پخش زنده
امروز: -
موافقان و مخالفان اخذ تعرفه صادرات محصولات جالیزی چه می گویند؟
اخذ تعرفه صادرات محصولات جالیزی با موجی از آرای موافقان و مخالفان همراه شده است. برخی آن را به زیان بخش کشاورزی و برخی دیگر آن را اقدامی در راستای بهبود الگوی کشت می‌دانند.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، موضوع اخذ تعرفه صادرات محصولات جالیزی با حضور آقای صدرالدین نیاورانی نایب رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران (مخالف) و آقای حامد نجفی استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد کشاورزی (موافق ) در برنامه میز اقتصاد چهارشنبه ۱۳ دی ۱۴۰۲ بحث و بررسی شد.
مقدمه مجری: یکی از نکاتی که رهبری در دیدار‌های اخیر خودشان به آن تاکید داشتند این است که در انتخابات یک رقابت واقعی شکل بگیرد، رقابت واقعی یکی از ارکان انتخابات است به گفته ایشان و این که به چه معناست. به این معنا که همه دیدگاه‌ها، همه سلایق مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی بیایند و در این انتخابات که به مثابه یک مسابقه بزرگ است شرکت کنند، وارد این میدان شوند و به رقابت بپردازند. یکی از موضوعاتی که روی آن موافق و مخالف خیلی زیاد است همین بحث اخذ تعرفه روی صادرات محصولات جالیزی است، این که مثلاً یک عده‌ای این دیدگاه را دارند که ما نباید برویم هندوانه بکاریم باید برویم کالا‌های اساسی تولید کنیم، یکسری می‌گویند نه دولت اساساً نباید بیاید روی این‌ها تعرفه بگذارد اینقدر تعرفه اش بالا باشد که صادر کننده نتواند بیاید یا کشاورز نتواند بیاید این‌ها را تولید و صادر کند و اتفاقاتی که برایش می‌افتد و جلویش را بگیرد و بعد آزادش بگذارد.
سوال: آقای نیاورانی اساساً چرا مخالف اخذ تعرفه هستید از صادرات محصولات جالیزی؟
نیاورانی : ما در رابطه با محصولات کشاورزی قبلاً به تاریخ ممنوعیت‌هایی را احساس می‌کردیم و می‌دیدیم از طریق دستگاه‌های ذیربط مثل جهاد کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت صادرات برخی از محصولات متوقف می‌شد. ما کلاً می‌گوییم یا باید صادرات داشته باشیم یا نداشته باشیم، اگر که نظر مقام معظم رهبری است و نظر دولت است که صادرات داشته باشیم باید از این صادرات حمایت شود. صادرات نمی‌تواند به صورت آنلاین آفلاین باشد قطع شود، وصل شود، صادرات باید دائم تداوم داشته باشد و با توجه به این که این مسائل را سال‌ها مطرح کردیم خدا را شکر در مجلس و در وزارتخانه‌ها جا افتاد که جلوی ممنوعیت صادرات را بگیرند، ولی امروز ما می‌بینیم تعرفه‌هایی که می‌گذارند به نوعی همان ممنوعیت و محدودیت صادرات است. ما اگر بیاییم تعرفه‌مان را به صورت کارشناسی بگذاریم و آن زیانی که بازار داخلی می‌توانند بکنند، مصرف کننده‌مان میتواند بکند از کالا بگیریم و به مصرف کننده برگردانیم بسیار خوب است.
سوال: یعنی اساساً با تعرفه مخالف نیستید؟
نیاورانی: صد در صد نه.
سوال: چند درصد؟
نیاورانی: ۹۰ درصد
سوال: یعنی ۱۰ درصد کم کنند راضی می‌شوید؟
نیاورانی: نه عرض کردم تعرفه‌ای که اکنون است باید کارشناسی باشد اصلاً ۱۰ درصدی نیست ممکن است تعرفه روی گوجه‌فرنگی ما می‌گوییم ۲۰ درصد باشد کافی است، تعرفه روی پیاز باید ۵۰ درصد باشد. این باید کارشناسی شود. تعرفه به عنوان این که ممنوعیت و محدودیت صادرات درست کند که محصولی را بیاییم پشت یک محصول دیگری قایم کنند و از کشور خارج کنند این صد در صد اشتباه است و این نوع تعرفه‌گذاری باید جمع شود.
سوال: پس شما با تعرفه موافقید به شرط این که کارشناسی باشد؟
نیاورانی: بله، نه در تمام موارد در مواردی که باید تعرفه گذاشته شود.
سوال: مثلاً آن مواردی که نباید تعرفه داشته باشد در محصولات جالیزی داریم صحبت می‌کنیم چیست؟
نیاورانی: حالا محصولات جالیزی مثلاً سیب‌زمینی، من سیب درختی را می‌توانم بگویم، کیوی را می‌توانم بگویم که سردخانه پر شده از آنها و همین روز‌ها دولت باید یک فکری کند، ولی سیب‌زمینی را همین الان ما در سردخانه‌ها و در انبار‌های کشور به مقدار زیاد داریم، قیمتش در میدان تا پنج شش تومان پایین آمده اصلاً دیگر پولی نیست برای حمل و نقل و قیمت میدان به هیچ عنوان.
سوال: پس می‌گویید این‌ها نباید تعرفه داشته باشند، صفر؟
نیاورانی: صفر، تمام محصولات صفر در یکی دو مورد که بازار داخلی
سوال: آن یکی دو مورد چه باشد؟
نیاورانی: مثلاً امروز پیاز قرمز است. ما وقتی که یک تعرفه‌ای می‌آید با یک نامه‌ای از وزارت جهاد که پیاز ممنوع است، این کارشناسی ما قرمز داریم، سفید داریم، پیاز ترشی داریم، انواع مختلف داریم، این‌ها اکنون پیاز سفید ما به وفور به قیمت ۱۰ - ۱۱ تومان رسید و هیچ کسی نمی‌خرد، این اگر صادر نشود کشاورزش نابود می‌شود.
