ثبت جهانی پرونده «کاروانسراهای ایران» در یونسکو

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما شبکه خبر برنامه در برنامه صبحگاهی سلام خبرنگار با آقای حمید بینایی فعال، کارشناس پرونده ثبت جهانی کاروانسرا‌ها درباره مراسم ثبت جهانی کاروانسرا‌هادر تهران گفتگو کرد.
سوال: امروز قرار هست که مراسم ثبت جهانی کاروانسرا‌ها هم در تهران پایتخت برگزار بشود به همین مناسبت میزبان جناب آقای بینایی فعال، کارشناس پرونده ثبت جهانی کاروان سرا‌ها هستیم بفرمایید که چندتا پرونده کاروا سرا الان باز هست و قرار هست که ثبت بشود؟
آقای بینایی فعال: این پرونده یک پرونده زنجیره‌ای محسوب می‌شود و به عنوان بیست و هفتمین اثر از کشور عزیزمان در میراث جهانی یونسکو ثبت شد، این پرونده مشتمل بر ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان کشور هست که از اکثر استان‌ها ما سعی کردیم کاروانسرا باشد و تمام کار‌های ثبتش تمام شده و در بیست و ششم شهریور در اجلاس میراث جهانی به ثبت رسید.
سوال: این ۲۵ تایی که فرمودید
آقای بینایی فعال: ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان کشور.
سوال: در ۲۴ تا استان چطور و براساس چه شاخص‌هایی انتخاب شدند، چرا اصلا این‌ها را انتخاب کردید؟
آقای بینایی فعال: من این را عرض کنم که چرا پرونده کاروانسرا، هر پرونده‌ای که ارسال می‌شود هر کشور در هر سال یک سهمیه دارد که بتواند به یونسکو، ما حالا تلاش مان بر این بود که از این تک سهمیه بیشترین استفاده را بکنیم، چون یک بخشی از پرونده‌ها می‌تواند پرونده زنجیره‌ای باشد و سعی کردیم از این یک سهمیه حداکثر استفاده را از این ظرفیت بکنیم و یکی از بسیار معماری یکی از گونه‌های معماری ایران که کاروانسرا هست و بسیار پرتکرار هست در کشور سعی کردیم این را معرفی کنیم و معیار‌هایی که برای.
سوال: الان کدام گونه خیلی پرتکرار هست که شما معرفی کردید؟
آقای بینایی فعال: ما خانه ایرانی داریم، حمام ایرانی داریم، قلعه‌ها داریم.
سوال: منظورتان از گونه کاروان به عنوان یک گونه موارد دیگری هست که اشاره کردید؟
آقای بینایی فعال: بله قبلا هم ما داشتیم پرونده باغ ایرانی مشتمل بر ۹ باغ یا قنات ایرانی مشتمل بر ۱۱ قنات که این‌ها پرونده‌های زنجیره‌ای بودند، اما پرونده کاروانسرا به عنوان گسترده‌ترین پرونده در تاریخ کشور در میراث یونسکو ثبت شد، معیارهایشان هم برای انتخاب این بود که ما سعی کردیم از تمام دوره‌های تاریخی، ازدوره ساسانی تا قاجار کاروانسرا داشته باشیم در این فهرست، معیار بعدی بحث گونه‌های پلان و طرح معماری هست که ما می‌دانیم کاروانسرا جزو آن گونه‌های معماری هست که تنوع پلان در آن زیاد است، از چهارگوشه حیاط مرکزی تا پلان دایره و هشت ضلعی، از تمام گونه‌های پلان‌ها ما در پرونده گذاشتیم، معیار بعدی هم تنوع اقلیم هست ما از تمام اقلیم ها، از اقلیم سرد آذربایجان تا فلات مرکزی و کویر تا حاشیه خلیج فارس ما در این پرونده کاروانسرا گذاشتیم، معیار‌های انتخابشان هم که چرا شاید بعضی‌ها نبوده در این پرونده، این هست که ما بر هرحال آثاری که به یونسکو ارسال می‌کنیم و قرار هست ثبت بشود به هرحال یونسکو ویترین بهترین آثار دنیاست، بحث حفاظت شان، مثلا کاروانسرایی که وضعیت حفاظتی مناسبی ندارد نمی‌توانستیم بگذاریم، یا مثلا اصالت شان از بین رفته، چون یکی از معیار‌های بسیار مهم یونسکو، بحث اصالت و یکپارچگی است و یکسری‌ها به خاطر آن مساله یعنی بحث اصالت نتوانستیم بگذاریم، یکسری هم مثلا علاوه بر خود کاروانسرا حتی اگر اصالت داشته باشد، سالم باشد، ولی حریمش، حریم پیرامونش مخدوش باشد.
