سیره شخصی حضرت علی (ع) در ماه رمضان (بخش دوم)

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، یکی از منابع مهم تقویت باور‌های دینی، رفتار امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام را در محدوده زمانی ماه رمضان است.

عبادت، زهد، بخشش، کار، تفکر و هر امری که ممکن است در حالت عادی راه سعادت و کمال دانسته شود، در صورت خروج از مسیر اعتدال و میانه روی، ممکن است به گمراهی و ضلالت برسد.

بروز و جهت گیری فضایل اخلاقی و عرفانی در جزئی‌ترین رفتار و سلوک شخصی به عنوان رفتار و سیره متکی بر خاستگاه اخلاقی حضرت در رمضان یاد می‌شود. از مصادیق این سیره، سفره غذای حضرت در موسم رمضان است. سادگی، بی پیرایگی، سالم، بهداشتی و حلال بودن، فقط ویژگی‌های ظاهری سفره افطار حضرت بود. امیرالمؤمنین حضرت علی چنانچه خود به آن تصریح می‌کند، مراتب کمال و معرفت را حتی در فرصت هایی، چون خوردن و نوشیدن جست وجو می‌کرد.

در گزارشی، امیرالمؤمنین حضرت علی در پاسخ به اظهار شگفتی عدی بن حاتم از سادگی سفره ایشان که متشکل از آب، نان جو و نمک بود، علت ترتیب چنین غذایی را تهذیب و قانع ساختن نفس بیان می‌کند. [۱۷]این نکته را نباید از یاد برد که شاید محروم نگهداشتن خود از نعمت‌های الهی، اصل برتر در سیره اهل بیت نیست و آنچه در این گونه، رفتار‌ها تأکید می‌شود، اصل تربیت و خودسازی است. یکی دیگر از توصیه‌های حضرت، تکبر نداشتن و پذیرش دعوت دیگران است که با حدیثی از رسول خدا بر آن تأکید می‌کرد. [۱۸]بدین ترتیب، هر یک از این توصیه‌ها را باید مبتنی بر اصل مهمی در اخلاق و عرفان دانست. رفتار عبادی حضرت در این ماه حائز اهمیت است؛ چراکه ایشان افزون بر ملاحظه و رعایت تمام وظایف اجتماعی، فردی و خانوادگی، از عبادت و سلوک ویژه این ماه غافل نمی‌ماند. نماز توصیه شده حضرت برای هر شب از ماه رمضان، از شواهد این اهتمام است. [۱۹]امیرالمؤمنین حضرت علی هم با عمل و هم با زبان، دیگران را بر بهره مندی از فرصت‌های معنوی این ماه سفارش می‌نمود. آن حضرت آثار ویژه دعا و استغفار در ماه رمضان را، دفع بلا و محو و بخشش گناهان بیان می‌کرد. [۲۰]نکته مهم آن است که اولیای الهی بیش از بهره‌مند ساختن خود در این ماه، به فراهم کردن زمینه هدایت و سعادت و دوری از جهل و ضلالت دیگران همت می‌گمارند.

در سبک زندگی امیرالمؤمنین حضرت علی در ماه رمضان، تلاش برای فراهم آوردن زمینه بهره مندی دیگران و همراه نمودن آنها، امری انکارناپذیر است. به عنوان نمونه، حضرت به هنگام حرکت برای شرکت در نماز جماعت، پس از خروج از خانه، همسایگان و خانه‌های در مسیر را با بانگ «یا ایها الناس الصلاة الصلاة» از برپایی نماز جماعت در مسجد آگاه می‌کرد. [۲۱]یا این که ایشان با تکیه بر سیره پیامبر [۲۲]و همکاری همسر گرامی خویش، حضرت فاطمه در ماه رمضان، مقدمات شب زنده داری فرزندان و اهل خانه را فراهم می‌کرد. [۲۳]