سوال: آقای نجفی شما هم نظرید با آقای نیاورانی یا خیر، فکر می‌کنید که باید تعرفه به این شکل و به این وسعت باشد و اساساً نباید به این شیوه‌ای که آقای نیاورانی به آن اشاره می‌کنند که یکی دو تا محصول باشد؟
نجفی: من می‌خواهم برگردم به عقب، اصلاً بحث سیاست‌های تجاری را یک اشاره کنم. کشور‌ها برای این که تراز‌های تجاری‌شان را متعادل کنند به دو سمت و دو استراتژی یا دو تا راهبرد را پیش می‌گیرند یا می‌روند به سمت توسعه صادرات که از طریق بیش بود صادرات یا افزایش صادرات بتوانند تراز‌های تجاری‌شان را اصطلاحاً کنترل کنند یا بهبود ببخشند یا می‌روند به سمت جایگزین واردات یعنی این که محصولاتی را تولید می‌کنند که پیش از این تولید نمی‌کردند یا اگر تولیدشان کم بوده و اصطلاحاً وارد می‌کردند حالا می‌روند به سمت جایگزینی آنها.
کشور‌هایی که در واقع اقتصاد آزاد دارند و اصطلاحاً مکانیزم قیمت‌ها به اندازه کافی قدرتمند است به این سمت رفتند که توسعه صادرات داشته باشند، اما کشور‌هایی مثل کشور ما که تا حدودی یکسری چالش‌هایی دایم با جهان پیرامون‌مان و همچنین با تحریم‌ها مواجه هستیم و یا مواردی از این دست، سعی شده که مثلاً در واقع نگاه به این صورت است که تا جایی که امکان دارد ما با جایگزینی واردات مشکل‌مان را حل کنیم.
تعرفه‌ای که گذاشته می‌شود برای محصولات جالیزی، من این را خدمت شما عرض کنم. کل سطح زیر کشت محصولات جالیزی به علاوه سبزیجات ما که جزو کالا‌های کمتر اساسی شناخته می‌شوند، این‌ها یک چیزی حول و حوش ۶۰۰ هزار هکتار است حالا اعدادش ممکن است کمی زیادتر و یا کمی کمتر باشد. این ۶۰۰ هزار هکتار چیزی حول و حوش ۱۰ درصد سطح زیرکشت آبی ما را تشکیل می‌دهد یعنی چیزی حدود ۶ و ۶ و نیم میلیون هکتار سطح زیرکشت آبی داریم که ۱۰ درصد آن به تولید محصولات جالیزی و سبزی اختصاص پیدا کرد. شما وقتی نگاه می‌کنید حجم آن حجم بالایی نیست در کل سطح زیرکشت کشور، اما نکته‌ای که وجود دارد در سال زراعی اخیر ۱۴۰۰ - ۱۴۰۱ که آمارش منتشر شده چیزی حول و حوش ۲۲ میلیون تن در واقع تولیدات ما از حوزه محصولات سبزی صیفی و جالیزی بوده.
سوال: از کل چقدر؟
نجفی: چیزی حول و حوش ۷۸ میلیون. یعنی این سهم را یک چیزی حول و حوش ۲۸ درصد تولید ما از این است. پس نکته‌ای که وجود دارد درست است به لحاظ کمیت ما زمین زیادی را به محصولات سبزی صیفی یا جالیزی اختصاص ندادیم، اما اصطلاحاً کیفیت بالای این زمین‌ها به خودشان اختصاص دارند یا به اصطلاح عامیانه‌تر این گل زمینی که ما در کشور داریم که نزدیک به میلیون هکتار است چیزی حول و حوش ۶۰۰ هکتارش به سبزی صیفی و محصولات جالیزی اختصاص دارد.
سوال: یک کمی اگر بخواهیم ذهن‌مان را نزدیک‌تر کنیم مثلاً اگر ما در این زمین گندم بکاریم بار آن بیشتر خواهد شد؟
نجفی: طبیعتاً همین است شما وقتی که زمینهای درجه یک و ممتازتان را به سبزی صیفی و محصولات جالیزی اختصاص می‌دهید این‌ها را اصطلاحاً می‌گویند کشف گراپ همان طور که دوست بزرگوارمان فرمودند این‌ها محصولات نقدی هستند باعث می‌شوند که کشاورز در یک مدت زمان خیلی کوتاه‌تری به یک اصطلاحاً درآمد خیلی بالایی برسد، جذابیت برای بازرگانان دارد یا سایر بازیگران زنجیره تأمین که در این زمینه ورود پیدا کنند، این‌ها اصطلاحاً کشف گراپ‌ها یا محصولات نقدی هستند و همه جای دنیا هم این جذابیت برای کشت و تجارت این محصولات وجود دارد.
نکته‌ای که وجود دارد ما در کشورمان، کشور با شرایط خاص است یعنی ما با تحریم‌های عجیب و غریب مواجه هستیم، ما با خشکسالی‌های زیادی مواجه ایم، از آن طرف دیگر پدیده‌های جوی و قهری زیادی را مواجه هستیم، ذاتاً در یک منطقه کم آب قرار گرفتیم این بحران آب مان دارد روز به روز شرایطش کمتر می‌شود، همه این عوامل دست به دست هم داده که شاید باید بررسی بیشتری کنیم، شاید سیاست توسعه صادرات نتواند ما را به یک نقطه امن و یک نقطه پایدار برساند در حوزه غذا و تجارت کشاورزی، این نکته‌ای است که ما باید بیشتر راجع به آن فکر کنیم.
سوال: پس یعنی می‌گویید به این دلیل باید تعرفه بگذاریم؟
نجفی: تعرفه بگذاریم به شرط‌ها و شروط‌ها.
سوال: فرمایش آقای نیاورانی را قبول دارید یا نه ؟
نجفی: من فرمایش ایشان را قبول دارم. وقتی که ما می‌گوییم باید تعرفه تعیین کنیم اولاً این که میزان عدد تعرفه خیلی مهم است، ما اصلاً تعرفه را برای چه تعیین می‌کنیم، آیا تعرفه را تعیین می‌کنیم که از محصولات اساسی مان حمایت کنیم یا نه تعرفه را برای تنظیم بازار داخل تنظیم می‌کنیم. تعرفه را آیا پیش از آن به ذینفع‌مان اطلاع دادیم به تاجرمان، به کشاورزمان و یا اطلاع ندادیم.
