گام وزرارت جهاد کشاورزی برای خودکفایی در تولید محصول استراتژیک گندم

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، دکتر حسین جعفری معاون پژوهشی و فناوری سازمان تات در برنامه صبح بخیر ایران در پاسخ به سوال درباره آخرین وضع تولید گندم در حوزه‌های اقلیمی متفاوت و خرید تضمینی گفت: گندم یکی از محصولات استراتژیک کشور و جهان است که قسمت عمده‌ای از کالری مورد نیاز مردم را همین محصول گندم تأمین می‌کند، در دنیا هم بخصوص  با اتفاقاتی که در جنگ اوکراین افتاد یک مقداری اهمیت محصول گندم به عنوان کالای استراتژیک بیشتر مطرح شد به این لحاظ همه سیاستگذاری وزارت جهاد کشاورزی در این سمت است که در تولید این محصول به خودکفایی کامل برسیم، خیلی نمی‌شود به بازار‌های دنیا اعتماد کرد که بگوییم اگر نبود  تهیه می کنیم، چون رویداد‌هایی جهانی  نشان داد که نمی‌شود خیلی روی بازار‌های جهانی حساب کرد. بنابر این یکی از برنامه‌های مهم وزارت جهاد کشاورزی خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک است که گندم یکی از مهمترین این محصولات است.
سوال: آیا زمینه ظرفیت هایشان وجود دارد؟
جعفری: قطعاً  وجود دارد در کشور چندین بار به تناوب در چندین دوره هم اتفاق افتاده که ما در تولید گندم به خودکفایی کامل رسیدیم و حتی در یک مقطعی مازاد تولید هم داشتیم که  مازاد بر مصرف کشورمان بود. در سه سال گذشته هم خوشبختانه روند رو به بالا بوده، صعودی بوده، ما از حدود ۴ میلیون و ۶۰۰ تن در دو سال پیش به حدود ۷ میلیون و ۶۰۰ تن در پارسال رسیدیم و امسال هم حدود بیش از ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تن خرید شده است که امیدواریم تا پایان فصل خرید چیزی حدود ۱۰ و نیم میلیون تن خرید تضمینی انجام بگیرد، البته این به معنای تمام تولید گندم ما نیست فقط این بخش خرید تضمینی ما است، یک بخشی مربوط به حضور خودمصرفی است، بخش مربوط به نیاز خود کشاورزان ما است که معمولاً این‌ها را نگه می‌دارند، بخشی هم، چون قیمتش آزاد است کارخانجات خودشان مستقیماً خرید می‌کنند، آن خرید تضمینی که دولت برای خبازی انجام داده چیزی حدود بیش از ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تن است.
سوال: اتفاق خوبی که تا دو سه روز دیگر می‌خواهد بیافتد و خبر خوبی به کشاوزران بدهیم و آن این است که دولت قیمت خرید تضمینی سال آینده گندم را هم به زودی اعلام خواهد کرد، می‌فرمایید که به چه صورت است چه جوریه؟ برای بینندگان غیر کشاورزمان توضیح دهید که چرا این خبر مسرت بخش است؟
جعفری: طبیعتاً هم حکم قانون دارد، ما قانون داریم که به هر حال قبل از شروع فصل زراعی باید قیمت خرید تضمینی محصولات مهم و استراتژی که دولت می‌خواهد خرید کند، این‌ها مشخص شود، حالا خوشبختانه براساس قانون شورای تعیین شده در وزارت جهاد کشاورزی که متشکل از وزیر محترم، از نمایندگان مجلس حضور دارند، از خود تشکل‌های صنفی تولید کننده گندم حضور دارند تا این که با توجه به عوامل مختلف قیمت جهانی هزینه تولید به سود متعارفی که باید تولید کننده‌های ما داشته باشند، قیمت واقعی گندم را تعیین کنند. طبیعی است که ما در بخش کشاورزی هر وقت سیاست‌های حمایتی خوبی را از جانب دولت داشتیم خرید تضمینی خیلی خوبی هم بوده مثل پارسال که البته امسال و سال قبل که این اتفاق افتاد، امیدواریم  در این شورا هم یک قیمت خوب و منصفانه‌ای برای  خرید تضمینی گندم و بقیه محصولات مهم    مشخص شود و با  قیمت عادلانه‌ انگیزه کافی را در تولید کنندگان ما برای تولید سال بعد ایجاد کند.