عبادت، زهد، بخشش، کار، تفکر و هر امری که ممکن است در حالت عادی راه سعادت و کمال دانسته شود، در صورت خروج از مسیر اعتدال و میانه روی، ممکن است به گمراهی و ضلالت برسد. این آسیب در موسم‌های مذهبی نه تنها موجب دل زدگی مؤمنان، بلکه در تعارض با فلسفه و حکمت عبادات است. یکی از مواردی که از فراموشی حکمت عبادات و خروج از مسیر اعتدال حکایت می‌کند، پا فشاری بر موارد رخصت داده شده به وسیله خداوند است. امیرالمؤمنین حضرت علی افرادی را که روزه خود را در سفر افطار می‌کنند، چنین می‌ستاید: برگزیدگان شما، کسانی هستند که، چون به مسافرت می‌روند، نماز را شکسته به جای می‌آورند و روزه را افطار می‌کنند. [۲۴]در این رویکرد، افرادی که در رمضان، روزه خود را به دلیل وجود عذری افطار می‌کنند، نسبت به کسانی که در هر شرایطی روزه می‌گیرند، مقرب‌تر هستند. جامع بودن در رفتار و سلوک معنوی، به معنای در نظر گرفتن همه جنبه‌ها و شرایط کمال و سعادت است. این جامع بودن در جزئی‌ترین رفتار‌ها و کردار‌های شخصی و اجتماعی جاری است. برای مثال، در سیره علوی هم بستری با همسر در شب اول رمضان، نه تنها امری منافی روح عبادت و بندگی دانسته نشده، بلکه از موارد توصیه شده است. [۲۵]٥. هدف گذاری معنوی در زندگی مادی

در سبک زندگی اهل بیت بهره مندی از نعمت‌های دنیوی خانواده و لذت‌های مادی، مانعی در تعالی و سعادت معنوی نخواهد بود و با مدیریت و برنامه ریزی می‌توان، آن‌ها را مقدمه‌ای برای دست یابی به سعادت پایدار آخرت قرار داد. بدین ترتیب مناسبت‌ها و موسم‌های دینی می‌توانند تعیین کننده مسیر زندگی مادی باشند. در این سبک، اموری، چون تشکیل خانواده، انعقاد نطفه و حتی رابطه زناشویی نه تنها تهدید نیست، بلکه فرصتی برای رسیدن به کمال معنوی شناخته می‌شود. با بررسی اجمالی سیره معصومان و برای نمونه امیرالمؤمنین حضرت علی در موسم‌ها و مراسم دینی، در می‌یابیم که ایام و مناسک مذهبی به معنای دوری گزیدن از جامعه و زندگی عادی نیست، بلکه به اموری، چون دید و بازدید، اطعام، صله ارحام و رسیدگی به همسر و فرزندان با دقت و حساسیتی بیشتر از دیگر ایام توجه و توصیه می‌شود.

یکی از رفتار‌هایی که به خوبی مبین این رویکرد است، نکاح و ازدواج در موسم رمضان است. برای مثال، رسول گرامی اسلام در ماه رمضان، پیوندی را که بر اساس آداب و سنن اسلامی با جشن، شادی و اطعام همراه است، برگزار کرد [۲۶]و بنا به نقل برخی از منابع، ازدواج امیرالمؤمنین حضرت علی و حضرت فاطمه در ماه رمضان اتفاق افتاده است. [۲۷]بنابراین، موسم رمضان در سیره معصومان ماه بهره مندی، نشاط و ساختن زندگی دنیا بر اساس باور‌های معنوی است. تکیه افراط گونه بر جاذبه‌ها و دافعه‌های معنوی و غفلت از تدبیر در زندگی مادی برای بهره مندی بهتر از فضایل معنوی، موجب می‌شود که بستر بروز عجب در مؤمنان فراهم آید و یا تدبیر زندگی معنوی در تعارض با تدبیر در زندگی مادی معرفی گردد. از این رو می‌توان با به کارگیری تدابیر و رویکرد‌های مادی، شرایط جسمی، روحی و محیطی مناسبی را برای بهره مندی بیشتر از فضایل و برکات معنوی فراهم ساخت.

البته باید توجه داشت، دوری از اموری که ممکن است زمینه ساز محروم ماندن از رشد معنوی شود از رویکرد‌های اهل بیت در نظام زندگی مادی است. سبک زندگی امیرالمؤمنین علی در رمضان، متأثر از این رویکرد است؛ زیرا وی روزه دار را از اموری منع می‌کند که او را دچار ضعف، سستی جسمی و روحی و یا وسوسه به ترک روزه کند. حضرت در حدیثی در این باره می‌فرماید: سه چیز است که روزه دار باید از آن دوری گزیند: حمام، حجامت و زن [همسر]زیبا. [۲۸]