سوال: حرف آقای نیاورانی این نیست که اطلاع دهیم یا ندهیم کلاً می‌گویند روی یک یا دو تا محصول باشد آن هم روی درصد‌های نه اینچنینی صد در صدی، این را قبول دارید؟
نجفی: ما سبد مختلف و متنوعی از محصولات داریم شاید برای همه آنها لازم نباشد که ما تعرفه بگذاریم.
سوال: الان چیزی که وضع شده، شما این را قبول دارید که باید روی یکی دو تا محصول باشد یا نه مثلاً می‌شود روی این درصد؟
نجفی: به چند تا محصولی که اصطلاحاً در سبد غذایی ما ارزش کمتری دارند، زمینه باکیفیتی را به خودشان اختصاص دادند، این‌ها اگر تعرفه داشته باشند می‌توانند کنترل کنند و در تصمیم کشاورز تغییر ایجاد کنند.
سوال: آقای نیاورانی شما این را قبول دارید؟
نیاورانی: بله، در فرمایشات ایشان راجع به تجارت و بازرگانی ما صحبت می‌کنیم. ما وقتی راجع به بازرگانی محصولات غذایی و کشاورزی صحبت می‌کنیم آن سایتش اصلاً فرق می‌کند ما می‌رویم در زمینهای که ببینیم که امروز چه محصولی را کم داریم خریداری کنیم همین طور که ایشان فرمودند، باید کشور فکر بکند، یا ما باید برویم به آنجا، محدودیتی نگذاریم و اجازه بدهیم اگر امروز پیاز کم است وارد شود، سیب‌زمینی کم است وارد شود و کنترل بازارمان را با عرضه و تقاضا انجام بدهیم یعنی بازار خودش، خودش را حفظ می‌کند، اگر که ما بیاییم محدودیت در واردات می‌گذاریم در صادرات این محصول ما به خاطر این که سرریز تولید داریم، ما معمولاً سرریز تولیدمان به خارج از کشور صادر می‌شود، ما محصولاتی که تولید زیادی روی آنها نداریم، صادراتی نداریم، محصولاتی را داریم که وقتی صادر نمی‌شود، دپو می‌شود و جمع می‌شود و به کشاورز آن آسیب می‌رساند. من اصلاً موافق این موضوع نیستیم.
سوال: بحث ما این است که به اندازه نیاز تولید شود که مثلاً که ما هر چند وقت یک بار این را شاهد نباشیم که یک تعداد زیادی محصول ریخته در زمین و کسی هم نمی‌خرد و کشاورزش هم گرفتار است؟
نیاورانی: و از همه مهمتر آن محصولاتی که روی زمین می‌ریزد کشاورز است که من واقعاً کم می‌بینم کسانی که به فکر زندگی و معیشت کشاورز باشند، معیشت کشاورز ما این جوری نیست که امروز برود یک محصولی بکارد و ما یک شبه تعرفه بگذاریم و جلو صادرات محصول را هم بگیریم.
سوال: می‌گویم ما تعرفه بگذاریم که شاهد چنین مواردی نباشیم؟
نیاورانی: آنها برای تنظیم بازار داخلی خودشان می‌خواهند زور به کشاورز بیاورند، اگر که کسی جوابگوی خسارت نقدی کشاورز است این کار را بکند. من امروز صحبت بازرگان را نمی‌کنم، من نماینده بخش اعظمی از صادرکنندگان کشور هستم، ولی امروز آنها قراردادهایشان در خارج از کشور معطل مانده، ضرر باید بدهند، زیان باید بدهند، بخشی از آن پولشان را به آنها نمی‌دهند که امروز دولت ایستاده و می‌گوید ارزتان را برگردانید، تمام این مشکلات برای بازرگان است، ولی من می‌گویم بازرگان من آن ضرر را بلد است بگذراند، ولی کشاورز ما ضعیف‌تر از آن است که بتواند یک چنین هجمه‌هایی را یک بخشنامه یک روزه صد در صدی تعرفه غیرکارشناسی بخاطر این که نه نوعش را مشخص کرده، الان ۱۵ روز دیگر پیاز بندرعباس می‌رسد، بخش اعظمی وارد بازار می‌شود بخشی هم از همان جا صادر می‌شود به کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس، اگر این را باز نکنند مطمئن باشید که کشاورزان آن متضرر و به هر صورت ناراضی از این بخش و کار می‌شوند.
سوال: آقای نجفی الان این کار را نکنیم بیشتر ضرر می‌کنیم و اگر تعرفه بگذاریم این شکلی تولید نشود، کدامش ضرر بیشتر است؟
نجفی: نکته‌ای که وجود دارد این است که این که ما سیاست‌های یک شبه بگذاریم و واردات را منع کنیم یا صادرات را منع کنیم فرق نمی‌کند برای تجارت، این‌ها در هیچ جای دنیا معمولاً پسندیده نیست.
سوال: بحث یک شبه نیست این که می‌گوید از شش ماه قبل؟
نجفی: قانون این را تصریح کرده، قانون تسهیل تجارت.
سوال: این قسمت قضیه صرفی ندارد؟
نجفی: بحثی ندارم یعنی این که کاملاً مشخص است که دولت نباید چنین کاری کند یعنی کشاورز رفته کلی هزینه‌های سنگین کرده برای کشت محصولش، سبزی و صیفی‌ها خیلی هزینه‌های بالایی در هکتار دارند.
سوال: پس سطح اطلاع رسانی را اینجا محفوظ می‌دارید یعنی می‌گوییم به فرض این که کشاورز می‌دانست است که این تعرفه دار است از شش ماه قبل؟
نجفی: اگر این به درستی به اطلاع کشاورز رسانده شود و بگوییم ما از سال آینده استراتژی مان دارد تغییر می‌کند می‌خواهیم برای این محصولات طرح بگذاریم، طبیعتاً کشاورز این را نخواهد کاشت.
نیاورانی: ببخشید مطلبی را اضافه کنم. ما دست و بال دولت را از طریق مجلس بستیم که یک وزیر نتواند یک دفعه یک دستور بدهد و یک کالایی را ممنوع کند، آنها از آن طرف آمدند از شش ماه قبل اعلام کردند که امسال ما می‌خواهیم محدودیت‌هایی ایجاد کنیم بعد الان آمدند تعرفه گذاشتند، چون ممنوعیت ممنوع است، اجازه نمی‌دهند.