سوال: با توجه به شرایط اقلیمی که به هر حال ما دچار کم بارشی بودیم، دچار خشکسالی بودیم با این وجود تولید گندم ما همان طور که شما هدف اشاره قرار دادید، افزایش پیدا کرده، این نشان می‌دهد که اولاً جدای از اهتمام خود وزارت جهاد کشاورزی زحماتی که شما و سایر کارشناسان در این حوزه می‌کشید، در بخش سیاستگذاری زحماتی که می‌کشیدید و اهتمامی که دارید، جدای از این‌ها به هر حال ورود شرکت‌های دانش بنیان بوده، یعنی ما کشاورزی مان را داریم به سمت علمی شدن هر چه بیشتر پیش می‌بریم و شرایطی که وقف می‌دهد با شرایط اقلیمی، در این باره توضیح دهید که شرکت‌های دانش بنیان چه کمکی به شما کردند، چه کمک‌هایی می‌توانند باز انجام دهند، شما در قبال این کمک‌هایی که می‌شود چه حمایت‌هایی از آن‌ها انجام می‌دهید؟
جعفری: ما برای تولید حداکثری محصولات استراتژیک مثل گندم دو کار نیاز داریم، یکی بحث سیاست‌های حمایتی دولت است، خرید تضمینی، تأمین به موقع نهاده‌ها و امثال این و یک بخشی بسته‌های فنی یا بار دانشی است که باید کشاورزان ما و تولید کنندگان ما داشته باشند، در این خصوص طبیعی است که فاکتور‌های مختلفی مؤثر است، یکی از این فاکتور‌ها موضوع رقم است، من می‌خواهم این نکته را یک مقداری برجسته کنم با توجه به این که اخیراً خوشبختانه ورود خوبی هم شرکت‌های دانش بنیان داشتند و هم دانشگاه‌ها داشتند به این موضوع. ما ارقامی که در کشور در تولید بعد از انقلاب داشتیم مثلاً در مورد محصولات گندم آبی، یا محصولات آبی ما حدود ۲۸۲ رقم جدید معرفی شده در طول ۴۰ سال بعد از انقلاب، از این ۲۸۲ حدود ۱۳۵ رقمش مربوط به غلات بوده، در زراعت دیم هم حدود ۱۰۷ رقم معرفی شده از بعد از انقلاب تا حالا که حدود ۴۵ رقمش مربوط به محصول مهم گندم است. بنابر این یکی از اتفاقات خوبی که در کشور افتاده، بحث تنوع ارقام مختلف است، نتیجه این تنوع در ارقام چه بوده؟ ما به طور میانگین، چون وقتی رقمی اصلاح می‌شود معمولاً چند جهت گیری اصلاحی ما داریم، یکی از مهمترین آن‌ها عملکرد است، الان در طول ۴۰ سال به طور متوسط هر سال ۶۰ کیلوگرم بر ظرفیت ژنتیکی تولید گندم اضافه شده به همین میزان حدود ۲۵ درصد مصرف آب کمتر یعنی ما ارقام الان مان نسبت به ارقام ۴۰ سال پیش به طور میانگین (بعضی‌ها تا ۵۰ درصد مصرف آب کمتری دارند)، ولی به طور میانگین حساب کنیم ۲۵ درصد میزان آب کمتری مصرف می‌کنند. موضوع بعد مقاومت به آفات و بیماری‌ها و اینهاست که در ارقام جدید وجود دارد، در سایه همین ورود ژن‌های مقاومتی که ما چیزی حدود ۲ تا ۳ هزار تن ورود قارچ کش‌ها و این‌ها را دیگر نداریم، یعنی مصرف این‌ها را نداریم و همچنین کیفیت، میزان پروتئین ارقام مان در طول این ۴۰ سال میزان از ۱۰ درصد به ۱۲ درصد در گندم افزایش پیدا کرده است، این کار خوشبختانه هم به کوشش مؤسسات تحقیقاتی وابسته به سازمان تات انجام شده،   بخش خصوصی و شرکت‌های دانش بنیان هم ورود خیلی خوبی داشتند. هم اکنون بیش از