منافع برد – برد احیای روابط ایران و عربستان برای دو کشور و منطقه

اهتزاز پرچم ایران در ریاض

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما؛ مراسم بازگشایی سفارت جمهوری اسلامی ایران در ریاض سه شنبه ۱۶ خرداد ۱۴۰۲ با حضور علیرضا بیکدلی معاون وزیر امور خارجه در امور کنسولی، ایرانیان و امور مجلس و حسن زرنگار سرپرست سفارت جمهوری ایران و با حضور علی الیوسف معاون کنسولی وزارت امور خارجه عربستان سعودی و تعدادی از مقامات وزارت امور خارجه، سفرای و اعضای کادر دیپلماتیک مقیم عربستان سعودی و نمایندگان دفاتر سازمان‌های منطقه‌ای و بین المللی مستقر در ریاض برگزار شد.

در این مراسم همزمان با پخش سرود ملی، پرچم جمهوری اسلامی ایران به اهتزاز درآمد و فعالیت سفارت جمهوری اسلامی ایران در ریاض رسما آغاز شد.

بازگشایی سفارتخانه ایران در ریاض پس از آن صورت می‌گیرد که در پی توافق ۱۹ اسفند ۱۴۰۱ ایران و عربستان در پکن دو طرف نسبت به از سرگیری روابط دیپلماتیک بعد از هفت سال و سه ماه توافق کردند و مقرر شد وزرای خارجه پس از آن دیدار کنند که این دیدار در ۱۷ فروردین ماه انجام و بیانیه مشترکی صادر و بر آمادگی برای از بین بردن موانع پیش روی گسترش همکاری‌ها تأکید شد. در پی آن هم تیم‌های فنی دو طرف برای بررسی روند بازگشایی اماکن دیپلماتیک به پایتخت‌ها اعزام شدند.

در موفقیت ابتکار میانجی‌گری پکن برای بهبود روابط ایران و عربستان، سه مؤلفه مهم نقش برجسته‌ای داشت:

نخست، نقش و جایگاه برجسته و جهانی چین و همچنین مناسبات عمیق این کشور با ایران و عربستان که توانست آن‌ها را به هم نزدیک کند،

دوم، روند تحولات منطقه‌ای به‌ویژه «اهمیت راهبردی» احیای روابط دو کشور،

و سوم، ضرورت حل‌و‌فصل برخی بحران‌های منطقه‌ای که در مواردی اختلافات جمهوری اسلامی ایران و عربستان در آن‌ها تاثیرگذار بوده است.
تامین منافع عربستان در گرو بهبود و گسترش روابط با ایران است.

نه تنها عربستان بلکه کشور‌های منطقه و حتی فرامنطقه دریافته‌اند که رویارویی با ایران نه‌ تنها نتایج مطلوبی به همراه نداشته، بلکه آن‌ها را در معرض آسیب‌پذیری‌های اقتصادی نیز قرار داده است.

عربستان در سال‌های اخیر با در پیش گرفتن راهبرد تعارض با ایران و جبهه مقاومت که امکان هیچ گونه همکاری در آن وجود ندارد هیچ دستاوردی در پرونده‌های منطقه ای، چون یمن، سوریه، عراق، لبنان و ... نداشت.

از اینرو بهبود روابط عربستان با ایران را می‌توان حاصل سه‌متغیر ساختاری، منطقه‌ای و داخلی دانست:

با این توضیح که تغییر مرکز ثقل قدرت در نظام بین‌الملل از غرب به شرق و افول قدرت هژمونیک آمریکا به تغییر نقش واشنگتن در منطقه خلیج‌فارس و ایفای نقش مستقلانه‌تر بازیگران منطقه‌ای از جمله عربستان منجر شده است؛

در سطح منطقه‌ای نظم جدیدی بعد از پروژه مخرب و ویرانگر بهار عربی و نتایج جنگ یمن در حال شکل گیری است؛

در سطح داخلی نیز لزوم سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان متعاقب سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ و ضرورت دست‌یابی به سطحی از ثبات در منطقه که تهدید نشود، از دلایل ریاض برای بهبود رابطه با تهران محسوب می‌شود.

به نظر می‌رسد عربستان در راهبرد جدید سیاست خارجی خود، راهبرد تعامل و رقابت که در عین رقابت امکان همکاری در آن وجود دارد را جایگزین تعارض کرده است.

بهبود روابط عربستان با ایران این کشور را در تحقق بخشیدن به اهداف سند چشم انداز ۲۰۳۰ در داخل و راهبرد نگاه به شرق در خارج یاری می‌کند.
چشم‌انداز ۲۰۳۰ در سال ۲۰۱۶ تصویب شد و به رویکرد کلان اقتصادی عربستان شکل داد؛ این سند همچنان مبنای سیاستگذاری‌های کلان دیپلماسی اقتصادی عربستان است.

این سند در واقع یک طرح استراتژیک بلندپروازانه است که برای مدرن سازی و تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان، عمدتاً از طریق کاهش وابستگی به نفت، توسعه منابع درآمدی جایگزین و افزایش مشارکت بخش خصوصی در اقتصاد طراحی شده است.

افزون بر این بهبود کارآمدی نهاد دولت و تبدیل جامعه سعودی به جامعه مدرن و فراگیرتر از دیگر اهداف این چشم‌انداز است.

ناامیدی از پپشتیبانی واشنگتن موجب شدت گرفتن تلاش ریاض برای نزدیک شدن به کشور‌های آسیاسی بویژه چین بود که از این راهبرد به "چرخش به سوی آسیا" یاد شده اسـت.