سوال: این شش ماه؟
نیاورانی: خیر، در رابطه با این تعرفه امروز اعلام کردند، پنج شنبه اعلام شد شنبه صبح نامه‌اش به بندر رسید و شاید در هر بندری ۵۰ تا ۸۰ کانتینر که هر کدام ۲۰ تن، ۲۵ تن کالا داشته از گوجه فرنگی، از پیاز متوقف شده اند و بعضی‌ها کالاهایشان خراب شد، بعضی‌ها آسیب دیدند، بعد از شاید یک هفته تا ۱۰ روز تازه اجازه دادند با تعرفه آنها خارج شوند که همه متضرر شدند و این‌ها را ما اصلاً تأیید نمی‌کنیم.
سوال: دفعه قبل را گفتیم، دفعه قبل شش ماه قبل به اطلاع همه رسید ما اینجا متعدد برنامه داشتیم که تعرفه صادرات محصولات جالیزی به این نحو است یعنی کشاورز طبیعتاً باید از این مطلع می‌شد، اکنون بحث ما این است که فرض مطلع بودن آیا این اتفاق باید بیافتد یا نیافتد؟
نیاورانی: اگر دولت شش ماه قبل یا هشت ماه قبل به اندازه زمان کشت باید بگوید، ما شش ماهی نداریم، سه ماهی نداریم، هشت ماه هم نداریم، اگر کشت محصولی هشت ماه باید هشت ماه
سوال: ما الان زمان را به هشت ماهه، قانون چیست، قانون می‌گوید که قبل از آن شش ماه به کشاورز اطلاع بدهد ما این را فرض می‌گیریم که باید این اتفاق بیافتد؟
نیاورانی: باید بیافتد و نیفتاده است، شما بدانید در بازار داخلی تان هرج و مرج ایجاد می‌شود یعنی کشاورزی که آن گوجه را نمی‌کارد فرد رب‌گوجه نداریم، کارخانه می‌خواهد صنایع غذایی تبدیلی درست کند نداریم، پیازتان کمبود می‌آید، چون کشاورز نمی‌کارد به او آلارم دادیم نکارد ضرر می‌کند.
سوال: اگر این شش ماه قبل رعایت شده باشد موافقید، مخالفید؟
نجفی: اگر شش ماه قبل به اطلاع‌شان رسانده باشیم و اصطلاحاً آنها توجیه شده باشند که مثلاً از شش ماه آینده ما دیگر چنین صادراتی نداریم و برنامه ریزی برای بازار صادراتی تان نداشته باشید طبیعتاً این کار نمی‌تواند غیرقانونی باشد اگر شش ماه پیش به درستی اطلاع داده شده باشد.
سوال: بحث غیرقانونی اش را الان ما نداریم، بحث این را داریم که آقای نیاورانی می‌گوید اصلاً کار خوبی نیست یعنی شما نباید چنین محدودیتی برای کشور ایجاد کنید، نباید روی محصولاتش تعرفه بگذارید، حالا بحث جالیزی را ما داریم می‌گوییم؟
نجفی: من با تعرفه گذاری موافقم.
سوال: چرا موافقید؟
نجفی: به خاطر این که در سطح مزرعه دارد به صورت کاریکاتوری بین محصولات مان اختلاف وحشتناکی پیش می‌آید. ما یک بررسی کردیم در دهه ۹۰ اگر که کشاورزی می‌رفت به سمت سیب‌زمینی آبی و کشت می‌کرد ۹ برابر گندم در هکتار این سود به دست می‌آورد. این در نتیجه رها‌کردن سیاستگذاری در بخش کشاورزی است، ما اکنون کشاورز را به جایی رساندیم که آنقدر این محصول برایش جذاب است که تمام این ریسک‌ها را می‌پذیرد که من اگر به یک دلیلی به یک درصد اگر من به یک بازار خوب برسم همه آن هزینه‌ها را جبران خواهد کرد، ولی این درست نیست، مثلاً کشور‌های دنیا اینقدر تفاوت کاریکاتوری بین محصولاتشان در سطح مزرعه ایجاد نمی‌کنند.
سوال: آسیب‌شان برای مصرف کننده و خود کشاورز چه میتواند باشد؟
نجفی: آسیبش این است که یک سال‌هایی است که مثلاً شما می‌بینید یکی از جزو برنامه‌های روتین و گزارش‌های روتین صدا و سیما است که بیاید در فلان جا در جنوب استان کرمان، در استان هرمزگان و نشان می‌دهد که محصولات سبزی، صیفی، بادمجان و بقیه چیز‌هایی که دور ریخته می‌شود، کشاورز دارد گله می‌کند که این محصولات را کسی از ما نمی‌خرد، چه آدم‌هایی که ورشکسته شدند به خاطر همین واکنش‌های در واقع دفعی و یکباره‌ای که دارد دولت انجام می‌دهد برای این که آن مشکل را بخواهد حل کند. همه این‌ها ناشی از یک رهاشدگی سیاستگذاری در یک دهه اخیر است که باعث می‌شود محصولات اساسی ما جذابیت‌شان را در سبد کشت کشاورز از دست بدهند، همین باعث می‌شود که یکباره کشاورزان به این سمت گرایش پیدا کنند یکسری محصولاتی تولید کنند که در نهایت به یک چنین بیش بودی مواجه شوند در سطح مرزعه یا در سطح بازار.
سوال: و از آن سمت مثلاً رو کالا‌های اساسی چه اتفاقی می‌افتد؟ به هر حال یا باید مثلاً جالیزی بکارد یا باید اساسی بکارد دیگر.
نجفی: خب طبیعتاً دولت کارش همین است نقش دولت‌ها همین است تسهیل گری و تنظیم گری به این معناست که باید مشوق‌هایی بدهند به محصولات اساسی برای اینکه این نسبت را عادلانه بکنند و آن قدر نسبت را منطقی بکنند برای اینکه کالا‌های اساسی هم اصطلاحاً جایگاه و نقش مشخصی در آن الگوی تولید کشاورز داشته باشد.
سوال: یعنی در فرمایش شما این برداشت را می‌شود کرد که اگر ما این قدر تمرکز زیادی بگذاریم برای مثلاً در حوزه‌ی کشاورزیمان روی محصول جالیزی مجبور به واردات محصولات اساسی کشاورزی خواهیم شد؟
نجفی: بله این اتفاق افتاده است.