دانشگاه و حدود ۱۵ شرکت دانش بنیان در کشور در کنار ما هستند، پیشتر همه  این وظایف را در حوزه رقم خود وزارت جهاد کشاورزی به تنهایی به عهده می‌گرفت، ولی با تمهیداتی که به کار گرفته شد با تصویب قوانینی در خصوص حق مالکیت و رویالیتی افرادی که ارقام را ایجاد می‌کنند می‌توانند داشته باشند این انگیزه ایجاد شده، بخصوص  دانشگاه‌ها که ما همین جا از دانشگاهیان عزیز می‌خواهیم که ورود پیدا کنند و کمک کنند به وزارت جهاد کشاورزی در خصوص توسعه ارقام جدید که در سال‌های اخیر بخصوص این ورود خیلی خوب بوده است، ما امیدواریم با تقویت حضور شرکت‌های دانش بنیان در بخش کشاورزی و همچنین حضور دانشگاه‌ها بتوانیم به معرفی ارقام سرعت خیلی خاصی را بدهیم، بسیار کمک می‌کند و یکی از دلایلی که ما امسال مثلاً در استان خوزستان عملکرد بی سابقه‌ای را داشتیم همین تنوع ارقام بود، چون ارقام برای هر نقطه از کشورمان به توجه به محدودیت‌هایی که وجود دارد ما یک رقم خاص آنمنطه  را داریم، وقتی که رقم مناسب در محل مناسبش کشت شود و آن کمک‌های حمایتی هم وجود داشته باشد، بطور طبیعی ما مشکلی نخواهیم داشت. پارسال  ما در ۵ استان کشور ترسالی داشتیم، در ۶ استان کشور سال نرمالی را داشتیم، در ۱۹ استان کشور ما شرایط خشکسالی داشتیم و در بعضی از استان‌ها خشکسالی خیلی شدید داشتیم مثل استان خراسان رضوی، استان آذربایجان شرقی، استان قزوین با این وجود خوشبختانه می‌بینیم که عملکرد گندم با وجود این تنش‌هایی که ما داشتیم ارتقاء پیدا کرده و این مرهون ورود دانش به بخش کشاورزی است که یک بخشی هم در سال‌های اخیر با حضور همین شرکت‌های دانش بنیان بوده است.
سوال: اشاره کردید ۱۵ شرکت دانش بنیان با شما همکاری دارند؟
جعفری: در بعضی حوزه‌های این‌ها فقط در حوزه تولید گندم و رقم را من اشاره کردم که ورود دارند اینها، ولی در حوزه‌های دیگر بطور طبیعی این‌ها خیلی بیشتر هستند. ما حدود ۷۰۰ تا شرکت دانش بنیان داریم در بخش کشاورزی فعالند، البته شرکت و هسته‌های فناور که این‌ها تعاریف خاصی دارند براساس تعاریف معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری، ولی در مجموع حدود ۶۰۰ هسته و شرکت دانش بنیان در مجموعه ما در بخش کشاورزی فعالند که امیدوار هستیم این روند افزایشی باشد.
سوال: راه بسته نیست، کسانی که طرح‌هایی جدید می‌توانند در این حوزه ورود کنند و با شما همکاری کنند، درست است؟
جعفری: بطور قطع همین طور است، یکی از سیاست‌های اصلی در بخش کشاورزی و بخصوص در حوزه تحقیقات این است که حداکثر استفاده را از شرکت‌های دانش بنیان و فعالین این حوزه داشته باشیم. بطور طبیعی با توجه به نیازی که ما در بخش کشاورزی داریم و با توجه به محدودیت ما از نظر پرسنل، از نظر بکارگیری نیروی جدید داریم لاجرم باید به این سمت برویم که بخشی از وظایف و مأموریت‌های خودمان را از طریق بخش خصوصی داشته باشیم و بهترین بخشی که می‌تواند به ما کمک کند شرکت‌های دانش بنیان است.