سوال: حریم پیرامون مخدوش باشد یعنی دقیقا چه چیزی باشد، چون از نظر ما مثلا خودم کاوانسرا‌هایی را دیدم که در کنارشان یک بنای مدرن ساخته شده وسط آن کویر، حالا من نمی‌دانم بنای مدرن برای چه هست در کنار یک کاروانسرا، این مخدوش از نظر شما آن معنای مدرن در کنار این کاروانسرا نبوده که آن مجوز داده شده که ساخته بشود؟
آقای بینایی فعال: مخدوش بودن بله، همین بحث منظر اطراف و پیرامون کروانسرا خیلی مهم است وقتی یک کاروانسرا وسط بیابان هست و شما خود آن کاروانسرا را در بستر بیابان می‌بینید هرعنصری که این منظر و این ترکیب را به هم بزند عنصر مخدوش کننده هست، حالا شاید تو بعضی از کاروان سرا‌ها که داخل شهر هستند یا اطراف شان ساختمان هست، آنجا هم ساختمان‌هایی که ارتفاع بیشتری از این کاروان سرا دارند، حریم این کاروانسرا را به هم زدند، چون ما برای حفاظت از کاروانسرا یا هر بنای تاریخی دیگر وزارت میراث فرهنگی عرصه مصوب و حریم مصوب دارد.
سوال: خب، شما می‌گویید که این، چون مخدوش بوده فضای بیرونی و اطرافش، بنابراین ما آن را به عنوان یک زنجیره در این پرونده لحاظش نکردیم، نمی‌توانید لحاظ بکنید، ولی کاری برای این که این خب چرا اصلا آن ساخته شده که الان این بتواند از این زنجیره خارج بشود، داشتیم پرونده و کاروانسرایی که تمام شاخص‌های لازم را برای این که در این زنجیره بیاید باشد و ما در کنارش به جهت این که بیرون آن مثلا یک بنای مدرن که اشاره فرمودید و بنده هم عرض کردم وجود داشته به خاطر این یک موردی که در واقع مخدوش فضای بیرونی را نتوانسته باشیم در این پرونده‌های زنجیره‌ای بیاریم شان؟
آقای بینایی فعال: بله ما چند مورد داشتیم که یک کاروانسرای حالا اسم نمی‌برم، بسیار شاخص با معماری شاخص، با این که حفاظت خوبی از آن شده، با این که اصالت خوبی دارید، ولی به خاطر ساخت و ساز‌های اطرافش ما نتوانستیم بگذاریم.
سوال: خب این حریم را وقتی که می‌خواهند بسازند از شما مجوزی نباید دریافت کنند، هرکسی بخواهد که می‌تواند مجوز از سازمان‌ها و نهاد‌های دیگری که هیچگونه آگاهی نسبت به فضای فرهنگی و میراث فرهنگی آن منطقه ندارند می‌تواند بسازد و ساخت و ساز بکند؟
آقای بینایی فعال: نه، یکسری از این بنا‌ها در گذشته ساخته شده، یعنی شاید قبل از این که حریم این بنا تصویب شده باشد آن بنا ساخته شده و ما الان مثلا بخواهیم ارائه کنیم برای کل پرونده مان دردسر ساز می‌شود حتی یک کاروانسرا مشکل دار باشد برای همه پرونده، برای کل زنجیره مشکل پیش می‌آید، ولی خب این که آن بنا چطور ساخته شده خیلی‌ها هستند که قبل از اینکه حریم مصوبی برای آن بنا تهیه شده باشد، چون ضوابطی نبوده برای آن بنا ساخته شده.