سوال:آمار می‌توانید بگویید.
نجفی: ببینید ما تراز تجاری مان در حوزه‌ی محصولات کشاورزی یک زمانی ابتدای دهه‌ی ۸۰ منفی دو دهم میلیارد دلار بود الآن تراز تجاریمان در سال ۱۴۰۱ رسیده به منفی ۱۳ ممیز ۲ دهم میلیارد دلار.
سوال:تفسیر آن چیست؟
نجفی: ببینید این به این معناست که ما داریم یک کشور کاملاً وابسته به واردات می‌شویم، نکته‌ی دیگری که وجود دارد یک وقتی ما برای اینکه صادر بکنیم محصولات کشاورزی مان را باز هم.
سوال: محصولات اساسی را دارید می‌گویید دیگر؟
نجفی: حالا در حوزه‌ی کشاورزی می‌گویم به صورت کلی.
سوال: چقدر آن اساسی است اگر بخواهیم دقیق بشویم؟
نجفی: یک چیزی حول و حوش ببینید از این بخش عمده‌ای از واردات کالا‌های ما به صورت اساسی فکر کنم بالای ۶۰ یا ۷۰ درصد آمارش را دقیق درنیاوردم که خدمت شما عرض کنم، ولی یک نکته‌ی دیگری می‌خواهم به شما بگویم، ولی ما یک زمانی مثلاً سال ۱۳۹۰ هر کیلوگرم غذایی که صادر می‌کردیم یک و نیم دلار ارزآوری برای ما داشته است در سال ۱۴۰۱ این رسیده به ۶۳ صدم دلار یعنی از نصف هم کمتر، اما از آن ور الآن ما کالایی را که وارد می‌کنیم ۷ دهم دلار باید به ازای هر کیلوگرم کالای وارداتی، ما ارز از کشور خارج کنیم این باعث شده چی یعنی آن سبد صادراتی ما در حوزه محصولات کشاورزی کاملاً دارد از دست می‌رود و به سمت یک سری محصولاتی می‌رویم که اصطلاحاً ارزش و جایگاهی را در سبد غذایی دنیا و طرف‌های تجاری مان نداشتیم این را باید ما یک فکر اساسی درباره آن بکنیم وقتی که این حد اصطلاحاً یله و رهان نگاه بکنیم به تجارت محصولات کشاورزی نمی‌توانیم کنترل بکنیم بحث مربوط به امنیت غذایی خودمان را.
سوال: الآن به نظرتان این طور شده است غیر قابل کنترل است؟
نجفی: بله از نظر من دارد کم کم از کنترل خارج می‌شود اگر این بحث حذف ارز چهار و دویستی نبود من الآن اینجا آمارش را دارم خود وزارتخانه یک آماری اینجا ارائه داده سال ۱۴۰۰ این در تاریخ فکر کنم بی سابقه باشد ۲۲ میلیون تن تراز تجاری ما بوده منفی، ما ۳۰ ممیز نیم میلیون تن غذا وارد کشور کردیم این با یک کمی با آمار تولیدات ما در تناقض خواهد بود که تراز تجاری را در آن سال به منفی تقریباً ۱۲ میلیارد دلار رسانده در صورتی که صادرات ما در همان سال مثلاً ۵ و ۳ دهم میلیارد دلار بوده، سال گذشته ۵ و ۲ دهم میلیارد دلار بوده یعنی صادرات ما حتی به لحاظ وزنی هم به لحاظ ارزشی زیاد کم هم نشده، اما واردات ما اوضاع خیلی خوبی ندارد باعث شده که خیلی اصطلاحاً نگرانی بابت امنیت غذایی برای سیاستگذار ایجاد بشود که این اصطلاحاً مدیریت کشور را در آینده‌ی چالش‌هایی که داریم ما را خیلی با چالش مواجه خواهد کرد.
سوال: خب آقای نیاورانی نظر شما چی هست ما الآن طبق آمار‌هایی که دارند آقای نجفی اینجا اعلام می‌کنند که آمار‌ها حاکی از این است که ما داریم وابسته به واردات می‌شویم به خاطر اینکه این تناسب را رعایت نکردیم فکر می‌کنید که صحیح و به صلاح است که این روند را ادامه دادن؟
نیاورانی: واقعیت این است که آمار‌ها به خیلی چیز‌ها بستگی دارد ما وقتی که بخش اعظمی از وارداتمان گندم، جو و کلزاست و محصولات غذایی خیلی کمی را مواد جالیزی بسیار کمی را صادر می‌کنیم این آمار نمی‌تواند دقیق باشد و ما مقایسه اش بکنیم ما یک طرف گندمی را داریم که از کشاورز با قیمت دستوری می‌خریم شما گندم را با قیمت جهانی بخرید آمارهایتان درست می‌شود شما ما گندم را داریم با قیمت دستوری می‌خریم از آن طرف محصولی را به کشاورز هیچ حمایتی هم نمی‌کنیم و کشاورز تولید می‌کند و در بازار‌های خارجی.
مجری: آقای نیاورانی می‌فرمودید که اساساً این رویه به صلاح هست یا خیر؟
نیاورانی: ما کشاورزهایمان معمولاً کشت دوگانه دارند مثلاً یک کشاورز شما می‌بینید در بخشی از مزرعه اش دارد گندم می‌کارد، جو می‌کارد، کلزا می‌کارد بخشی از مزرعه هم دارد به کار سیفی و سبزیجات تولید می‌کند این‌ها اقتصاد خانواده‌ی خودشان را بالانس می‌کنند مثلاً یک کشاورزی محصول خودش را ۶ برابر، ۸ برابر قیمت فروخته؟ کدام کشاورزی فروخته ؟در این مناطق درجه یک تهران کدام آپارتمان و برجی مال کشاورز است کشاورزان ما همیشه با زحمت و مشقت کار خودشان را انجام دادند.
سوال: ۹ برابر را به گندم و این‌ها گفتید درست است؟
نجفی: من می‌گویم که کشاورز برای کل کشور اگر یک کشاورز یک هکتار گندم بکارد به طور متوسط ۹ برابر گندم این سود خواهد داشت در مجموع.
