاد. یعنی درآمدهایی که اصولا محقق نمی شد را در قالب بودجه می گنجاندند و در پایان سال این احکام به علت موهومی بودن محقق نمی شد.

سوال: چند درصد از بودجه سنوات های گذشته، بودجه های جاری ( حقوق و دستمزد) است؟

آقای اسلامیان: بیش از ۸۰ درصد بودجه شامل مخارج جاری است در حالی که حقوق و دستمزد دولت در بهترین حالت یک سوم خانوار‌های کشور را در برمی گیرد؛ مابقی به خاطر شرایط بد اقتصادی دچار ضربه می‌شوند و دولت نمی‌تواند آن‌ها را پوشش دهد.

در دهه ۹۰ سرانه درآمد کشور ۳۰ درصد کاهش یافت. البته باید این را هم بگوییم که دولت‌ها در سه سال گذشته، نقش حمایتی بیشتری را ایفا کرده اند که این موضوع به سبب ورود کرونا و کاهش درآمد‌های عمومی صورت گرفت.

سوال: در سال های گذشته بودجه ها ناتراز بسته شده بودند؟ 

آقای اسلامیان: تورم، بیکاری، رشد نقدینگی و همچنین اشتغال رشد مستقیمی در بودجه های سال های آینده دارد. این بودجه اگر ناتراز و با منابع موهومی بسته شود متغیر های کلان دچار آسیب هستند. بودجه ها اساس تراز بسته می شوند اما وقتی نمی توانیم منابع را کسب کنیم و در نهایت نمی تواند مخارج را تامین کند. اما این مخارج عمدتا مخارج جاری نیستند. 

سوال: بودجه بدون نفت شدنی است؟

آقای اسلامیان: برای جداسازی نفت از بودجه اقداماتی انجام شده است. ابتدا صندوق ذخیره ارزی تشکیل و سپس به صندوق توسعه ملی تبدیل شد. سهم واریزی درآمد‌های نفتی به صندوق توسعه ملی در ابتدای برنامه ششم ۲۰ درصد و هر سال با افزایش ۲ درصدی همراه بوده تا اینکه در سال ۱۴۰۰ این سهم به ۴۰ درصد از درآمد‌های نفتی رسیده است. در سال‌های گذشته دولت‌ها اقدام به برداشت‌های بیش از سقف مجاز نیز می‌کردند، اما این روند پارسال متوقف شد.

برای جداسازی نفت از بودجه ها آن هم به طور کامل، راهکارهایی وجود دارد. یکی از این راهکارها صرف درآمدهای نفتی برای مخارج عمرانی و زیرساختی است. این روند منجر می شود تا تولید رقم خورده و سرمایه گذاری بخش خصوصی نیز به سمت طرح ها میل پیدا کند.

سوال: فکر می کنید اصلی ترین کارکرد دولت ها برای حذف نفت از بودجه چه می تواند باشد؟

آقای اسلامیان: یکی از کارکرد های اصلی دولت، اتخاذ سیاست های اقتصادی متناسب با شرایط اقتصادی است. الان که با رکود اقتصادی مواجهیم باید به سمت سیاست های ضد رکودی اتخاد کند. همین منابع نفتی می تواند موثر باشند تا طرح های بزرگی که روی زمین مانده است را تکمیل کنند. در بودجه ها می بینیم که طرح هایی وجود دارند که سی سال از کلنگ زنی آن ها گذشته، چه بسا اگر به موقع ساخته می شدند باید این سالها آن ها را بازسازی می کردیم. باید این موارد به صورت اولویت دار مشخص شوند.