جهاد دانشگاهی یک نهاد فرهنگی، پژوهشی، آموزشی در ایران

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا وسیما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فضای جامعه از فرهنگ طاغوتی پاک نشده بود و مظاهر آن در همه‌جا به چشم می‌‏خورد. هم‌چنین، عوامل فعال طاغوتی در دانشگاه‏‌ها مانع اشاعه فرهنگ اسلامی بودند. درنتیجه، دانشجویان در برابر این مسأله به مقابله برخاستند و دانشگاه‏‌ها تعطیل شد.

 از این رو، امام خمینی فرمان انقلاب فرهنگی را صادر کردند. در پی صدور این فرمان، برای تحقق بخشیدن به اهداف انقلاب فرهنگی و ضرورت ایجاد تحول در دانشگاه ها، ستاد انقلاب فرهنگی تشکیل شد. این ستاد برای ایجاد بازوی اجرایی قوی برای سازمان دهی و نظارت بر وضعیت مدیریت دانشگاه ها، شورای عالی جهاد دانشگاهی را تشکیل داد. این شورا نیز در شانزدهم مرداد ماه سال ۱۳۵۹، جهاد دانشگاهی را تأسیس کرد و از آن روز، جهاد دانشگاهی زیرنظر ستاد انقلاب فرهنگی، و بعد‌ها شورای عالی انقلاب فرهنگی فعّال است.

 این مرکز فرهنگی در سال ۱۳۶۳ش، به‌عنوان ستاد اجرایی انقلاب فرهنگی تغییر نام داد تا این‌که در سال ۱۳۶۴ش، پس از استقلال دانشگاه‏‌ها و جدا شدن وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مجدداً به‌عنوان جهاد دانشگاهی مطرح شد. براساس اساسنامه این نهاد، جهاد دانشگاهی نهادی است عمومی و غیردولتی زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دارای شخصیت مستقل و از لحاظ استخدامی و مالی، تابع مقرراتی است که در چهارچوب اختیارات قانونی به تصویب هیئت امنای جهاد دانشگاهی می‌‏رسد.

 با تبدیل ستاد به شورای عالی انقلاب فرهنگی، اساسنامه جهاد دانشگاهی در ۱۱ آذر ۱۳۶۵ بازنگری و تصویب شد. در این اساسنامه بر فعالیت‌های فرهنگی و تحقیقاتی به منظور اسلامی شدن دانشگاه‌ها تأکید شده است. همچنین در ۲۲ آبان ۱۳۶۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی، جهاد دانشگاهی را به عنوان پلی میان دانشگاه و بخش صنعتی، خدماتی کشور معرفی کرد. علاوه بر این انجام فعالیت‌های علمی و فرهنگی هم بر عهده این نهاد می‌باشد. در ۱۴ آبان۱۳۷۰ اساسنامه جدیدی به تصویب نهایی شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و جایگزین اساسنامه قبلی شد.

جهاد دانشگاهی در راستای اهداف و وظایف خود در سال ۱۳۷۲ اقدام به تأسیس مؤسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی به عنوان یک مؤسسه غیرانتفاعی از نوع دوم نمود. این مؤسسه شعبه‌های خود را در اهواز، اصفهان، رشت، همدان، کاشمر، اردکان، اشکذر و یزد راه‌اندازی کرد که از این میان، سه مؤسسهٔ وابسته در استان‌های خوزستان، یزد و اصفهان به ترتیب به مؤسسهٔ آموزش عالی مستقل دارای هیئت امنای اختصاصی تبدیل شده و در کرمانشاه نیز مؤسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی کرمانشاه تأسیس شد. در این میان مؤسسهٔ آموزش عالی جهاد دانشگاهی در تهران پس از ارتقای کیفی و کمی، به دانشگاه غیردولتی غیرانتفاعی علم و فرهنگ ارتقاء یافت. در سال ۱۳۹۲سه شعبهٔ این مؤسسه در استان یزد نیز در قالب دانشگاه غیردولتی غیرانتفاعی علم و هنر ارتقا یافت.

 

زمینه‌های شکل‌گیری این نهاد عبارت‌اند از: ضرورت تقابل با مظاهر فرهنگی نامطلوب در دانشگاه‌ها در سال‌های اولیه پیروزی انقلاب؛ مقابله با برخی نیرو‌های دانشگاهی و محافل شبه روشنفکری مخالف با سمت و سوی حرکت انقلاب اسلامی؛ به‌کارگیری دانشجویان فعال در انقلاب فرهنگی در دیگر حوزه‌های فرهنگ و امور اجرایی؛ لزوم هماهنگی نیرو‌های علمی و تخصصی با انقلاب اسلامی؛ و فراهم آوردن زمینه مناسب و همسو با اهداف انقلاب در دانشگاه‌ها با هدف آموزش نیرو‌های انقلابی