نیاورانی: ببینین اصلاً گندم من راجع به آن حرف نمی‌زنم گندم یک خرید دستوری است کشاورز سود نمی‌برد ممکن است که بالانس می‌شود قیمتش ببینین دارد گندم می‌کارد دارد گوجه هم می‌کارد، دارد گندم می‌کارد دارد سیب زمینی هم می‌کارد.
سوال: خب نه گفتید که ۹ برابر سود نمی‌کند.
نیاورانی: اصلاً ۹ برابر سودی در کار نیست عرض کردم اگر ۹ برابر کشاورز سود می‌کرد که ما نمی‌آمدیم از مالیات معافش کنیم.
سوال: الآن این را قبول دارید آمار آقای نجفی را، نه اینکه ۹ برابر می‌فرمایند که به نسبت اینکه در آن یک هکتار بیاید گندم بکارد یا بیاید سیب زمینی بکارد اگر سیب زمینی بکارد ۹ برابر گندم سود می‌کند این را قبول دارید؟
نیاورانی: نه، این جوری نیست، الآن سیب زمینی کلویی ۵ تومان است گندم کیلویی چند؟
سوال:نه نه کلاً به طور متوسط چقدر سود می‌کند؟
نیاورانی: به نظرم من نهایت یک کشاورز بین ۲۰ تا ۵۰ درصد سود بکند هزینه هایش را کم کند.
سوال: نه، ما نمی‌گوییم سود می‌کند ما بحثمان این است که اگر این را بکارد عایدی دارد.
نیاورانی: نه ۹ برابر منافع به دستش می‌آید. ممکن است صد درصد، چون گندم دارد با قیمت دستوری خریداری می‌شود گندم با قیمت جهانی بخرند ببینید کدام بیشتر سود می‌کند اگر تمام مملکت را گندم نکاشتند.
سوال: عاید دارد هر کدامشان را بکارد زحمت می‌کشد.
نیاورانی: آقای دکتر گندم را با قیمت جهانی دولت از کشاورز بخرد به نظر شما ما دیگه چیزی گیرمان می‌آید به جز گندم؟
سوال: اگر اصلاً بخواهید دقیق‌تر بپرسیم این ۶۰۰ هزار هکتاری که به آن اشاره کردین که الآن دارد جالیزی کشت می‌شود اگر کالای اساسی کشت بشود چه اتفاقی می‌افتد؟
نجفی: ببینید این سی استراتژی وزارتخانه باید این باشد.
سوال: و اینکه آن آمار ۸، ۹ برابری تان هم نقض کردند.
نجفی: حالا این آماری که خود وزارتخانه.
سوال: شما منبعتان کجاست؟
نجفی: من وزارتخانه آمار گزارش آمار‌های هزینه‌ی تولید محصولات کشاورزی.
سوال: برای چه سالی است؟
نجفی: برای یک دهه ما گرفتیم این را.
سوال: شما آمارتان از کجاست؟
نیاورانی: من آمار دقیق در رابطه با امسال ما متأسفانه با تنش‌هایی که در بازار داریم.
سوال: شما دارید یک سال را می‌گویید؟
نیاورانی: من امسال را سال به سال را دارم می‌گویم یعنی هیچ سالی نبوده که ما ببینیم کشاورزمان ۹ برابر هزینه‌های تولیدش پول را از هیچ محصول حتی سردرختی.
سوال: نه ما نگفتیم ۹ برابر این، چون به نظرم اشتباه نشود ما گفتیم اگر مثلاً اگر یک هکتار زمین بکارد اساسی باشد گندم باشد مثلاً ۱۰۰ هزار تومان عایدی اش است اگر جالیزی باشد سیب زمینی باشد ۹۰۰ هزار تومان ۹ برابر درست است؟
نیاورانی: آن قیمت را خود دولت دارد می‌گذارد بعد آن قیمتی که من دارم می‌گذارم خیلی قیمت مناسبی است طرف مثلاً برود یک چیز دیگر بکارد چند برابر گیرش می‌آید این خب استدلال درستی نیست ما باید ببینیم آنجا.
مجری: خب به جز گندم محصول دیگر هم می‌توانید بگویید؟
نجفی: بله کلزا هم هست، جو هست، نخود هست.
سوال: ما هر کدام این‌ها را بگوییم می‌گویند خرید تضمینی دارد.
نیاورانی: محصولات آزاد را بگویید یک محصولی که قید و بندی روی آن نباشد.
نجفی: مثلاً حالا مثلاً برای یونجه هم مثلاً سیب زمینی اگر ۹ برابر باشد ۹ برابر گندم بوده، یونجه ۳ برابر گندم حالا می‌شود مقایسه کرد.
سوال: می‌فرمودید. اگر این ۶۰۰ هزار هکتار را جالیزی نکاشتیم اساسی کاشتیم چه اتفاقی می‌افتد به هر حال دولت دارد می‌گوید که من تعرفه می‌گذارم که تو نروی این را بکاری شما یا ترغیب نشوی به اینکه بروی به سمت جالیزی حالا، حالا اگر اساسی کاشتیم چه اتفاقی می‌افتد؟
نجفی: طبیعتاً نکته‌ای که وجود دارد ما استراتژی مان باید این باشد که نمی‌دانم حالا چقدر این پی آن هستند این است که کل محصولات سبزی و صیفی مان تا آنجایی که امکان دارد و اصطلاحاً اجازه می‌دهند به ما برود زیر سطح زیر کشت گلخانه یعنی آن محصولاتی که امکان این وجود دارد که بروند زیر سطح کشت گلخانه این خب طبیعتاً یک بخش زیادی یک زمینهای زیادی را آزاد می‌کند برای محصولات اساسی ما برای سایر محصولات هم نباید یک حالتی به وجود بیاید که این اختلاف آنقدر وسوسه انگیز باشد برای کشاورز که این تصمیم را بگیرد برای کشت محصولات سبزی، صیفی و جالیزی ببینید یک اقلیم‌هایی الآن دارند به سمت این محصولات می‌روند که تا چند سال اخیر در آن اقلیم مثلاً شما محصولات سبزی و صیفی را نمی‌دیدید مثلاً در شمال استان فارس الآن یکی از بحث‌هایی که خیلی کشت می‌شود مثلاً کدو هست یا هندوانه است که در صورتی که شاید در ۲۰ سال اخیر اصلاً در یک چنین مناطقی ما یک همچنین محصولاتی را نمی‌دیدیم این‌ها پیدا شدند آدم‌هایی می‌روند این زمینه‌ها را اجاره می‌کنند با هزینه‌های خیلی زیاد و سود می‌کنند دیگر و کلاً اصلاً نمی‌خواهم این اصطلاح را به کار ببرم، ولی شبیه یک کازینو شده، مثلاً کافی است که شما یک روز به بازار بخورید به یک بازار محصول کشاورزی صیفی، چون مثلاً اگر شما مدیریت خوبی داشته باشید در بعضی از این محصولات تا ۱۰۰ تن در هکتار هم شما می‌توانید محصول برداشت بکنید ۱۰۰ تن در مثلاً با ۲ هزار تومان اختلاف قیمت عدد قابل توجهی می‌شود در یک هکتار، چون مثلاً این‌ها در سطح‌های هکتار‌های بالایی هم کشت می‌شوند ببینید وظیفه‌ی دولت این است که این تسهیل گری و این تنظیم گری را انجام بدهد برای اینکه کشاورزی و آن تصمیمات کشاورز در این حالت رهاشدگی دربیاید حالا مثلاً ما می‌گوییم با این تعرفه‌های صد درصدی و اعلام‌های یک باره خب طبیعتاً همه مخالف هستند.