امضای توافق نامه مشارکت راهبردی با چین، انعقاد قرارداد‌های اقتصادی، دیپلماتیک و دفاعی با مالزی، اندونزی، هند، قزاقستان و بنگلادش، تلاش‌های ریاض برای پیوستن به سازمان‌های بین‌المللی غیر غربی مانند سازمان شانگ‌های و بلوک بریکس، تعهد ریاض به پیونددادن چشم‌انداز ۲۰۳۰ خود با ابتکار یک کمربند و یک جاده چین (BRI)، قبول چین به عنوان یک میانجی قابل اعتماد برای بهبود روابط با جمهوری اسلامی ایران، انتشار برخی اخبار مبنی بر پذیرش یوان به عنوان ارز مبنا توسط عربستان برای فروش نفت، اتحاد تجاری با چین، پاکستان و ۴ کشور آسیایی دیگر، همراهی عربستان با روسیه و اوپک پلاس برای کاهش عرضه نفت و ... از مهمترین مصادیق راهبرد جدید سیاست خارجی عربستان است.

منافع ایران از بهبود روابط با عربستان

به لحاظ تجاری در سال‌های قطع روابط ایران و عربستان تجارت میان دو کشور عملاً متوقف شده بود و حداکثر به ۴۰ هزار دلار می‌رسید، اما با آغاز مذاکرات میان مقامات جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی تجارت میان دو کشور در سال ۱۴۰۱ بهبود یافت و میزان صادرات ایران به این کشور به ۱۵ میلیون دلار رسید که نسبت به ارقام سال‌های گذشته جهش قابل‌توجهی داشته است.

با توجه به اینکه اغلب کشور‌های عربی به ویژه کشور‌های حاشیه خلیج فارس به نوعی از سیاست‌های عربستان تبعیت می‌کنند احیای روابط تجاری ایران و عربستان تأثیر قابل توجهی در ملاحظات این منطقه از جهان دارد.

اثرات جانبی حسن روابط ایران با عربستان می‌تواند شامل تسهیل رفت و آمد برای تجار ایرانی در منطقه و بهبود روابط تجاری و نقل و انتقالات مالی ایران باشد. چنین پیشرفت‌های دیپلماتیکی با هدایت سرمایه‌ها به سمت مشارکت‌های اقتصادی با کشوری، چون امارات به جای مسائل امنیتی می‌تواند ثبات و آرامش بیش‌تر را در منطقه به ارمغان آورد. امارات در این سال‌ها پیشتاز ایجاد تعامل با تهران و آنکارا و دمشق بوده است.

بهبود و تقویت روابط اقتصادی ایران با امارات به عنوان یکی از متحدین ریاض دستاوردهایی، چون ورود کالا‌های صادراتی ایران به بازار‌های ثالث، افزایش ورود درهم به ایران و کاهش نرخ ارز را در پی خواهد داشت.

حجم تجارت خارجی امارات در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۲.۲ تریلیون دلار بوده است که نسبت به سال پیش از آن افزایش ۱۷ درصدی داشته است.
تمایل به توسعه تجارت با ایران در میان مقام‌های اماراتی بیش از گذشته مشهود است. اواخر اسفند ماه سال جاری نخست وزیر امارات و امیر دوبی شیخ محمد بن راشد آل‌مکتوم در دیدار با علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی گفته بود: سیاست قطعی ما این است که به هیچ کشور یا بازیگر ثالثی اجازه ندهیم میان دو کشور تفرقه‌افکنی کرده یا از جغرافیای امارات علیه ایران استفاده کند. امارات تمام ظرفیت‌های خود را در راستای کمک به اجرایی‌سازی این توافق به خدمت خواهد گرفت.

به لحاظ منطقه‌ای عادی سازی روابط میان عربستان و ایران به معنای پایان رسمی هفت سال تنش شدید در منطقه است و می‌تواند پیامد‌های مهمی برای جنگ یمن، نقش ایران در منطقه، و ثبات منطقه به طور گسترده داشته باشد.

در پی توافق ایران و عربستان بر سر خاتمه دادن به تنش‌های سیاسی که به میانجیگری چین، عمان و عراق صورت گرفت، کشور‌های عربی، چون بحرین، قطر، کویت، امارات، اردن، لبنان، و الجزایر نیز از این توافق استقبال کرده و آن را گامی در جهت صلح و ثبات منطقه اعلام کردند.
ایران نیز درصدد است تا با حل برخی فایل‌های منطقه‌ای، از مزایای بهبود رابطه با عربستان برای خارج‌شدن از فشار تحریم‌ها برخوردار شود.
متعاقب اعلام توافق و ازسرگیری روابط با عربستان گره‌های روابط ایران و مصر نیز در حال گشوده شدن است و در آینده نزدیک آغاز روابط سیاسی تهران و منامه نیز رونمایی خواهد شد.

پس از چهار دهه قطع روابط دیپلماتیک تهران و قاهره، اینک اراده در سران دو کشور برای ازسرگیری مناسبات بیش از هر زمانی جدی است؛ تصمیمی که برایند مجموعه‌ای از تردد‌ها و گفتگو‌های دیپلماتیک و اقدامات میانجیگرانه از سوی کشور‌هایی همچون عراق و عمان بود.
یکی از ماموریت‌های «هیثم بن طارق آل سعید» سلطان عمان در جریان سفر به ایران نیز به همین مساله ارتباط داشت. تا جایی که رهبر معظم انقلاب در دیدار سلطان عمان و هیات همراه با اشاره به اظهارنظر‌های بن طارق مبنی بر تمایل مصر برای از سرگیری روابط با جمهوری اسلامی، تاکید کردند: ما از این موضع استقبال می‌کنیم و مشکلی در این زمینه نداریم. احمد کاظم زاده