 

از لحاظ ساختار تشکیلاتی، جهاددانشگاهی از سه رکن هیئت امنا، شورای علمی و رئیس جهاد دانشگاهی تشکیل شده است. هیئت امنا به عنوان عالی‌ترین مرجع سیاستگذاری جهاد دانشگاهی متشکل از چند شخصیت حقیقی و حقوقی است. ریاست جهاد دانشگاهی نیز به عنوان بالاترین مقام اجرایی این نهاد با پیشنهاد اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی برای سه سال منصوب می‌شود  شورای علمی نیز به‌عنوان رکن دیگری از جهاد دانشگاهی، وظیفه تعیین خط مشی و نظارت‌بر فعالیت‌های علمی، پژوهشی و فرهنگی نهاد مذکور را برعهده دارد. شورای هماهنگی به عنوان یکی از ارکان رابط در ایجاد هماهنگی در امور اجرایی و مدیریتی و نظارت بر عملکرد واحد‌های جهاد دانشگاهی فعالیت می‌کند. در خصوص منابع اعتبارات جهاد دانشگاهی، گفتنی است که این اعتبارات از طریق تخصیص بودجه سالانه مورد تصویب دولت؛ درآمد‌های حاصل از ارائه خدمات و اجرای طرح‌های پیشنهادی سازمان‌ها و اشخاص حقوقی و حقیقی؛ کمک‌ها و هدایای نقدی و غیرنقدی و استفاده از تسهیلات بانک‌ها تأمین می‌گردد. 

 

جهاد دانشگاهی تعدادی پژوهشکده نیز تأسیس کرده، که عهده‌دار پژوهش‌های بنیادی و کاربردی در زمینه صنایع شیمیایی، برق، علوم پایه کاربردی، توسعه تکنولوژی، علوم بهداشتی، علوم انسانی، فنّاوری‌های نوین علوم پزشکی و گیاهان دارویی است. یکی از پژوهشکده‌های مذکور، پژوهشکده رویان (علوم سلولی و ناباروری) است. واحد‌های دانشگاهی جهاد ۴۱ واحد است که هریک با تشکیل گروه پژوهشی و مراکز خدمات تخصصی، مسئولیت پژوهش‌های توسعه‌ای، مطالعه، مشاوره و خدمات علمی و فنی را برعهده دارند. مؤسسات و شرکت‌های تحقیقاتی وابسته به جهاد دانشگاهی، آخرین حلقه پژوهشی در نظر گرفته شده و مسئولیت بهره‌برداری از نتایج تحقیقات به آن‌ها واگذار گردیده است. 

 

مهم‌ترین فعالیت‌های پژوهشی این نهاد، انجام طرح‌های تحقیقاتی و ارائه خدمات علمی و فنی است. حاصل این فعالیتها، ارائه مقالات علمی در مجامع و نشریات علمی ـ پژوهشی است و حاصل خدمات علمی و فنی نیز، تدوین گزارش‌های پژوهشی و نمونه‌سازی است که به کارفرما‌های ذی‌ربط ارائه می‌شوند. جهاد دانشگاهی در ربع قرن فعالیت خود، چندین هزار عنوان طرح پژوهشی به پایان رسانده و موفق به کسب بیست رتبه علمی گردیده است. ارائه صد‌ها مقاله در مجامع علمی داخلی و بین‌المللی و انتشار صد‌ها عنوان کتاب علمی از جمله فعالیت‌های پژوهشی این نهاد است. جهاد دانشگاهی به منظور نشر و ترویج فعالیت‌های تحقیقاتی خود و دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور، به انتشار نشریات تخصصی پرداخته است، از جمله نشریه شیمی و مهندسی شیمی ایران، فصلنامه گیاهان دارویی، فصلنامه مهندسی برق و مهندسی کامپیوتر، فصلنامه توسعه تکنولوژی، فصلنامه زمین‌شناسی ایران، فصلنامه علمی ـ پژوهشی یاخته (در زمینه علوم سلولی)، فصلنامه پایش، فصلنامه لیزر پزشکی و فصلنامه 

 

جهاد دانشگاهی دارای مؤسسات وابسته نیز هست. از جمله این مؤسسه‌ها، مؤسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی است که در جهت اهداف آموزشی ـ فرهنگی این نهاد، در ۱۳۷۱ ش تأسیس شد. یکی دیگر از سازمان‌های وابسته به جهاد دانشگاهی، سازمان دانشجویی جهاد دانشگاهی است که در ۱۳۷۷ ش، با هدف شناسایی و شکوفایی و اعتلای استعداد‌های دینی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، هنری، علمی و ورزشی دانشجویان و ایجاد حس مسئولیت‌پذیری و مشارکت دانشجویان در زمینه‌های مذکور تأسیس گردید. همچنین جهاد دانشگاهی مبادرت به تأسیس خبرگزاری دانشجویان ایران کرد (۱۳ آبان ۱۳۷۸). رسالت عمده این نهاد خبری از بدو تأسیس، اطلاع‌رسانی صحیح در حوزه‌های علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، هنری و صنفی به دانشگاه‌های سراسر کشور بوده است. این خبرگزاری در مدت فعالیت خود با اقبال سازمان‌ها و مراکز علمی پژوهشی، مراکز اطلاع رسانی، جراید کثیرالانتشار، دانشجویان و دانش‌پژوهان مواجه گردید. 