سوال: این اعلام یک باره به هر حال میتواند ما، چون بحثمان بحث مجلس هم هست میتواند مجلس آینده ورودی جدی‌تر و نظارت قوی تری داشته باشد. یک سؤالی دارم.
نیاورانی: اصلاً اشکالی ندارد کشاورز پول گیرش بیاید اصلاً اشکالی ندارد اگر کشاورز پول گیرش نیاد اگر سود نکند مگر همه کارخانه‌های ما سود نمی‌کنند. کشاورزان باید پول گیرش بیاید.
سوال: به هر حال هم کشاورز دارد زحمت می‌کشد باید سود هم بکند این سر جای خودش، چون اشاره کردین به اینکه ما مثلاً ارزآوری دارد، چون صادرات می‌کنیم چقدر از این بذر‌ها وارداتی است، چون یک نکته‌ای هم که سر تولید محصول جالیزی بود که بخش زیادی از بذرهایش وارداتی است.
نیاورانی: ببینین امروزه ما بخشی از بذر قبلاً در اختیار دولت بود و آمار‌های دقیقی داشتند امروز با توجه به محدودیت‌هایی که هست آمار‌های دقیقی از اینکه چه مقدار وارداتی است هست نیست، ولی در رابطه با گلخانه‌ها می‌توانم بگویم ۸۰ درصد بذر‌ها وارداتی است در رابطه با فضای آزاد مثل گوجه فرنگی، مثل پیاز، بذر‌ها از داخل کشور تولید می‌شود و تقریباً می‌توانم بگویم ۸۰ درصدش.
سوال: آقای نجفی این آمار را قبول دارید؟
نجفی: من فکر کنم بذر‌هایی که در محصولات سبزی و صیفی هستند غالباً وارداتی اند، چون این‌ها اصلاً دانه‌ای خرید و فروش می‌شوند.
سوال: گلخانه ای‌ها که ۸۰ درصدش وارداتی است آزادی‌ها می‌گویند نه ۲۰ درصدش وارداتی است شما این را قبول دارید؟
نجفی: حالا آزادی‌ها را من اطلاع دقیقی ندارم، ولی ما می‌دانم که خیلی از و اصلاً کلاً یکی از چالش‌های کشور ما همین است که بذر محصولات سبزی و صیفی آن کاملاً وارداتی است.
سوال: چه میزان عرضه آمارش را دارید؟
نجفی: نه من ندارم.
سوال: شما دارید؟
نیاورانی: از نظر ارزی می‌فرمایید؟
مجری: بله.
نیاورانی: خیر، آمارهایش را نداریم، چون عرض کردم مثلا یک سری از مجاری قانونی نمی‌آوریم یک سری از بذر‌ها ببینید ما تحریم هستیم نمی‌توانیم از کارخانه‌های بزرگ دنیا خرید بکنیم.
سوال: قاچاق هم بشود ارز می‌رود برای آن دیگر؟
نیاورانی: ارز می‌رود، ولی آماری وجود ندارد که چقدر دارد می‌رود این مشکلاتی است که ما امروز داریم ما دشمن زیاد داریم هم در بازار‌های خارجی وقتی جای مان را خالی می‌کنیم افراد دیگر می‌آیند جایمان را می‌گیرند و همین که وقتی ما این بذرهایمان را از بازار غیر متعارف خرید می‌کنیم معمولاً میتواند بذر مخصوص کشور ما نباشد و بذری که با سفارش کشور ما هست برای تولید محصول خاصی در آب و هوای خاصی و منطقه‌ی خاصی نباشد و آن کارآیی لازم خودش را نداشته باشد.
سوال:آقای نجفی من دو تا سؤال دارم یکی اینکه شما در فرمایشاتتان هم بود و اینکه معاف‌های تعرفه گذاشتن هم این را چندین بار گفتن که اساساً کشور‌های دیگر یا کشور‌های مثل اقلیم ما خیلی نمی‌آیند جای ما را بگیرند به لحاظ تولید محصولات این چنینی مثل هندوانه و این‌هایی که خیلی آب بر هم هست شما چقدر با این موافقین؟
نجفی: ببینید اصلاً یک نکته‌ای وجود دارد کشور‌ها و اصطلاحاً دولت‌ها وظیفه شان کالا‌های اساسی است در حوزه‌ی کالای غیر اساسی خیلی دغدغه و نگرانی که سیاست گذار این نیست که مثلاً حالا کشاورز مثلاً فلان محصول سبزی و صیفی سر سفره اش باشد، چون آنها دغدغه و اولویت بندی می‌کنند محصولات را همه جای دنیا هم همین است.