سوال: درباره کیفیت گندم به دست آمده در کشور توضیح بفرمایید؟
جعفری: در بحث کیفیت مؤلفه‌های مختلفی دخیل است در محصولات مختلف، ما به علت برخورداری از مواهب الهی از جمله نور بسیار کافی و وافی به همین ترتیب دمای مناسب، گردش فصل خیلی خوبی که ما داریم، به هر حال چهار فصل بودن کشورمان و ویژگی‌های مختلفی که برای هر کدام از محصولات زراعی و باغی مورد نظر خوب، یکی از بهترین شرایط را برای تولید انواع محصولات کشاورزی دارد. البته محدودیت‌های ما هم در حوزه آب و این‌ها بطور قطع چالش مهمی است و باید به آن توجه کنیم، ولی واقعاً به لحاظ کیفی یکی از کشور‌هایی که کیفی‌ترین محصولات را تولید می‌کند در دنیا هم معمولاً بازار محصولات ایرانی، بازار بسیار داغی است برای خیلی از محصولات که در مورد گندم که فرمودید یکی از مؤلفه‌های مهم برای کیفیت گندم بحث پروتئین گندم است که خیلی نقش مهمی در کیفیت نان و عمل آوری نان دارد که خوبشختانه همین جهت گیری‌های اصلاحی که همکاران ما در مؤسسات تحقیقاتی داشتند کمک کرده که در این خصوص قبلاً ما شاید یکی از ضعیف‌ترین گندم‌ها را داشتیم به لحاظ کیفی، ولی با فرآیند‌های اصلاحی که انجام گرفته الان میانگین پروتئین گندم ما حدود ۱۲ درصد است که قابل رقابت با دنیاست، در مورد کیفیت بخصوص پروتئین به علت این که معمولاً در مناطق آبی تولید می‌شود یک مقداری در بحث کیفیت ما، ولی بیشتر گندم ما در مناطق دیم تولید می‌شود، یک مقدار ما فاصله داشتیم که خوشبختانه این فاصله الان کم شد و از نظر کیفی ما مشکلی در گندم نداریم و بخصوص حالا به علت این که به خاطر شرایط اقلیمی کشور از آفت کش‌های کمتری استفاده می‌کنیم محصول گندم ما کاملاً عاری از آفت کش است.
سوال: این یکی از نکاتی است که مردم خیلی نگرانند آن‌هایی که موضوع را دنبال می‌کنند قضیه همین آفت کش‌ها بود؟
جعفری: در خصوص گندم ما هیچ نگرانی نداریم هم به لحاظ میزان آفت کش ها، چون در دیم یک بخش عمده‌ای از گندم از دیمزار‌ها به دست می‌آید، در دیم معمولاً آفت کشی استفاده نمی‌شود، شرایط آب و هوایی کشور به غیر از مناطق خاصی مثلاً یک مقداری در استان گلستان و یک بخشی هم در استان خوزستان و ایلام در بقیه مناطق معمولاً در بیشتر سال‌هایی که ما ترسالی را نداریم نیاز به سم پاشی وجود ندارد و این کمک می‌کند به این که ما تقریباً بقیه آفت کش هایمان در گندم پایین‌تر از استاندارد و بسیار بسیار ناچیز است و یا در واقع وجود ندارد.
سوال: نوید دادند که ان شاءالله پاییز، پاییز خیلی خوبی خواهد بود در بارش‌ها و مواهب الهی در کمتر از یک دقیقه بفرمایید که چه افق زمانی برای خودکفایی گندم در نظر گرفتید، آیا ترسیم شده است؟
جعفری: الان هم در بحث تأمین گندم مورد نیاز خبازی‌ها که حدود ۱۰ و نیم میلیون تن و اینهاست  به آن مرحله رسیدیم البته یک بخشی که نیاز صنف و صنعت است و کارخانجات صنعتی ما و این‌ها نیاز است که آن‌ها هم تأمین شود، ولی اگر با همین روند برویم و حمایت‌ها هم وجود داشته باشد ما از نظر بستر فنی و تکنیکی مشکلی نداریم، در بحث هسته‌های بذری که یکی از مهمترین فاکتور‌ها برای افزایش تولید است این ظرفیت وجود دارد منتها یک بخشی هم مربوط به حمایت‌ها و سیاست‌های حمایتی است که اگر این دو کار  کنار هم باشد سال بعد ما این نوید را می‌دهیم که به طور کامل آن ۱۳ و نیم میلیون تنی که مورد نیاز در بخش‌های صنف و صنعت و خبازی است به طور کامل در کشور تولید شود.