مطابق با ماده ۲ اساس نامه این سازمان اهدافی، چون گسترش تحقیقات و شکوفایی روحیه تتبع و استعداد‌ها در سطح جامعه برای نیل به خوداتکایی، توسعه امور فرهنگی در سطح جامعه از طریق همکاری با حوزه، دانشگاه و سایر مراجع و نهاد‌های فرهنگی به خصوص برای نسل جوان و گسترش طرح‌های کاربردی و نیمه صنعتی از طریق پیوند با مراکز علمی و تحقیقاتی به منظور به کارگیری نتایج پژوهش پیش بینی شده است.

 

- گسترش تحقیقات و شکوفایی روحیه تتبع و استعداد‌ها در سطح جامعه برای نیل به خوداتکایی

- توسعه امور فرهنگی در سطح جامعه از طریق همکاری با حوزه، دانشگاه و سایر مراجع و نهاد‌های فرهنگی به خصوص برای نسل جوان

- گسترش طرح‌های کاربردی و نیمه صنعتی از طریق پیوند با مراکز علمی و تحقیقاتی به منظور به کارگیری نتایج پژوهش

در کنار بیان اهداف برای جهاد وظایف کلی هم در نظر گرفتندکه عبارت است از:

- تبلیغ و ترویج فرهنگ و هنر اسلامی و برنامه ریزی فرهنگی و تربیتی و ایجاد آمادگی فکری و مکتبی در قشر جوان بخصوص دانش‌آموزان دبیرستانی و دانشجویان به منظور مقابله با غرب زدگی و انحرافات در چارچوب سیاست‌های فرهنگی کشور

- ایجاد تشکیلات مناسب به منظور تألیف، ترجمه و انتشار کتب، نشریات نتایج تحقیقات و مقالات علمی، فرهنگی و تولید مواد کمک آموزشی

- انجام دادن تحقیقات توسعه‌ای و کاربردی

- پی‌گیری طرح‌های تحقیقاتی جهاد تا پایان مرحله نیمه صنعتی و صنعتی

- ارائه خدمات علمی- فنی در زمینه‌های مختلف و مورد نیاز جامعه

- حمایت، تشویق و جذب دانشجویان و پژوهشگران جوان و مستعد و برنامه‌ریزی و ایجاد شرایط و امکانات لازم به منظور فراهم آوردن زمینه فعالیت‌های علمی و پژوهشی آنان بر مبنای شناخت مشکلات واقعی و نیاز‌های تخصصی جامعه

- اجرای دوره‌های رسمی آموزش‌های علمی ـ کاربردی مطابق ضوابط و مقررات آموزش عالی کشور

- ایجاد تشکیلات آموزشی و تحقیقاتی مطرح شده در بند‌های این ماده بر اساس قوانین و مقررات آموزش عالی

- مشارکت در ایجاد زمینه‌های مناسب برای اشتغال بیشتر فارغ التحصیلان دانشگاهی 

در سند جایگاه جهاددانشگاهی درچشم‌انداز افق ۱۴۰۴ در یکصد و یکمین جلسه مورخ ۴/۴/ ۸۶ به تصویب هیات امناء رسید. آمده است:

تعامل سازنده درعرصه ملی و بین المللی از طریق:

- همکاری موثر با دستگاه‌ها و مراکز علمی، فرهنگی و مجموعه‌های فناوری و صنعتی در سطوح استانی و ملی برای ایفای نقش‌های برجسته در کشور

- همکاری علمی - پژوهشی با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر جهان برای تبادل تجربیات و دستیابی به دانش و فناوری‌های نوین

- گسترش همکاری بین المللی در حوزه‌های فناوری و صنعتی برای تولید ارزش افزوده و صدور محصولات و خدمات علمی، فنی و صنعتی

- همکاری گسترده فرهنگی با دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی جهان به ویژه کشور‌های اسلامی برای افزایش شناخت متقابل و معرفی مظاهر تمدن اسلامی- ایرانی

- گسترش همکاری با مراکز علمی و فرهنگی، سازمان‌ها و نهاد‌های مدنی ملی و بین‌المللی برای مشارکت درحل چالش‌های فراروی جوامع اسلامی و کشور‌های منطقه

 

منابع : خبرگزاری صدا وسیما و ویکی فقه