سوال: یعنی در جالیزی‌ها ما رقیب نداریم؟
نجفی: در کجا؟
سوال: کلاً در بازار‌های صادراتی که می‌فرمایند که؟
نجفی: چرا طبیعتاً ما در همه‌ی بازار‌های خودمان با رقیب‌های جدی مواجهیم این طور نیست که ما رقیب صادراتی یا رقیب تجاری نداشته باشیم ولیکن ببینید برمی گردم باز به همان بحث خودم ببینید ما استراتژی مان باید مشخص بشود راهبردمان آیا این هست که به سمت تولید کالا‌های اساسی برویم که الآن دارند ارزش هایشان هم نسب به کالا‌های صادراتی که حداقل ما داشتیم افزایش پیدا می‌کنند یا نه، اینکه تعرفه بگذاریم تعرفه گذاری مشروط بر اینکه به کشاورز اعلام بشود از حتی یک سال عقب به نظرم شش ماه هم وقت کافی نیست یک سال قبل اعلام بشود که این بداند که ما سیاست هایمان در حوزه‌ی تجارت عوض شده این هم تصمیمات خودش را عوض کند این خیلی خوب است نکته‌ی دومی که وجود دارد این را حتماً به این تشویق بکنیم برویم ببریم این‌ها را به سمت اینکه محصولات را ببرند زیر سطح کشت گلخانه.
سوال: یک نکته‌ای هم که به آن اشاره کردید اینکه کشاورز دارد اینجا متضرر می‌شود با این تعرفه‌ها این را قبول دارید؟
نجفی: ببینید کشاورز‌ها ما چیزی حول و حوش تقریباً بین ۱۰ تا ۱۲ درصد محصولاتی که تولید می‌شود مازاد بر نیاز ماست در این حوزه‌ی سبزی و صیفی حالا به طور متوسط مثلاً ۴ تا محصول مهم سبزی و صیفی ما، بقیه اش در داخل کشور به اندازه‌ی کافی تقاضا وجود دارد مثلاً برای سیب زمینی به همین صورت که حالا امسال باز درصدش خیلی پایین‌تر بود برای گوجه فرنگی و بقیه محصولات، ما یعنی تقریباً ۹۰، ۸۵ درصد بازارمان مربوط به بازار داخل است یعنی بابت اینکه ترس از این داشته باشیم که کشاورز مثلاً محصول را تولیدش کاملاً متوقف بشود هیچ وقت یک همچنین اتفاقی نمی‌افتد بحث فقط همان بحث‌های صادراتی است که چرا باید یک سری تنظیم گری‌هایی داشته باشیم برای اینکه کالا‌های اساسی هم خیلی عقب نیفتند در سبد تولید کشاورز.
سوال: اشاره کردند به اینکه به موقع به کشاورز اطلاع داده بشود به موقع به کشاورز اطلاع داده بشود که روی این محصولات تعرفه هست این کشاورز ما ترغیب می‌شود که برود کالا‌های اساسی بکارد یا نه به نظر شما باز هم خیلی برای او اهمیتی ندارد؟
نیاورانی: ببینید اولاً از نظر کارشناسی زمین‌ها و مناطق مختلف بر میزان آبشان این جوری نیستش که آدم بتواند این قدر یک دفعه سریع الگوی کشت را عوض بکند و کشت جایگزین کند و آن سرعت نیست، ولی اگر یک سال فقط ۶ ماه، ۸ ماه جلوتر اعلام بکنند بعد شما خواهید دید در این محصول چه کمبودی داخل کشور ایجاد می‌شود که آن وقت دیگر اعلام نمی‌کنند.
نیاورانی: یک موردی که من خدمتتان بگویم راجع به اینکه فرمودین رقباء بله ما در تمام این زمینه‌ها رقیب داریم من الآن خدمتتان اعلام می‌کنم در کشور‌های همین عربی حوزه‌ی خلیج فارس من اعلام می‌کنم خدمتتان پیاز از امریکا می‌آید، پیاز از چین می‌آید، از هند می‌آید، از پاکستان می‌آید، از ترکیه می‌آید، از قبرس می‌آید حتی از اروپا و اسپانیا پیاز می‌آید یعنی این جوری نیست که شما فکر کنید ما تنها فرستنده‌ی مثلاً این محصول پیاز هستیم برای چقدر مثلاً در دوبی ۷ میلیون نفر جمعیت است، در قطر ۲ میلیون نفر جمعیت است.
سوال:خب اینجا مثلاً ممکن است که این نکته پیش بیاید که ما پیاز را وارد بکنیم، ولی خب محصول دسترسی کشت بکنیم که امنیت غذایی مان به تهدید نیفتد.
نیاورانی: اصلاً مقرون به صرفه نیست ما در کنار بزرگترین تولید کننده‌ی گندم و کلزا و جوی جهان روسیه هستیم الآن با محدودیت‌هایی که برای آن قائل شدند سرازیر کرده به کشورمان موازنه‌ی اقتصادی که فرمودند به هم خورده، چون ما انبارهایمان را پر کردیم ما برای چند سال انبارهایمان را پر کردیم موازنه مان را به هم زدیم.
سوال: یک نکته‌ای که گفته می‌شد این است که خب ما الگوی کشت را داشتیم و مسائل مختلف این چنینی فکر می‌کنید که این تعرفه گذاری میتواند زمینه ساز یا ضمانت اجرای آن الگوی کشت باشد؟
نجفی: تعرفه اگر به درستی وضع بشود با آن الزاماتی که گفتم گذاشته بشود در کنارش مشوق‌ها برای کالا‌های اساسی هم وجود داشته باشد یعنی اینکه صرفاً تعرفه گذاریه اصلاً کلاً این پالس یا این سیگنال را بازار و ذینفع ما می‌دهد که دولت فقط به فکر جیب خودش هست و فقط می‌خواهد درآمد‌های ناشی از تعرفه گذاری را دریافت بکند این باید دوباره به سمت کشاورز یا به زنجیره‌ی تأمین کشاورز برگردد.
مجری: طبیعتاً کشاورز‌های ما می‌توانند انتخاب بکنند در مجلس آینده بین این دو دیدگاهی که هست وجود دارد و بین اینکه اخذ تعرفه بشود یا نشود یا مردم اساساً میتواند رو محصولات کشاورزی نظراتی که دارند به نمایندگانشان می‌توانند رأی بدهند و تصمیم گیری بکنند و انتخاب کنند.
نظر شما